بزرگنمايي:
بازار آریا - دکتر کامران کرمی* تا یک دهه پیش کمتر کسی حتی در خیال متصور بود که روزی احمد الشرع یا همان ابومحمد الجولانی، از چهره‌های سرشناس القاعده سوریه و بنیان‌گذار گروه سلفی جهادی تحریرالشام، راهی ریاض شود و با محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، دیدار کند و درخصوص آینده سوریه پسااسد به شور و مشورت بنشیند.
تا پیش از ری‌برندینگ و ظهور چهره‌ای به نام احمد الشرع، در اندیشه جولانی و سلفی‌های جهادی، پادشاه عربستان نه خادم الحرمین الشریفین بلکه مصداق طاغوت و غاصب سرزمین وحی و مستوجب براندازی و جایگزین شدن با حکومت خلیفه‌الله روی زمین بود. این روایت آخرالزمانی اما از زمان سقوط دمشق و ظهور حاکمان جدید سوریه به‌سرعت رنگ باخت و جای خود را به روایتی به نام «عربستان به‌عنوان الگوی توسعه» داد تا تاییدی بر این واقعیت باشد که پویایی‌های خاورمیانه فراتر از تخیلات و ریشه در تغییر روندهای نوظهور حکمرانی مطلوب جهانی و اولویت یافتن اقتصاد و تجارت یا همان منطق اقتصاد سیاسی بین‌المللی دارد.
سفر احمد الشرع به ریاض، جایی که وی دوران کودکی خود را در آنجا گذرانده است، سرنخ‌هایی در مورد دیدگاه او برای سوریه پسااسد ارائه می‌دهد. الشرع اولین مصاحبه اختصاصی خود را با شبکه تلویزیونی سعودی العربیه و نه الجزیره قطر که در یک دهه گذشته بارها در آن ظاهر شده بود، انجام داد. او با یادآوری سال‌های کودکی‌اش در ریاض پیش از بازگشت خانواده‌اش به سوریه به العربیه گفت: عربستان نقش مهمی در آینده سوریه دارد و الگوی توسعه آن برای ما نقشه راه خواهد بود.
احمد الشرع که اواخر هفته گذشته خود را به عنوان رئیس‌جمهور 4ساله در یک دوره انتقالی منصوب و بسیاری از نهادهای موجود را منحل کرد، خود را در قامت یک رهبر اقتدارگرای مصلح و توسعه‌خواه که قادر به ایجاد حکومت فراگیر است، نشان داده است. جولانی در تلاش است دمشق را به سمت دولت‌های عرب خلیج فارس به‌ویژه عربستان و امارات و همچنین سایر دولت‌های عربی که نسبت به زمامداری وی تهدیدات، ملاحظات و نگرانی‌هایی دارند، از جمله مصر، اردن و عراق، سوق دهد و اقتصاد آسیب‌دیده از یک دهه جنگ داخلی را بازسازی کند.
مقدمات این سفر اواخر ژانویه با سفر فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، به دمشق و دیدار با مقامات سوری فراهم شد. در این ملاقات با رفت‌وبرگشت ملاحظات دو طرف به‌ویژه عربستان سعودی درخصوص راه‌های کمک به رفع تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه سوریه در دوران حکومت اسد، گفت‌وگوهای جدی صورت گرفت.
ضرورت رفع تحریم‌های فراگیر آمریکا، روابط شخصی محمد بن سلمان با دونالد
ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده را برای الشرع و هیات حاکمه جدید بسیار مهم کرده و هیات حاکمه سوریه امیدوارند مسیر بازگشت به نظام بین‌الملل از دروازه ریاض و میانجیگری‌های آن میسر شود.
از این‌رو انتخاب عربستان سعودی به‌عنوان مقصد اولین سفر احمد الشرع به خارج از کشور به‌عنوان بازتابی از تغییر صف‌بندی سیاسی سوریه و فراتر از آن تغییر الگوهای دوستی و دشمنی در منطقه، یعنی دوری از
ایران و چرخش به سمت شورای همکاری خلیج فارس، تفسیر می‌شود؛ جایی که جولانی بیش از آنکه در جست‌وجوی ارزش‌های مشترک باشد، به دنبال پیوند زدن خود با کانون‌های
تجارت و سرمایه‌گذاری است که روانه شدن آنها به سرزمین سوخته سوریه می‌تواند جان تازه‌ای در کالبد این کشور بدمد.
این سفر به دنبال نشست‌های دیپلماتیک متعدد در دمشق پایتخت سوریه در دو ماه گذشته صورت می‌گیرد. از ماه دسامبر که ائتلاف شورشی قدرت را به دست گرفت، دیپلمات‌هایی از اروپا، ایالات متحده، دولت‌های عرب خلیج فارس و
روسیه برای دیدار با جولانی و برقراری تماس با دولت او به دمشق هجوم آورده‌اند؛ اما جولانی سفر خود را نه از ترکیه و قطر یا کشورهای غربی بلکه از ریاض آغاز کرد تا این سیگنال را مخابره کند که سوریه بیش از آنکه تهدیدی برای عربستان و متحدان عرب آن باشد، می‌تواند بازار جذاب و پرسودی برای
تجارت شیخ‌نشین‌های متمول خلیج فارس باشد.
نتایج این سفر و چراغ سبز عربستان برای ورود جدی به سوریه می‌تواند به شکل‌گیری نقشه سیاسی جدید شام و پویایی قدرت در سراسر خاورمیانه بینجامد، منطقه‌ای که در حال پوست‌اندازی از نظم کهنه به سمت نظم‌یابی جدید با محوریت توسعه
اقتصادی است.
اقتصاد ویران سوریه، بازسازی را تبدیل به یک ضرورت بنیادین کرده که جز عربستان،
امارات و قطر، بازیگر دیگری نمی‌تواند با دست پر به آن ورود کند. از زمانی که عربستان در سال 2016 تصمیم گرفت با رونمایی از سند چشم‌انداز 2030 برای گذار به
اقتصاد پسانفت و مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته و آینده‌نگر خود را به جرگه همسایگانش چون
امارات و سایر بازیگران گروه بیست پیوند زند، اولویت‌های سیاست خارجی آن نیز تغییر کرده و با منطق توسعه و فعال کردن دیپلماسی
اقتصادی همراه شده است.
واقعیت مهم این است که عربستان، دیگر خاورمیانه را نه از بعد کشمکش‌های سیاسی و درگیری‌های نظامی، بلکه از منظر رقابت
اقتصاد سیاسی برای شکل‌دهی به نفوذ پایدار می‌بیند. واقعیت آن است که جایگاه و ظرفیت
اقتصادی یک کشور در ایجاد حوزه‌های نفوذ به میزانی است که در شرایط کنونی منطقه و نظام بین‌الملل آنچه زمینه‌ساز چانه‌زنی در مناسبات جهانی و فراهم‌کننده هر دو وجه قدرت سخت و نرم است، فاکتور اقتصاد،
تجارت و سرمایه‌گذاری است که می‌تواند سایر حوزه‌های نفوذ سیاسی و نظامی را نیز شکل دهد، به دنبال خود بکشاند و آن را با آخرین تکنولوژی‌ها و دانش روز پیوند زند.
در این کلان‌معادله، رویدادهای اخیر گشایشی حیاتی برای بازگرداندن نفوذ از‌دست‌رفته عربستان در سوریه و لبنان ایجاد می‌کند، دو کشوری که عربستان زمانی برای تسلط بر شام در آنها رقابت می‌کرد و تا حد زیادی در دهه گذشته آن را به
ایران واگذار کرده بود.
* پژوهشگر مسائل خلیج فارس