بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد : روز سه‌شنبه هفتم اسفند و در واپسین هفته‌های سال 1403، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به‌منظور دیدار و گفت‌وگو با همتای ایرانی خود، وارد تهران شد. این سفر به دعوت سید‌عباس عراقچی انجام گرفت و لاوروف بعدازظهر روز سه‌شنبه مورد استقبال این دیپلمات بلندپایه ایرانی قرار گرفت. از جمله دستورکارهای مهم وزیر روسی در تهران، بحث در خصوص مسائل دوجانبه، موضوع سوریه و مساله هسته‌ای بود.
نشست خبری مشترک وزرای خارجه ایران و روسیه در تهران / عکس: AFP
اهمیت این دیدار یک هفته پس از مذاکرات وزرای خارجه روسیه و آمریکا در ریاض و گفت‌وگو بر سر اوکراین و روابط دوجانبه حائز اهمیت است. از‌این‌رو به نظر می‌رسد دیپلمات بلندپایه روسیه در این سفر حامل پیام‌هایی برای ایران بوده باشد.
همکاری‌های دوجانبه
در رابطه با مسائل دوجانبه، کمتر از سه ماه پیش، یعنی روز جمعه 17ژانویه مصادف با 28 دی‌ماه، کرملین میزبان مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، بود و قرارداد 20ساله همکاری‌ها بین ایران و روسیه به امضای طرفین رسید؛ توافقی که هم طرف روسی و هم طرف ایرانی نسبت به تاثیر آن بر گسترش مناسبات فیمابین ابراز امیدواری کرده‌اند. اکنون نیز یکی از دستورکارهای مهم سفر یک‌روزه لاوروف به ایران گفت‌وگو و تبادل نظر پیرامون پیشبرد این توافق است.
در این رابطه سفارت مسکو در تهران اعلام کرد که در جریان مذاکرات وزیران امور خارجه روسیه و ایران در تهران، تاکید ویژه‌ای بر گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی متقابل سودمند در راستای اجرای پروژه‌های کلیدی مشترک در حوزه‌های انرژی و حمل‌ونقل خواهد شد. همچنین وزرای امور خارجه ایران و روسیه روز سه‌شنبه و پس از انجام رایزنی در تهران، در یک کنفرانس خبری مشترک شرکت کردند.
عراقچی در نشست خبری مشترک با همتای روس خود گفت: «رایزنی‌های ایران و روسیه به‌صورت مستمر در حوزه‌های مختلف در جریان دارد. امروز گفت‌وگوهای مفصل، خوب و سازنده‌ای داشتیم و موضوعات مختلف را مرور کردیم.» رئیس ‌دستگاه دیپلماسی ایران توضیح داد که در خصوص روابط دوجانبه، همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه به‌سرعت پیش می‌رود و همان‌طور که اشاره شد، کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی دو کشور در ماه آوریل برگزار می‌شود.
موضع نزدیک درباره سوریه
ایران و روسیه در زمره کشورهایی هستند که بعد از تحولات در سوریه و سقوط بشار اسد موقعیت سابق خود را در این کشور از دست دادند. البته مسکو بعد از این تحول خیلی سریع دست‌به‌کار شد و یک هیات برای مذاکره به سوریه اعزام کرد. روسیه از آنجا که دو پایگاه لاذقیه و طرطوس را در سوریه دارد، علاقه‌مند به حفظ دو پایگاه نظامی خود در سواحل دریای مدیترانه در سوریه است و لذا ناچار به همکاری با حاکمان جدید این کشور است. اکنون نیز شاید ایران بتواند از طریق روسیه ارتباط با حاکمان سوریه را پیش ببرد. تهران و مسکو در چند سال گذشته برای تداوم حکومت بشار اسد همکاری‌های نزدیکی در سوریه داشتند. در این رابطه عراقچی با اشاره به گفت‌وگوهای دو وزیر خارجه در ارتباط با موضوع سوریه گفت: «موضع ما در مورد بحث سوریه به یکدیگر نزدیک است و ما خواهان ثبات، آرامش و حفظ وحدت سرزمینی و تمامیت ارضی و پیشرفت سوریه براساس خواست مردم این کشور هستیم. ما از ایجاد صلح و ثبات در این کشور پشتیبانی می‌کنیم.»
هماهنگی مواضع هسته‌ای با روسیه و چین
یکی دیگر از مباحث مهم بین ایران و روسیه بحث مذاکرات هسته‌ای ایران است. روسیه تا پیش از این و در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن، از آنجا که در پی جنگ اوکراین تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار داشت، در بسیاری از مسائل مواضع همسویی با ایران اتخاذ می‌کرد. اما امروز با روی کار آمدن دونالد ترامپ و تاکیدش بر اعمال سیاست فشار حداکثری بر ایران و همچنین احتمال معامله مسکو و واشنگتن، به نظر می‌رسد که شاید کرملین دیگر روی همان ریل سابق حرکت نکند. 
چندی پیش نیز روسای جمهور روسیه و آمریکا در یک گفت‌وگوی تلفنی درباره ایران، اوکراین و آینده روابط میان مسکو و واشنگتن رایزنی و تبادل نظر کردند.در رابطه با مباحث هسته‌‌ای، وزیر امور خارجه ایران با بیان اینکه در جریان دیدار با لاوروف در ارتباط با موضوع هسته‌ای نیز رایزنی و گفت‌وگو داشتیم، گفت: «در این ارتباط مشورت‌های نزدیک داشتیم و تیم‌های حقوقی سیاسی و کارشناسی ما با یکدیگر در تماس مستمر هستند. ما با این تماس‌ها ادامه می‌دهیم.»عراقچی ادامه داد: «در خصوص مذاکرات هسته‌ای، موضع ما روشن است. ما تحت فشار، تهدید و تحریم مذاکره نخواهیم کرد و هیچ امکان مذاکره مستقیم بین ما و آمریکا در موضوع هسته‌ای تا زمانی که فشار حداکثری به این شکل خود اعمال خواهد شد، وجود نخواهد داشت.»
رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین اعلام کرد: «در مورد گفت‌وگوهایی که روز دوشنبه با سه کشور اروپایی در ژنو داشتیم، با لاوروف و همکارانشان صحبت کردیم و در مورد این گفت‌وگو به آنها توضیح دادیم. در مورد موضوع هسته‌ای، با همکاری و هماهنگی دوستان خود در چین و روسیه حرکت و مواضع خود را هماهنگ می‌کنیم.»
ظرفیت دیپلماسی وجود دارد
از دیگر سو سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، نیز در کنفرانس خبری مشترک با همتای ایرانی خود گفت: «در ارتباط با موضوع برجام صحبت کردیم و معتقدیم که ظرفیت دیپلماسی هنوز وجود دارد و باید به صورت مناسب و بدون توسل به زور و تهدید از آن استفاده کرد.» وزیر خارجه روسیه افزود: «در اول سال جاری در تهران، همایش اقتصادی خزر به صورت موفقیت‌آمیز برگزار شد. امیدواریم در نزدیک‌ترین زمان، کمیسیون همکاری اقتصادی-تجاری تشکیل شود.»لاوروف همچنین گفت: «تماس‌های ما ادامه می‌یابد و فرمت چندجانبه به‌ویژه در راستای وضع ناظر ایران در اتحادیه اوراسیا وجود دارد. 
امیدواریم موافقت‌نامه ایران و اوراسیا درباره تجارت آزاد انجام شود. این موضوع به افزایش تبادلات تجاری میان کشورهای ما در این اتحادیه کمک خواهد کرد.»به گفته وزیر خارجه روسیه، به‌رغم فشارهای غیرقانونی تحریمی، تجارت بین دو کشور پویایی مثبتی دارد و در سال گذشته مبادلات تجاری بیش از 13درصد افزایش پیدا کرده است. وی ابزار امیدواری کرد که این روند ادامه یابد. او همچنین تاکید کرد: «به همکاری با ایران در زمینه اقتصادی ادامه می‌دهیم و به دنبال ارتقای تبادلات تجاری بین دو کشور هستیم. ما در حال تلاش برای کاهش تاثیرات منفی تحریم‌ها بر اقتصادمان هستیم.» لاوروف همچنین تاکید کرد: «ما سطح فوق‌العاده‌ای از گفت‌وگوهای سیاسی با ایران داریم.»
رایزنی ویژه درباره مساله هسته‌ای
همزمان سفیر ایران در مسکو با بیان اینکه در جریان رایزنی‌های وزیران امور خارجه ایران و روسیه طرفین در مورد مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی رایزنی و گفت‌وگو کردند، تصریح کرد: در این دیدار طرفین به‌صورت ویژه در مورد مساله هسته‌ای و نوع تعاملاتی که در این زمینه داریم، رایزنی و گفت‌وگو کردند. سفیر ایران در پاسخ به این سوال که آیا وزیر خارجه روسیه در جریان سفر به تهران حامل پیام خاصی از سوی آمریکا به ایران بوده است، گفت: من خبری در این ارتباط ندارم.
پوتین چه در سر دارد؟
در خصوص نگاه روسیه به مساله هسته‌ای ایران و احتمال تغییر دیدگاهش در دوره دونالد ترامپ، نظر مجید محمدشریفی، استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی، را جویا شدیم. شریفی معتقد است که مواضع روسیه نسبت به برنامه هسته‌ای ایران تفاوت چندانی با مواضع آمریکا، چین و اتحادیه اروپا ندارد؛ یعنی روسیه هم به همان اندازه نگران پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران است. وی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران بارها تاکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش سمت‌وسوی نظامی ندارد، گفت: «اما چنین فهمی در منطق روابط بین‌الملل وجود ندارد؛ بلکه فهمی که در منطق روابط بین‌الملل وجود دارد این است که پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران در نهایت به بعد نظامی ختم می‌شود. به همین خاطر روسیه هم نگرانی‌هایی دارد و حتی می‌توان ادعا کرد که روسیه نگران‌تر از آمریکا، اروپا و چین است.»
شریفی توضیح داد: «روسیه به دلیل مجاورت سرزمینی معتقد است که ایران هسته‌ای می‌تواند برای روسیه خطرناک‌تر باشد و به همین خاطر یقینا با پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران در این سطح مخالفت خواهد کرد.» این استاد دانشگاه ادامه داد: «نکته دیگر اینکه در شرایط کنونی اولویت روسیه، اوکراین و مرزهای غربی‌اش است؛ به صورت تاریخی هم همواره‌ آن منطقه اولویت راهبردی روسیه بوده است.»
به گفته شریفی، «اگر قرار باشد بحث بر سر چانه‌زنی و بده‌بستان باشد، مطمئنا روسیه سعی خواهد کرد که منافعش را در اوکراین حفظ کند تا اینکه بخواهد منافع خود را در مرزهای جنوبی اش مثل ایران حفظ کند.» وی تاکید کرد: «بنابراین اگر قرار باشد که پوتین با ترامپ بر سر اوکراین بده‌بستان و توافق کند بدون شک مواضع روسیه نسبت به ایران برای پذیرش خواسته‌های واشنگتن سخت‌تر خواهد شد. یعنی اگر ترامپ از پوتین بخواهد که در ازای توافق بر سر اوکراین، ایران را تحت فشار قرار دهد که خواسته‌های آمریکا را بپذیرد، به نظر می‌رسد روسیه این کار را انجام خواهد داد.»
به گفته این کارشناس، به نظر می‌رسد یکی از خواسته‌های لاوروف از ایران در این سفر این بود که به یک نوعی با خواسته‌های ترامپ به یک مصالحه و به یک توافق برسد. شریفی در ادامه توضیح داد که روسیه اساسا نمی‌خواهد تحریم‌های انرژی ایران به شکل گسترده برداشته شود. به‌هر‌حال ایران یک رقیب جدی برای بازار انرژی روسیه محسوب می‌شود و به خاطر تحولاتی که در اوکراین اتفاق افتاده، حتی اگر تحریم‌های روسیه برداشته شود، به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی دیگر چندان رغبتی برای خرید انرژی از روسیه نخواهند داشت.
این کارشناس تاکید کرد: «طی این تحولات بازار انرژی روسیه بیشتر شامل شرق آسیا و کشورهایی مثل چین و هند است و بنابراین برداشتن تحریم‌های نفتی ایران باعث می‌شود که ایران یک ورود پرقدرت به بازار انرژی داشته باشد؛ بازاری که الان در اختیار روسیه است. به همین دلیل روسیه چندان موافق برداشتن تحریم‌های ایران نیست هرچند که این موضع‌ را در ظاهر اعلام نمی‌کند.»وی افزود: «در نهایت اگر این اتفاقات نیفتد و توافقی حاصل نشود، مطمئنا شاهد تشدید تنش‌ها خواهیم بود و ممکن است که بر سر برنامه هسته‌ای ایران تنش‌ها به سمت‌و‌سویی برود که برخورد نظامی ناگزیر شود؛ هرچند روسیه نمی‌خواهد این برخورد نظامی اتفاق بیفتد، ولی اگر توافقی انجام نشود و ایران با خواسته‌های ترامپ همراهی نکند، بروز تنش نظامی چندان منافع روسیه را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد.»شریفی تاکید کرد: «با این تفاسیر اگر قرار باشد خواسته‌های ترامپ به گونه‌ای باشد که منافع روسیه را تحت‌تاثیر قرار دهد، مسکو با برخورد نظامی آمریکا و اسرائیل با برنامه هسته‌ای ایران مخالفت جدی نخواهد کرد.
پزشکیان به لاوروف چه گفت؟
رئیس‌جمهور با تاکید بر اهمیت تداوم روند تعاملات سازنده منطقه‌ای ایران و روسیه گفت: دو کشور دیدگاه‌های نزدیکی در زمینه مسائل منطقه‌ای دارند و تقویت همکار‌ی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود را در بستر تعاملات فی‌مابین و نیز از طریق سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چون شانگهای، اتحادیه اوراسیا و بریکس دنبال می‌کنند.
مسعود پزشکیان عصر دیروز سه‌شنبه در دیدار «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه با رو به رشد توصیف کردن روابط فی‌مابین و تاکید بر ضرورت تسریع در روند اجرای توافقات به‌ویژه توافق‌نامه جامع راهبردی میان دو کشور اظهار کرد: ایران و روسیه ظرفیت‌های مناسبی برای تقویت همکاری‌ها با یکدیگر دارند و ما مصمم به تقویت تعاملات تهران و مسکو هستیم.وزیر امور خارجه روسیه نیز در این دیدار با ابلاغ سلام‌های گرم پوتین به پزشکیان تصریح کرد: با سخنان جنابعالی موافقم و همه تلاش خود را برای تداوم و تسریع در روند رو به رشد همکاری‌ها و نیز اجرای توافقات فی‌مابین به‌ویژه توافق‌نامه جامع راهبردی دو کشور به کار خواهیم گرفت. 
سرگئی لاوروف تکمیل روند پیوستن جمهوری اسلامی ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا را ظرفیتی جدید و موثر در تقویت روابط دو کشور به‌ویژه در زمینه اقتصادی و تجاری عنوان کرد و گفت: ایران و روسیه منافع مشترک زیادی در تداوم همکاری‌های موثر منطقه‌ای با یکدیگر دارند.