بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد - مینا علیزاده : اظهارات اخیر وزیر ارتباطات دولت دوازدهم بار دیگر بحث درباره زمان رفع فیلترینگ تلگرام و یوتیوب را داغ کرد، در حالی که ابهامات درباره رفع فیلتر اینستاگرام همچنان باقی است.
البته برخی کارشناسان در این خصوص معتقدند که رفع فیلتر این پلتفرم اصلا در دستور کار دولت نیست و پیش‌بینی می‌کنند که دلیل در اولویت نبودن رفع محدودیت‌های اینستاگرام از آنجا نشات می‌گیرد که به احتمال زیاد دولت درصدد به‌کارگیری پوسته‌ها و درگاه‌های حکمرانی‌پذیر به جای آزادسازی کامل تلگرام و یوتیوب است؛ اقدامی که از اساس اجرای آن برای اینستاگرام غیرممکن خواهد بود.
بازار داغ شایعات در نبود شفافیت
صبح روز سه‌شنبه بود که اظهارات محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم، بار دیگر بحث رفع فیلترینگ را در کشور داغ کرد. او در این باره اعلام کرد: «دولت مدعی است که یک برنامه سه‌گامی برای رفع فیلتر دارد و گام اول یعنی رفع فیلتر گوگل‌پلی و واتس‌اپ انجام شده است. از برنامه دولت برای اجرای دو گام دیگر خبر خاصی ندارم، چرا که هیچ اتصال و ارتباطی با بدنه دولت ندارم و مانند مردم اخبار را از رسانه‌ها دنبال می‌کنم. ظاهرا آقای رئیس‌جمهور دستور دادند که تا قبل از عید گام دوم این برنامه به اجرا برسد و یوتیوب و تلگرام رفع فیلتر شوند.» 
هر چند آذری‌جهرمی بعد از واکنش رسانه‌ها و در مدت زمان کوتاهی بار دیگر روی این نکته تاکید کرد که از اقدامات دولت در حوزه فضای مجازی بی‌خبر است و در مجموع اطلاعی از روند تصمیم‌گیری‌ها ندارد، اما انتشار این خبر باعث شد پرسش همیشگی مردم بار دیگر در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سوژه روز شود؛ پرسشی در خصوص اینکه در نهایت رفع فیلترینگ دیگر پلتفرم‌ها چه زمانی اتفاق می‌افتد و تا چه اندازه می‌توان امید داشت که تا قبل از سال نو گام مثبتی در این باره برداشته شود؟
با وجود اینکه اکنون چند ماه از گام اول دولت برای فیلترینگ می‌گذرد، هنوز هیچ خبر قطعی و رسمی دیگری در خصوص گام‌های بعدی وجود ندارد و از سوی دیگر امتناع معنادار از انتشار جزئیات طرح رفع فیلترینگ مرحله‌ای که در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسیده است، بازار شایعات را داغ کرده است که صحت کامل هیچ‌کدام از آنها مشخص نیست. همین چند روز پیش بود که یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس درباره آن صحبت کرد که ممکن است ظرف 6 ماه آینده شاهد رفع فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام باشیم. در این بین اظهارات متعددی هم درباره رفع فیلترینگ تلگرام و یوتیوب تا پیش از سال جدید وجود دارد. در همین راستا فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در اواخر بهمن ماه در حاشیه جلسه هیات دولت از تلاش‌ها برای رفع فیلترینگ توسط دولت خبر داد و اظهار امیدواری کرد که سکوهای تلگرام و یوتیوب تا قبل از عید رفع فیلتر شوند.
پوسته‌های ناامن
البته در این بین برخی کارشناسان معتقدند که رفع فیلتر تلگرام و یوتیوب دقیقا مطابق با واتس‌اپ انجام نمی‌گیرد و در این باره دولت قصد دارد تا از طریق پوسته دسترسی به این اپلیکیشن‌ها را آزاد کند؛ زیرا با وجود اینکه طرح مصوب شورای عالی فضای مجازی تاکنون از سوی دولت منتشر نشده است، خبرگزاری مهر در همان روز تشکیل جلسه رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی جزئیاتی در این باره منتشر کرد که نشان می‌داد یکی از بخش‌های طرح مصوب این شورا برای رفع فیلترینگ پلتفرم‌های مختلف، درباره یوتیوب و نحوه رفع محدودیت آن به این شکل است که این پلتفرم از طریق «درگاه‌های حکمرانی‌پذیر» به مردم ارائه شود. همچنین بخش‌هایی از این طرح نیز به استفاده از پوسته برای رفع فیلتر تلگرام اختصاص دارد.
حامد بیدی، کنشگر اینترنت آزاد، در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «با استناد به آخرین مصوبه شورای عالی فضای مجازی، دسترسی به یوتیوب و تلگرام از طریق درگاه‌های حکمرانی‌پذیر امکان‌پذیر است. در مورد یوتیوب، این درگاه‌ها از API یوتیوب استفاده می‌کند. به این ترتیب که محتوا را از این پلتفرم دریافت کرده و در یک سایت داخلی نمایش می‌دهند. این نمایش به صورت گزینشی و همراه با سانسور خواهد بود. به همین دلیل بسیاری از کانال‌های سیاسی، رسانه‌های بین‌المللی و سایر موضوعات خاص در این پلتفرم قابل دسترسی نخواهند بود.»
بیدی همچنین در خصوص دیگر خطرهای استفاده از این درگاه‌ها توضیح می‌دهد: «علاوه بر این، این درگاه‌ها احتمالا یک‌سویه هستند؛ به این معنی که تنها برای نمایش بخشی از محتوا استفاده می‌شوند و تولیدکنندگان محتوا امکان به‌روزرسانی محتوای خود یا دسترسی به داشبورد تولید محتوای یوتیوب را نخواهند داشت. همچنین با استفاده از این درگاه‌ها، کاربران ایرانی با IP ایرانی به محتوا دسترسی پیدا می‌کنند که در صورت افزایش تعداد آنها، درآمد یوتیوبرها به‌شدت کاهش می‌یابد. یوتیوب برای بازدیدکنندگان با IP ایران پرداختی انجام نمی‌دهد. بنابراین این روش نه تنها گشایشی ایجاد نمی‌کند، بلکه ضربه بزرگی به درآمد یوتیوبرها وارد می‌کند و باعث کاهش محتوای حرفه‌ای فارسی‌زبان می‌شود.»
این کنشگر اینترنت آزاد درباره مشکلات فنی استفاده از این درگاه‌ها نیز توضیح می‌دهد: «این ایده از نظر فنی نیز در سطح یک کشور قابل اجرا نیست. هدایت همه کاربران یک کشور به یک درگاه واسط در این مقیاس، احتمالا منجر به اعمال سیاست‌های تحریمی گوگل و ایجاد محدودیت‌ها و اختلالات خواهد شد.» بیدی معتقد است در هیچ‌یک از مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های انجام‌شده، تصمیمی مبنی بر رفع فیلترینگ یوتیوب مطرح نشده و تنها بحث مطرح‌ شده مربوط به همین درگاه‌های حکمرانی‌پذیر بوده است.
این کنشگر اینترنت همچنین در خصوص رفع فیلتر تلگرام هم معتقد به احتمال استفاده از پوسته است و می‌گوید: «احتمالا این رفع فیلتر برای تلگرام در قالب به کارگیری از پوسته‌ها است و این در حالی است که این پوسته‌ها از نظر امنیتی قابل اعتماد نیستند. استفاده از پوسته‌ها غیررسمی است، حریم خصوصی کاربران را نقض می‌کند و احتمال ذخیره داده‌های کاربران در داخل کشور را افزایش می‌دهد. اساسا ایده رفع فیلترینگ برای مقابله با سیاست سانسور مطرح می‌شود، در حالی که این روش‌ها مشکل سانسور را حل نمی‌کنند و به نوعی به تداوم آن هم منجر می‌شوند. به نظر می‌رسد این سیاست‌ها، به‌ویژه در مورد یوتیوب، از وضعیت فعلی فیلترینگ نیز خطرناک‌تر هستند.»
سعید سوزنگر، کارشناس شبکه نیز معتقد است هر چند احتمال دارد دولت به عنوان عیدی بخواهد گامی جدید برای رفع فیلترینگ بردارد، اما رفع فیلترینگ به این شیوه خطرات متعددی با خود به همراه دارد. او در این باره توضیح می‌دهد: «در این شرایط مردم همچنان برای دسترسی به نسخه‌های اصلی پلتفرم‌ها از VPN استفاده خواهند کرد؛ بنابراین نیازی به استفاده از پوسته‌ها احساس نمی‌شود. در مجموع می‌توان گفت رفع کامل فیلترینگ هر یک از این پلتفرم‌ها به مراتب بهتر از استفاده از پوسته‌ها است.»
این کارشناس شبکه همچنین در خصوص مهم‌ترین خطرهای استفاده‌های از نسخه‌های غیراصلی تلگرام و یوتیوب توضیح می‌دهد: «استفاده از پوسته‌ها در درجه اول می‌تواند منجر به افشای هویت افرادی شوند که به صورت ناشناس فعالیت می‌کنند. همچنین احتمال دارد دسترسی‌ها محدود شده و برخی محتواها فیلتر شوند.» کارشناسان این حوزه همچنین معتقدند استفاده از پوسته‌های غیررسمی ممکن است آسیب‌پذیری‌های امنیتی نیز به همراه داشته باشد که از سوی هکرها و نهادهای امنیتی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. در نهایت نیز این امر می‌تواند منجر به سرقت اطلاعات شخصی، هک حساب‌های کاربری و جاسوسی از کاربران شود. علاوه بر این، ذخیره داده‌های کاربران در سرورهای داخلی خطر دسترسی غیرمجاز به این اطلاعات را افزایش می‌دهد.
گفته‌های حمیدرضا احمدی، نایب‌رئیس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک، در رویداد انتشار چهارمین گزارش کیفیت اینترنت ایران در مورد ایجاد پوسته یوتیوب به عنوان یکی از مراحل طرح چندمرحله‌ای رفع فیلترینگ نیز مهر تاییدی بر خطرات استفاده از این روش برای رفع فیلترینگ است. او در این باره بیان کرد: «به خاطر مشکلاتی که ایجاد پوسته دارد، فکر می‌کنیم از معدود مواردی است که ایجاد پوسته بدتر از فیلتر بودن یوتیوب است. ساختن پوسته برای یوتیوب خطرناک است و به نظر ما اگر قرار است پوسته یوتیوب ارائه شود تا دسترسی بدون فیلتر به این پلتفرم داشته باشیم، بهتر است یوتیوب در همین وضعیت فیلترشده باقی بماند.» در چهارمین گزارش کیفیت اینترنت، درباره ایجاد پوسته یوتیوب آمده است: «محتوای منتشرشده در یوتیوب ممکن است روی سرورهای داخلی کپی و نمایش داده شود، بدون اینکه بازدیدی روی یوتیوب ثبت شود. این کار سیگنال‌های لازم را به الگوریتم‌های یوتیوب نمی‌فرستد و شانس دیده شدن محتوا را کاهش می‌دهد.»
قربانی سیاست‌های فضای مجازی
با وجود اینکه طی ماه‌های گذشته، یعنی پس از رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی، حرف و حدیث‌های بسیاری در خصوص رفع فیلتر تلگرام و یوتیوب مطرح می‌شود، اما نامی از اینستاگرام و احتمال رفع فیلتر آن در میان نیست؛ موضوعی که به اعتقاد کارشناسان ناشی از احتمال زیاد استفاده از پوسته‌های داخلی می‌شود که به نظر می‌رسد به کارگیری آن برای این پلتفرم ممکن نیست. حامد بیدی، کنشگر اینترنت در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در مورد اینستاگرام هیچ‌گونه رفع فیلتری در مصوبات شورای عالی فضای مجازی وجود ندارد. هرگونه ادعای دیگری در این زمینه یا نادرست است یا با مصوبات این شورا مغایرت دارد. تنها راهکارهای مجاز، استفاده از پوسته‌ها یا مذاکره با پلتفرم است که در مورد اینستاگرام، نه مذاکره و نه استفاده از پوسته امکان‌پذیر نیست.»
با این همه، اما عدم رفع فیلتر اینستاگرام تا کنون و احتمال تداوم فیلترینگ‌ آن همچنان از محبوبیت این پلتفرم بین مردم نکاسته است و آن‌گونه که گزارش‌های بین‌المللی هم آن را تایید می‌کند، اینستاگرام همچنان محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در میان کاربران و کسب‌و‌کارهای ایرانی است.