بازار آریا - ایزابلا وبر استادیار اقتصاد در دانشگاه ماساچوست آمهرست در کتاب خود با عنوان "چین چگونه از شوک درمانی گریخت"، به بررسی دقیق و تحلیلی مسیر توسعه اقتصادی چین، به ویژه در دهه‌های 1970 و 1980 می‌پردازد. او با مقایسه تجربه چین با کشورهای دیگر که سیاست‌های شوک درمانی را اجرا کردند، نشان می‌دهد که چرا چین توانست از این مسیر پرهزینه اجتناب کند و به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
کتاب "چین چگونه از شوک درمانی گریخت" یک مطالعه موردی ارزشمند برای درک فرآیند توسعه اقتصادی در کشورهای در حال توسعه است که نشان می‌دهد موفقیت اقتصادی چین، نتیجه یک برنامه‌ریزی دقیق، صبر و حوصله و توجه به شرایط خاص این کشور بوده است. همچنین کتاب به ما یادآوری می‌کند که نسخه واحدی برای توسعه وجود ندارد و هر کشوری باید با توجه به شرایط خاص خود، راهکارهای مناسب را اتخاذ کند.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین ، ایزابلا وبر در یک برنامه تلویزیونی که فیلم آن در آپارات منتشر شده در باره کتابش «چین چگونه از شوک درمانی گریخت» توضیحات بسیار مهمی را مطرح کرده است. این توضیحات برای کشورهایی که ضرورتا برای توسعه به دستاوردهای نئولیبرال متوسل می شوند بسیار حیاتی است. او تاکید می کند که به منظور تحقق توسعه ضرورت دارد تا حتما تجربه چین با دقت بیشتر مورد مطالعه واقع شود. 
برنامه توسعه جهان شمولی وجود ندارد او می گوید: «هیچ راه حل سریعی برای توسعه وجود ندارد. احتمالا یک برنامه جهان شمول و کلی وجود ندارد که بتوانیم از تجربه یک کشور استخراج کنیم و سپس در سراسر جهان گسترش دهیم؛ تا مشکل توسعه حل شود. در عوض من فکر می کنم که درس داستان رشد اقتصادی چین این است که نیاز به مطالعه بسیار دقیق تجربیات سایر کشورها است تا شرایط دقیقی که تحت آن سیاست های خاصی اجرا شده است، فهمیده شود. بنابراین فهم توسعه اقتصادی مستلزم مطالعه بسیار دقیق شرایط در کشور محلی مربوطه است تا درک کنیم که شرایط در این تجربه تاریخی چگونه با شرایط موجود در کشور خود و سپس راه حل های سیاستی که واقعا متناسب با شرایط خاصی است که یک کشور با آن مواجه است، کار می کند.»
ایزابلا وبر سپس در باره حوزه مطالعات تخصصی و کتابش توضیح می دهد: « من در مورد اقتصاد سیاسی چین و به ویژه مسئله تاریخ اصلاحات اقتصادی چین و همچنین تاریخ اندیشه اقتصادی به طور گسترده تر مطالعه می کنم. کتاب من در مورد ین سوال است که چگونه چین از شوک درمانی به ویژه در دهه 80، زمانی که چین شروع به اصلاحات بازاری کرد، فرار کرد. و این سوال مطرح می شود که واقعا چگونه چین توانست مکانیسم های بازار را در اقتصادی که عمدتا در دهه 80 دستوری بود، وارد کند؟»
دهه 80 میلادی یک مقطع تاریخی مهم و طرح سوال برای چین ایزابلا وبر سپس به دهه 80 میلادی به عنوان یک دهه تاثیر تاریخی اشاره می کند و می گوید: «ما واقعا باید در مورد دهه 1980 به عنوان یکی از مقاطع تاریخی نه تنها چین، بلکه کل تاریخ دنیا تامل کنیم. دهه 80 لحظه ای است که چین شروع به جهش کرد. باید به خاطر داشته باشیم که در سال 1980 چین کشوری فوق العاده فقیر همچنین در واقع یکی از فقیرترین کشورهای جهان بود. به عنوان مثال برای این که نشان دهیم چین از کجا شروع کرد باید به یاد بیاوریم که درآمد سرانه تولید ناخالص داخلی چین، کمتر از سودان یا هائیتی بود. بنابراین در این زمینه بحث بزرگی در چین مطرح شد که چگونه باید سراغ اصلاحات بازاری رفت؟ »
این استاد دانشگاه ماساچوست می افزاید: «یکی از گزینه هایی که در نظر گرفته شده، انتخاب سیاستی بود که کاملا شبیه به آن چه بعدا شوک درمانی نامیده شد که با آزادسازی یک شبه قیمت ها و اصطلاحا یک انفجار بزرگ شروع می شود. رکود حاصل از سابقه شوک درمانی در شرایط گذار در دیگر کشورهای سوسیالیستی سابق و به ویژه در روسیه دوران گذار بسیار ویرانگر، عمیق تر و طولانی تر از رکود بزرگ در ایالات متحده در دهه 1930 بود.بنابراین اگر چین شوک درمانی را اجرا می کرد، ما البته نمی دانیم چه اتفاقی می افتاد. زیرا یک فرض خلاف واقع است، اما اصلا غیرقابل تصور نیست که چین اگر شوک درمانی را اجرا می کرد، رکودی را از سر می گذراند که با آنچه در روسیه اتفاق افتاد قابل مقایسه بود. و اگر به یاد بیاوریم که چین در آن زمان چقدر فقیر بود اجرای این سیاست می توانست منجر به فاجعه انسانی در مقیاسی که تصور آن واقعا سخت است، شود.نسبتا واضح است که اگر چین مبنای دستیابی به رشد سریع را تن دادن به شوک ناشی از آزاد سازی قرار می داد، رشد اقتصادی که در طول تاریخ بی سابقه توصیف شده است، احتمالا چین هم مانند روسیه از هم فرو می پاشید. بنابراین اگر ظهور چین را یک رویداد فوق العاده مهم در نظر بگیریم، از این نظر در تاریخ اقتصادی اخیر، انتخاب نکردن شوک درمانی واقعا بخش مهمی از پازل برای درک شرایط ظهور چین است.»

چگونگی فرا چین از شوک درمانی، بحثی مفید در حوزه توسعه از اقتصاد دستوری به اقتصاد آزاد استاد دانشگاه ماساچوست در ادامه می گوید: «بحث در مورد چگونگی بازاری سازی چین یا نحوه معرفی بازارها به اقتصاد چین نه تنها برای چین بلکه درواقع برای اقتصاد جهان در دهه اخیر بحثی راهگشاست. در رابطه با این سئوال که چگونه چین از شوک درمانی فرار کرد، یکی از سوالات مهم، سوال از اصلاح قیمتی و نحوه تغییر مکانیسم قیمت بود؛ چرا که قبل از اصلاحات، چین به گونه ای سازماندهی شده بود که قیمت ها سیگنال هایی نبودند که تصمیم گیرندگان را وادار به اتخاذ تصمیمات اقتصادی معین و قطعی بکند. بنابراین قیمت ها از آن نوع عملکرد هماهنگی که در اقتصاد بازار دارند، برخوردار نبودند. مهمتر از آن در چین، سیستم قیمت به گونه ای طراحی شده بود که توزیع مجدد در بخش هایی به ویژه کالاهای صنعتی در صنایع بالادستی مانند فولاد، زغال سنگ، برق و غیره قیمت بسیار پایینی داشتند در حالی که کالاهای به اصطلاح لوکس که در آن زمان می توانستند چیزهایی مانند دوچرخه، رادیو، ساعت مچی و غیره باشند، قیمت بسیار بالایی داشتند، به طوری که شما بین بخش ها از طریق قیمت ها توزیع مجدد داشتید. باتوزیعی که آگاهانه تنظیم شده بود تا هزینه ها را منعکس نکنند.»
ایزابلا وبر می افزاید: «همچنین قیمت ها به گونه ای ساماندهی شد که مهم ترین کالاها مانند صنایع بالا دستی از قبیل فولاد، زغال سنگ، و غیره بسیار شدیدتر از صنایع پایین دستی و کمتر ضروری کنترل می شدند. بنابراین در این زمینه، این که چگونه می توان از اقتصادی که در واقع از طریق برنامه و دستورات سازماندهی شده است، به اقتصادی که مکانیسم های بازار آن را تکمیل می کند، حرکت کرد؟ باید این سوال را مطرح کرد که نحوه برخورد با قیمت ها چگونه بود؟»
ابتدا اصلاحات کشاورزی و اتخاذ راهی تدریجی ایزابلا وبر در ادامه اشاره می کند که چرا چین از حوزه کشاورزی آغاز کرد: «در اصلاحات کشاورزی، یک راه حل کم و بیش تدریجی در پیش گرفته شد که برخلاف آن چه گاهی اوقات یک سادگی تصور می شود که تعدادی دهقان بودند که گرد هم جمع شده و سپس تصمیم گرفتند و این تصمیم چین را تغییر داد، نبود. من فکر می کنم این یک ساده سازی بی مورد است. با این حال اصلاحات کشاورزی از یک فرآیند از پایین به بالا شروع و سپس سیستماتیک شد و تبدیل به سیاست ملی شد. پس این اصلاحات کشاورزی اصلا برای چه بود؟ آن ها واقعا قصد داشتند مسئولیت تولید را از کمون ها و گروه های تولید به خانوارها انتقال دهند. با این حال در این فرآیند، تعهد تولید در سطح اولیه کمون در وهله اول ادامه یافت. بنابراین نظام سهمیه بندی غلات که وجود داشت، ادامه داده شد.»
او سپس به نحوه آغاز اصلاحات در حوزه کشاورزی می پردازد و می گوید: « قیمت های بازاری برای غلات تنها پس از واگذاری سهمیه خانوارها به دولت، قابل اعمال بود. روستاییان پس از تحویل سهم خود می توانستند مقادیر بیشتری با قیمت بازار تولید کنند. بنابراین در نتیجه شما سیستمی داشتید که دارای دو مسیر بود ، یکی مسیر سهمیه ای و یک مسیر بازار بود. در چارچوب اصلاحات کشاورزی، این به معنای پایان کمون ها نیز بود. که یک تغییر بسیار اساسی در سازمان اقتصاد چین بود زیرا چین در آن زمان هنوز یک اقتصاد عمدتا کشاورزی بود که رابطه بین بخش صنعتی و بخش کشاورزی در وهله اول به همان شکل رابطه قبلی ادامه یافت.این به این معناست که بخش کشاورزی در حال ارائه سهمیه تولیدات کشاورزی به مقامات برنامه ریزی در یک برنامه تعیین شده است؛ درعین حال، این خانوارها به نهادهای بازارگرا منتقل شدند، که بر اساس منطق مکانیسم بازار شروع به فعالیت کنند.»
پس از آزادسازی موفق کشاورزی نوبت به صنعت رسید این استاد دانشگاه ماساچوست در ادامه به آغاز تحول در صنعت اشاره می کند و می گوید: «از آن جایی که اصلاحات کشاورزی به عنوان یک موفقیت چشمگیر در افزایش تولیدات کشاورزی مطرح شد، به سرعت این سوال طرح شد که چگونه می توان توان اقتصاد صنعتی شهری را اصلاح کرد. تا آن زمان اقتصاد صنعتی شهری بر اساس ایده یک کارگاه ملی سازماندهی شده بود. گرچه این حالت یک ایده آل بود و به طور کامل اجرایی نشد، با این وجود هر واحد تولیدی در اقتصاد صنعتی شهری ملزم به پیاده سازی دستوراتی در زمینه محصول تولیدی با مجموعه ای معین از نهاده ها در قیمت های مشخصی بود. و عوامل بازاری که در بازار فعالیت کنند نیز وجود نداشت. اکنون یکی از طرفین در بحث اصلاح بازار معتقد است که برای ایجاد اقتصاد بازار همان ایده ای که توسط میلتون فریدمن ارائه شد و توسط گروهی از اقتصاددانان مهاجر اروپای شرقی که از تلاش های اصلاحی در اروپای شرقی ناامید شده بودند، حمایت می شد مورد عمل واقع شود.»
او در ادامه می گوید: «پدیده ای که اغلب به آن استناد می شود، پدیده ارهارت در آلمان غربی بود که به دنبال اصلاحات قیمتی یک شبه پس از جنگ بود. بعد از جنگ ایده این بود که آزاد سازی یک شبه قیمت ها، می تواند فورا یک اقتصاد بازاری ایجاد کند. بنابراین بر اساس این ایده ها باید تلاش می شد که قیمت ها به ویژه قیمت کالاهای اساسی و ضروری آزاد شوند، زیرا تصور می شد که این آزاد سازی ها مهمترین پایه ایجاد اقتصاد بازار است.»
ایزابلا وبر در ادامه به استدلال های طرف مقابل اشاره کرد و گفت: «در مقابل این رویکرد، رویکرد اصلاحی دیگری قرار داشت که از اصلاحات کشاورزی نشات گرفته بود؛ رویکردی که تفکر اصلاحی خود را مطابق با تجربه بازسازی اقتصاد کشاورزی شکل داده بود، و استدلال می کرد که همان منطقی را که در اصلاحات کشاورزی اعمال شده بود، می توان به اقتصاد صنعتی شهری نیز منتقل کرد. و این که به جای از بین بردن سیستم قدیمی با شوک آزادسازی قیمت ها، باید از نهادهای برنامه ریزی شده اقتصادی به عنوان پدیدآورندگان بازار و مشارکت کنندگان بازار استفاده کرد و از یک اقصاد دستوری برنامه ریزی شده، به یک اقتصاد مبتنی بر بازار منتقل شد به شیوه ای که کمتر مخرب باشد. زیرا قرار بود در وهله اول روابط اصلی ثابت بماند و هر واحد تولیدی به تدریج در یک مسیر دوگانه قرار گیرد و بازار و بازیگران بازار داخل این سیستم دوگانه رشد کنند که در آن، رابطه بین دولت و بازار رابطه ای جدا نبود که در آن دولت از بیرون مداخله می کند؛ بلکه از طریق این واحدهای تولیدی که در داخل بازار در حال رشد و همچنان تحت سلطه دولت چین بودند، دولت در بازار مداخله می کرد، بازاری که به طور کامل متفاوت از اقتصاد بازار غربی بود، زیرا دولت واقعا می توانست از طریق این نهادها، در بازار مداخله کند.»
هشدارها نسبت به پیامدهای اصلاحات دوگانه در مقابل شوک درمانی این محقق حوزه اقتصاد چین ادامه می دهد: «اکنون کسانی بودند که نسبت به پیامدهای اجرای اصلاحات دوگانه در مقابل شوک درمانی هشدار می دادند. بنابراین نه تنها دو پاردایم اصلاحی بر اساس چگونگی معرفی مکانیسم های بازار وجود داشت بلکه همچنین یک بحث واقعی دیگری نیز وجود داشت که کسانی که طرفدار شوک درمانی بودند، درواقع استدلال می کردند که این نظام دوگانه که در آن شما دو نوع قیمت دارید و نهادهای دولتی همراه با نهادهای خصوصی در بازار مشارکت می کنند، اساسا می تواند یک آشفتگی بزرگی ایجاد و مقدار زیادی اصطکاک ایجاد کند و به نوعی اقتصاد غیرمنطقی تراز یک اقتصاد برنامه ریزی شده خالص ایجاد کند.همچنین کسانی که طرفدار اصلاحات دوگانه بودند، استدلال می کردند که آزادسازی یک شبه قیمت ها، وقتی که مشکل چین در واقع بازسازی صنعتی و توسعه است، نه آزادسازی قیمتی و منطقی سازی قیمت ها، مشکل چین را حل نمی کند. آن ها معتقد بودند که قیمت ها در صنایع بالادستی مانند فولاد در سیستم قدیم به طور سیستماتیک زیر قیمت تمام شده است، بنابراین اگر این قیمت ها را آزاد کنید، این قیمت ها افزایش می یابد، در حالی که واحدهای تولیدی هنوز عوامل بازاری نیستند.»
ایزابلا وبر در ادامه می افزاید: «اما همچنان واحدهای تولیدیی وجود داشتند که بخشی از این اقتصاد بزرگ ملی بودند، و قادر نبودند قیمت های خود را در واکنش به افزایش قیمت نهاده ها تعدیل کنند، بلکه صرفا مجبور بودند افزایش قیمت را به واحدهای تولیدی بعدی در زنجیره انتقال دهند. در نتیجه آن ها هشدار دادند که با افزایش قیمت با تورم و در نهایت با افزایش دستمزد مواجه خواهید شد. بنابراین شما قادر نیستید قیمت های نسبی را که منعکس کننده هزینه ها نیست اصلاح کنید بلکه در عوض بی ثباتی و هرج مرج ایجاد می کنید که توانایی پیگیری اصلاحات را به طور موثری تضعیف می کند.»

تجدید نظر ژائو زیانگ در آزاد سازی قیمت های کلی فروشی با توجه به تجربه آرهارت این استاد دانشگاه ماساچوست ادامه می دهد: «اکنون جالب توجه است که درسال 1986 چین به اجرای آزادسازی قیمت عمده فروشی نزدیک شد. و یکی از لحظات کلیدی در بازگشت ژائو زیانگ از تصمیم خود مبنی بر آزادسازی که خود در واقع آغاز گر این اصلاح قیمت عمده فروشی بود، هیئتی بود که توسط جورج سوروس به مجارستان، و یوگسلاوی برای بررسی تجربیات میدانی از تلاش برای ادغام مکانیسم های بازار تامین مالی می شد. این هیئت یک پیام هشدار آمیز از این اقتصادها دریافتند که در نهایت به ژائو زیانگ کمک کردند تا نظر خود را تغییر دهد و به برنامه هایی که قبلا از نظر آزادسازی قیمت های عمده فروشی بسیار سریع در سال 1986 ایجاد شده بود، خاتمه داده شود.»
او افزود: «اول از همه فکر می کنم که بحث های دهه 1980 در برخی سطوح در این مورد بوده که آیا یک طرح جهان شمول برای اصلاحات وجود دارد یا این که اصلاحات باید با جستجوی سنگ ها برای عبور از رودخانه ایجاد شود. ب رای مثال در امتداد صحبت از معجزه ارهارت، میلتون فریدمن، زمانی که به چین آمد، تبیین می کرد که معجزه ارهارت داستان بسیار ساده بود و همین داستان منجر به معجزه رشد آنی در آلمان غربی با آزاد سازی یک شبه قیمت ها شد. در حالی که وقتی یک هیئت چینی به آلمان غربی مسافرت کرد، تا پدیده ارهارت را بررسی کند، آن ها با مصاحبه با اقتصاددانانی که در بازسازی آلمان غربی پس از جنگ شرکت داشتند، دریافتند که خود این اقتصادانان نسبت به ایده آزادسازی قیمت عمده فروشی هشدار می دهند. زیرا استدلال می کردند که برخلاف چین، آلمان در آن زمان دارای شرکت های سرمایه داری بود که بازیگران بازار بودند و تجربه جنگ و فاشیسم و همه این ها را پشت سر گذارده بودند اما کم و بیش آماده مشارکت در بازار به عنوان بازیگران بازار بودند. در حالی که در چین وضعیت کاملا متفاوت بود، واحدهای تولید تحت سوسیالیسم واقعا به معنای متعارف شرکت نبودند.»
سیاست های اجرا شده در یک کشور برای کشور دیگر مناسب نیست ایزابلا وبر ادامه داد: « بنابراین در این مثال شرایط شروع، واقعا مهم است و این طور نیست که شما به سادگی سیاستی را که در یک کشور اجرا شده است اتخاذ کنید و آن را به کشور دیگر منتقل کنید و سپس انتظار نتایج مشابه را داشته باشید. بنابراین من فکر می کنم که این یک درس بزرگ است. من فکر می کنم درس بزرگ دیگر مطابق با تجربه تاریخی واخیرا در داستان توسعه ببر آسیای شرقی این است که توسعه فراگیر نیازمند یک دولت قوی و یک دولت نوآور و کارآفرین در طراحی سیاست هاست به گونه ای که بتواند با شرایط محلی سازگار شود. البته نباید توسعه چینی را تجربه ای عالی بدانیم چرا که هرچند این تجربه رشد بسیار زیادی ایجاد کرد اما مقدار زیادی نابرابری و چالش های طبیعی ایجاد کرده است. بنابراین این سوال برای سایر کشورهای در حال توسعه مطرح نیست به سادگی از چین کپی کنیم، بلکه به طور انتقادی باید بپرسیم که عناصر خوب مسیر توسعه چین چیست، و چه عناصری ممکن است این چالش های عظیم را ایجاد کرده باشد؟ آیا می توان این عناصر را از هم جدا کرد یا نمی توان؟» 
بیشتر بخوانید:
جواد طباطبایی: ایران تنها کشور دارای بنیه فرهنگی ایجاد رنسانس در منطقه است / فرهنگ "جدید در قدیم" ایرانیان، عامل احیای تمدنی ایرانیان
اقتصاد در اختیار کسانی است که به نهادهای حاکم پاسخگو نیستند / بازی با آتش، در شرایط عادی نیستیم / چرا از توسعه موفق در دنیا درس نمی گیریم؟
216216
کد خبر 2017975