بازار آریا - حمیدرضا نظری * تحقق عدالت مالیاتی یکی از اصول بنیادین هر نظام اقتصادی است که می‌تواند نقشی مهم در کاهش شکاف درآمدی و افزایش اعتماد عمومی داشته باشد. در ایران، همچون بسیاری از کشورها، نابرابری درآمدی به چالشی مهم تبدیل شده که کارآیی نظام مالیاتی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این مقاله با ارائه تصویری از وضعیت شکاف درآمدی، به تحلیل اثرات آن بر نظام مالیاتی می‌پردازد و نتایجی را که ممکن است برای عدالت اجتماعی و افزایش مشارکت مالیاتی تاثیرگذار باشند، بدون ارائه توصیه مستقیم، بررسی می‌کند.
بررسی شکاف درآمدی و اثرات آن بر عدالت مالیاتی
مطابق با آمارهای داخلی و بین‌المللی، شکاف درآمدی در ایران طی سال‌های اخیر افزایش یافته است. شاخص ضریب جینی، به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی اندازه‌گیری نابرابری، نشان می‌دهد که توزیع درآمد بیشتر به نفع اقشار پردرآمد است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، همانند کره جنوبی، اصلاحات مالیاتی موفقیت‌آمیزی اجرا شده که هدف آن کاهش نابرابری و توزیع عادلانه‌تر درآمد بوده است.
چالش‌های ساختار مالیاتی در تحقق عدالت
ساختار مالیاتی فعلی ایران فرصت‌هایی به برخی از گروه‌های پردرآمد برای اجتناب از پرداخت مالیات ایجاد کرده که سبب نابرابری در توزیع بار مالیاتی شده و بر طبقات کم‌درآمد فشار بیشتری وارد می‌کند. به عنوان مثال، در کشوری مانند ایالات متحده، قوانین شفاف‌تری بر تراکنش‌های مالی و درآمدهای بالا اعمال می‌شود که از گریز مالیاتی جلوگیری می‌کند. این نمونه‌ها می‌توانند الگویی برای ارزیابی و اصلاح ساختارهای مالیاتی در ایران باشند.
تاثیرات نظام مالیاتی بر گروه‌های درآمدی مختلف
مطالعات نشان می‌دهند که سهم مالیاتی افراد پردرآمد نسبت به درآمد آنها پایین‌تر از افراد کم‌درآمد است. جدول ارائه شده نمونه‌ای از این تفاوت را نشان می‌دهد.

این ارقام نشان‌دهنده تاثیر ساختار مالیاتی بر نابرابری است و با مقایسه تطبیقی با کشورهای مشابه می‌توان به روش‌های بهبود آن پی برد. در کشورهای توسعه‌یافته، نرخ‌های تصاعدی و مالیات بر ثروت برای کاهش نابرابری به‌خوبی پیاده‌سازی شده و کمک شایانی به توزیع عادلانه‌تر ثروت کرده است.
داستان واقعی از تجربه یک کشور در بهبود عدالت مالیاتی
کره جنوبی، با توجه به نابرابری‌های فاحش در دهه‌های گذشته، سیاست‌هایی را در جهت کاهش نابرابری درآمدی از طریق اصلاحات مالیاتی پیاده‌سازی کرد. با تمرکز بر تصاعدی‌سازی نرخ مالیاتی و شفافیت بیشتر در تراکنش‌ها، این کشور موفق شد عدالت مالیاتی را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد. در نتیجه، کره جنوبی نه تنها در کاهش نابرابری موفق شد، بلکه رشد اقتصادی پایدارتر و اعتماد عمومی بیشتری به دست آورد.
تاثیر عدالت مالیاتی بر مشارکت داوطلبانه مالیاتی
رابطه عدالت و تمایل به پرداخت مالیات: مطالعات سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) نشان می‌دهند که هرچه نظام مالیاتی عادلانه‌تر و شفاف‌تر باشد، تمایل به پرداخت مالیات نیز افزایش می‌یابد. وقتی افراد احساس کنند که سیستم عادلانه عمل می‌کند، مشارکت آنها به‌صورت داوطلبانه افزایش یافته و هزینه‌های اجرایی کاهش پیدا می‌کند.
روان‌شناسی مالیاتی و اعتماد عمومی: ایجاد یک نظام مالیاتی عادلانه به عنوان یکی از ابزارهای تقویت اعتماد عمومی اهمیت ویژه‌ای دارد. تجربه کشورهایی که ساختارهای مالیاتی عادلانه‌تری دارند، نشان می‌دهد که مردم نه‌تنها با پرداخت مالیات موافقت بیشتری دارند، بلکه حس مسوولیت اجتماعی نیز در جامعه تقویت می‌شود.
تاثیر شکاف درآمدی بر آینده اقتصادی کشور
اگرچه توصیه مستقیمی در این مقاله ارائه نمی‌شود، نتایج تجربی نشان می‌دهند که افزایش شکاف درآمدی می‌تواند منجر به مهاجرت نیروی کار بااستعداد، کاهش انگیزه برای سرمایه‌گذاری و کاهش اعتماد عمومی شود. درنتیجه، کاهش این شکاف نه‌تنها از لحاظ اجتماعی مفید است، بلکه زمینه‌ای برای رونق اقتصادی و افزایش پایداری نظام مالیاتی فراهم می‌آورد.
نتیجه‌گیری
شکاف درآمدی به عنوان یکی از چالش‌های اصلی نظام اقتصادی کشور، مستلزم تحلیل و ارزیابی دقیق در راستای عدالت اجتماعی است. این مقاله بدون ارائه توصیه‌های مستقیم، وضعیت و نیازمندی‌های فعلی را بررسی کرده و از مدیران ارشد مالیاتی دعوت می‌کند تا برای ارتقای عدالت و تقویت نظام مالیاتی، ساختارهای مالیاتی کشور را بازبینی و ارزیابی کنند.
* کارشناس ارشد مالیاتی استان اصفهان