بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد -حمید ملازاده : تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، به‌ویژه در حوزه نفت، ابزار مهمی برای اعمال فشار بر کشور در سال‌های اخیر بوده‌است. این محدودیت‌ها که با هدف کاهش توان مالی ایران طراحی شده‌اند، دو جنبه اصلی دارند؛ محدودیت در فروش نفت و ممانعت از بازگشت منابع مالی حاصل از آن. در دوران قبلی ریاست‌جمهوری آمریکا، دونالد ترامپ، این موانع تشدید شدند و تلاش برای کاهش فروش نفت ایران به یکی از اولویت‌‌‌‌‌های سیاست خارجی ایالات‌متحده تبدیل شد. این سیاست‌ها در کوتاه‌مدت تاثیرات عمیقی بر صنعت نفت ایران گذاشتند.
حجم صادرات نفت ایران به‌‌‌‌‌طور قابل‌توجهی کاهش و کشور با چالش‌های بزرگی در انتقال درآمدهای حاصل از فروش نفت مواجه شد. معضلی که بیش از همه تامل‌برانگیز بود اینکه به دلیل خود تحریمی ایران و عدم‌اتصال به سیستم مالی بین‌المللی، حتی کشورهایی که همچنان خواهان خرید نفت ایران بودند، در انتقال پول دچار مشکل و خرید نفت از ایران را به‌تدریج متوقف کردند و مجموعه‌ای از عوامل باعث شد صنعت نفت ایران یکی از دشوارترین دوره‌‌‌‌‌های تاریخ خود را تجربه کند. واهمه از تکرار شرایط مشابه با آغاز دوباره ریاست‌‌‌‌‌جمهوری ترامپ در کاخ‌سفید در هفته‌های پیش‌رو همچنان وجود دارد، لذا در چنین شرایطی، تعاملات دیپلماتیک در حوزه نفت به‌عنوان یک ابزار استراتژیک برای حفظ سهم ایران در بازار جهانی اهمیت ویژه‌ای پیدا خواهد کرد. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف دیپلماسی نفتی ایران، نقش آن در حفظ سهم بازار و فرصت‌های پیش‌‌‌‌‌رو می‌پردازد.
اهمیت تعامل با (FATF)
گروه ویژه اقدام مالی(FATF)، نهادی بین‌المللی که با هدف مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم فعالیت می‌کند، استانداردهایی برای شفافیت مالی در سطح جهانی ایجاد‌کرده و عدم‌ارتباط ایران با این گروه، سیستم بانکی کشور را از چرخه مالی بین‌المللی حذف و محدودیت‌های ناشی از این وضعیت، به‌‌‌‌‌شدت بر تجارت نفت تاثیر گذاشته‌است. بدون پذیرش الزامات FATF، هیچ شرکتی حتی در صورت برداشته‌شدن تحریم‌ها تمایل به خرید نفت ایران نخواهد داشت، زیرا همیشه این بیم وجود دارد که شفافیت مالی این شرکت‌ها خدشه‌دار شود. این وضعیت نه‌تنها تجارت را دشوارتر کرده، بلکه به انزوای اقتصادی ایران نیز دامن زده است. در صورت قبول الزامات FATF، ایران می‌تواند قسمتی از موانع را از میان بردارد و به شبکه مالی بین‌المللی بازگردد. این اقدام همچنین می‌تواند بازگشت منابع مالی حاصل از صادرات نفت را تا حدی تسهیل کند. علاوه‌بر این، تعاملات دیپلماتیک در حوزه نفت، حتی مذاکره با شرکت‌های نفتی آمریکا، به‌عنوان یک ابزار استراتژیک برای حفظ سهم ایران در بازار جهانی اهمیت پیدا می‌کند. حضور فعال در سازمان‌هایی مانند اوپک و اوپک‌‌‌‌‌پلاس، توسعه روابط دوجانبه با کشورهای مصرف‌کننده بزرگ نفت و توافق‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه، از جمله رویکردهایی است که می‌تواند به تثبیت جایگاه ایران در بازار جهانی کمک کند. حضور فعالانه در تصمیم‌گیری‌های اوپک و اوپک‌‌‌‌‌پلاس از مهم‌ترین عرصه‌‌‌‌‌های دیپلماسی نفتی ایران است. اوپک به‌عنوان نهادی تاثیرگذار در تعیین سیاست‌های تولید و قیمت‌گذاری نفت، بستر لازم را برای دفاع از منافع کشورهای عضو فراهم می‌کند. ایران از طریق نقش‌آفرینی فعال در این سازمان می‌تواند در تعیین سهمیه‌‌‌‌‌های تولید، تنظیم سیاست‌های صادراتی و حتی تاثیرگذاری بر افزایش قیمت جهانی نفت مشارکت کند.
همگرایی با تولیدکنندگان عمده
افزون‌بر این، اوپک‌‌‌‌‌پلاس که شامل کشورهای غیرعضو اوپک نیز می‌شود، فرصتی برای مشارکت با تولیدکنندگان بزرگ مانند روسیه ایجاد می‌کند. همکاری با این نهادها به ایران امکان می‌دهد حتی در شرایط تحریم نیز تاثیرگذاری خود را حفظ کند و مانع کاهش سهم خود در بازار شود. روابط دوجانبه با کشورهای مصرف‌کننده بزرگ نفت مانند چین، هند و برخی کشورهای اروپایی نیز بخش دیگری از دیپلماسی نفتی ایران را تشکیل می‌دهد. چین به‌عنوان بزرگ‌‌‌‌‌ترین واردکننده نفت جهان و یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران، فرصت‌های متعددی را برای همکاری فراهم کرده‌است. توافق‌نامه‌های بلندمدت، از جمله قرارداد 25‌ساله همکاری، می‌تواند صادرات مستمر نفت ایران را تضمین کند. هند نیز با داشتن دومین مصرف نفت در آسیا، مقصدی مهم برای نفت ایران محسوب می‌شود. توسعه پروژه‌های پالایشگاهی و زیرساختی مشترک می‌تواند روابط اقتصادی میان دو کشور را تقویت کند. هرچند تحریم‌های آمریکا مانعی جدی برای تجارت نفت ایران با اروپا ایجاد‌کرده، اما کشورهای اروپایی نیازمند به منابع انرژی متنوع، در شرایط مناسب می‌توانند به بازارهای هدف ایران تبدیل شوند. در حوزه منطقه‌ای، کشورهای همسایه ایران به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات اقتصادی و فرهنگی، فرصت‌های کلیدی برای تعاملات نفتی ارائه می‌دهند. توافق‌های منطقه‌ای می‌توانند به کاهش وابستگی ایران به کانال‌های مالی غربی و دورزدن تحریم‌ها کمک کنند. عراق و ترکیه به‌عنوان مسیرهای مهم انتقال نفت و گاز، نقش حیاتی در تجارت انرژی ایران دارند. کشورهای حاشیه خلیج‌‌‌‌‌فارس نیز با وجود رقابت‌های منطقه‌ای، می‌توانند در پروژه‌های مشترک تولید و انتقال انرژی شریک ایران باشند، همچنین همکاری با کشورهای آسیای‌میانه و قفقاز، زمینه صادرات نفت ایران به بازارهای روسیه و شرق‌اروپا را گسترش می‌دهد. یکی دیگر از چالش‌های عمده ایران در تجارت نفت، وابستگی به سیستم مالی بین‌المللی تحت‌کنترل غرب است. توسعه تعاملات دوجانبه و توافق‌های منطقه‌ای می‌تواند این وابستگی را کاهش دهد. استفاده از ارزهای محلی در معاملات، بهره‌‌‌‌‌گیری از سازوکارهای تهاتر کالا و ایجاد مسیرهای مالی جایگزین از جمله اقداماتی است که به کاهش فشارهای ناشی از تحریم‌ها کمک و ثبات بیشتری در تجارت نفت ایجاد می‌کند. دیپلماسی نفتی ایران در کنار فرصت‌ها، با چالش‌هایی نیز مواجه است. فشارهای سیاسی و اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، رقابت با تولیدکنندگان بزرگ مانند عربستان و روسیه و محدودیت‌های بانکی و مالی از جمله موانعی هستند که بر سر راه ایران قرار دارند، با این‌حال راهکارهایی همچون تقویت روابط با کشورهای آسیایی نظیر چین و هند، بهره‌‌‌‌‌گیری از ظرفیت اوپک و اوپک‌‌‌‌‌پلاس و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های داخلی صنعت نفت می‌توانند زمینه‌‌‌‌‌ساز مدیریت بهتر این چالش‌ها شوند. در مجموع، دیپلماسی نفتی می‌تواند یکی از ابزارهای کلیدی برای حفظ جایگاه ایران در بازار جهانی باشد. حضور فعال در سازمان‌های بین‌المللی، گسترش روابط دوجانبه با مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان بزرگ نفت و ایجاد توافق‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند سهم ایران را در بازار جهانی تثبیت کنند و بخشی از فشارهای تحریم‌ها را کاهش دهند.
لزوم اصلاحات داخلی
علاوه‌بر تعاملات بین‌المللی، اصلاحات داخلی در حوزه صنعت نفت و اقتصاد کشور ضروری است. ایران می‌تواند با تقویت زیرساخت‌های صنعت نفت و استفاده از فناوری‌های پیشرفته، بهره‌‌‌‌‌وری را افزایش داده و وابستگی خود به منابع خارجی را کاهش دهد. این اقدامات نه‌تنها توانایی ایران را در مقابله با تحریم‌ها افزایش می‌دهد، بلکه صنعت نفت کشور را برای رقابت در بازار جهانی آماده‌‌‌‌‌تر می‌کند، همچنین کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی از طریق توسعه صادرات غیرنفتی، یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش آسیب‌پذیری در‌برابر تحریم‌ها است. این اقدام به دولت ایران اجازه می‌دهد تا منابع مالی متنوع‌‌‌‌‌تری داشته‌باشد و فشارهای ناشی از تحریم‌های نفتی را مدیریت کند. تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی چالش‌های بزرگی برای تجارت نفت ایران ایجاد‌کرده‌اند، اما این وضعیت غیرقابل‌‌‌‌‌حل نیست. ایران با تقویت تعاملات بین‌المللی، پذیرش قواعد جهانی مانند FATF و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی نفتی، می‌تواند بخشی از مشکلات موجود را برطرف کند. اصلاح سیاست‌های داخلی و بهره‌‌‌‌‌گیری از فرصت‌های منطقه‌ای و جهانی نیز می‌تواند به ایران کمک کند تا از این شرایط سخت عبور‌کرده و جایگاه خود را در بازار نفت جهانی حفظ کند. خلاصه اینکه هم افزایی سازنده با جامعه بین‌المللی نه‌تنها می‌تواند محدودیت‌های فعلی را کاهش دهد، بلکه آینده‌‌‌‌‌ای پایدارتر و مطمئن‌‌‌‌‌تر برای صنعت نفت ایران رقم خواهد زد.