بازار آریا - دنیای اقتصاد : موسسه جهانی مکنزی بر اساس الگوهای رأی‌گیری در مجمع عمومی سازمان ملل از سال 2005 تا 2022، کشورهای جهان را بر اساس یک مقیاس ژئوپلیتیک از صفر تا ده دسته‌بندی کرده است. آمریکا در یک سوی این مقیاس و ایران در سوی دیگر آن قرار دارد؛ به این معنی که مواضع این دو کشور، در دو سر طیف ژئوپلیتیک جهان قرار دارد. نکته جالب در این میان این است که ایران در مسیر خلاف جهت آمریکا، حتی از دشمنان دیرینه این کشور، همچون روسیه و چین، نیز پیشی گرفته است.
این معیار ساده، به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا «فاصله ژئوپلیتیک» میان کشورها و اثر آن در تجارت را محاسبه کنند. برای مثال، استرالیا متحد آمریکاست و در مقیاس ژئوپلیتیک مکنزی، تنها 0.2 با آمریکا فاصله دارد. اما این دو کشور، در عمل 12هزار کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد به طور کلی فاصله ژئوپلیتیک در سال‌های اخیر بر میزان تجارت بین کشورها اثرگذار بوده است و کشورها بیشتر به همکاری تجاری با کشورهای متحد خود، تمایل نشان داده‌اند. این امر حاکی از قطبی‌تر شدن جهان به لحاظ سیاسی و اقتصادی است.
تعرفه‌های ترامپ و شاخص ژئوپلیتیک
بررسی‌های اندیشکده مکنزی نشان می‌دهد تجارت بین‌المللی از نظر فاصله جغرافیایی در حال گسترش است، اما از نظر فاصله ژئوپلیتیک کوتاه‌تر شده است. در سال 2023، متوسط مسافت طی‌شده برای هر دلار تجارت 5200کیلومتر بود که تقریبا برابر با فاصله لندن تا بوستون است. به‌‌رغم بحث‌های فراوان درباره نزدیک‌سازی زنجیره‌های تامین، فاصله جغرافیایی تجارت در دهه گذشته به‌طور پیوسته سالانه حدود 10کیلومتر افزایش یافته است. شواهد نشان می‌دهند که تجارت میان متحدان (friendshoring) در حال افزایش است. میانگین فاصله ژئوپلیتیک تجارت جهانی از اوج 3.5 در اوایل دهه 2010 به 3.1 در سال 2023 کاهش یافته است. این موضوع به این معنی است که کشورها تنها با کشورهای دوست خود به تجارت می‌پردازند.

جنگ سرد جدید
بسیاری نگران‌اند که جنگ سرد جدیدی میان آمریکا و چین، اقتصاد جهانی را به اردوگاه‌های ژئوپلیتیک رقیب تقسیم کند. اما تعرفه‌هایی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در اول فوریه اعلام کرد، منطق ژئوپلیتیک را نقض می‌کنند و هم به دوستان آمریکا آسیب می‌زنند و هم به دشمنان آمریکا. ترامپ علاوه بر تعرفه‌های فعلی، 10درصد دیگر بر واردات چین تعرفه اعمال خواهد کرد و همچنین بر کالاهای وارداتی از دو همسایه نزدیک آمریکا، مکزیک و کانادا، تعرفه سنگین 25درصدی خواهد بست. (اگرچه در سوم فوریه، ترامپ اعلام کرد که اعمال تعرفه‌ها بر مکزیک و کانادا برای یک ماه به تعویق خواهد افتاد.) این تعرفه‌ها با هدف مجازات این سه کشور به دلیل مازاد تجاری‌شان با آمریکا و ناتوانی در جلوگیری از ورود مواد مخدر غیرقانونی به این کشور وضع شده‌اند. بسیاری از کانادایی‌ها این تعرفه‌ها را خیانتی به وفاداری کشورشان به متحد دیرینه خود می‌دانند. سنجش میزان این وفاداری کار ساده‌ای نیست، اما اکنون که ژئوپلیتیک و اقتصاد به هم گره خورده‌اند، پژوهشگران تجارت بین‌المللی ناگزیرند راهی برای اندازه‌گیری آن بیابند. براساس شاخص مکنزی، فاصله ژئوپلیتیک میان آمریکا و کانادا بسیار کم است، در‌حالی‌که مکزیک با 3.9 از 10، اندکی دورتر قرار دارد. چین اما در نزدیکی انتهای دیگر مقیاس قرار گرفته و امتیاز 9.6 را کسب کرده است. یکی از شاخص‌های مناسب برای سنجش این موضوع، نحوه رای‌دهی کشورها در سازمان ملل متحد است. به‌عنوان مثال، در سال 2022، چین فقط در 33درصد از موارد با آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم‌نظر بود. این رقم برای مکزیک 69 و برای کانادا 98درصد بود.
تغییر جهت تجارت جهانی
اروپا فاصله ژئوپلیتیک شرکای تجاری خود را کاهش داده است. قاره سبز به خاطر کاهش مبادلات خود با روسیه، مخالفان ژئوپلیتیک کمتری در میان شرکای تجاری خود دارد. در مقابل، چین اکنون میزان زیادی انرژی از روسیه وارد می‌کند و صدها هزار خودرو به این کشور صادر می‌کند. چین در‌حال‌حاضر کمتر با غرب متخاصم تجارت می‌کند و در عوض، روابط تجاری خود را با کشورهای میانه‌رو در طیف ژئوپلیتیک همچون کشورهای جنوب شرقی آسیا و آمریکای لاتین، گسترش داده است. در حقیقت، اکنون چین بیش از آنکه با اقتصادهای پیشرفته تجارت کند، با کشورهای در‌حال‌توسعه تجارت می‌کند.
در سال‌های اخیر، آمریکا واردات خود از چین را کاهش داده و واردات از مکزیک و سایر کشورهای آسیایی را جایگزین آن کرده است. حذف بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان از زنجیره تامین بین‌المللی کار ساده‌ای نیست. بسیاری از کالاهایی که آمریکا اکنون از کشورهای غیرچینی خریداری می‌کند، دارای قطعات و اجزایی هستند که در چین تولید شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد چین همچنان 25درصد از ارزش کالاهای الکترونیکی‌ای را که آمریکا از ویتنام خریداری می‌کند، تامین می‌کند.
تعرفه‌های جدید ترامپ با هدف جایگزینی واردات با کالاهای تولید آمریکا وضع شده‌اند. اما این موانع تجاری و واکنش‌هایی که به دنبال خواهند داشت، مسیرهای تجارت را نیز تغییر خواهند داد. از آنجا که مکزیک و کانادا دارای مرزهای مشترک با آمریکا هستند، هر شریک تجاری جایگزین، از نظر جغرافیایی دورتر خواهد بود و به احتمال زیاد از لحاظ دیپلماتیک نیز فاصله بیشتری با آمریکا خواهد داشت. حتی ممکن است تعرفه‌های 25درصدی بر مکزیک و کانادا موجب افزایش تجارت با چین شود، چرا که تعرفه‌های اعمال‌شده بر چین تنها 10درصد است. پیامدهای این سیاست می‌تواند فراتر از تغییر در مسیرهای تجاری باشد. اشتباه ترامپ نه‌تنها بر نحوه جریان تجارت در خطوط ژئوپلیتیک موجود تاثیر می‌گذارد، بلکه این آرایش‌ها را نیز تغییر خواهد داد. کشورهای مختلف اکنون می‌دانند که نمی‌توانند آمریکا را یک شریک تجاری قابل‌اعتماد بدانند. کشورهای میانه‌رو در نقشه ژئوپلیتیک ممکن است روابط نزدیک‌تری با دیگر قدرت‌های اقتصادی برقرار کنند. متحدان و دوستان آمریکا نیز ممکن است خود را از این کشور دورتر ببینند. حتی پیش از اعمال این تعرفه‌ها، تصمیم ترامپ باعث افزایش فاصله ژئوپلیتیک تجارت شده است، زیرا شکاف دیپلماتیک میان آمریکا و سایر کشورها را بیشتر کرده است.