بازار آریا - دنیای اقتصاد - فاطمه‏‏‌کرکچی : شاخص استرس زنجیره تامین جهان (GSCPI) برای ماه ژانویه به‌‌‌روز شد و شواهد موجود حاکی از ثبات نسبی به‌رغم کمبود تقاضای جهانی برای کالاست. گرچه کاهش تنش‌‌‌های بین‌المللی در ماه‌‌‌های اخیر روند شاخص استرس زنجیره تامین جهانی در ژانویه 2025 را بیشتر از ماه پایانی سال 2024 به سمت پایین میل داده، اما وضعیت امروز تجارت جهانی بسیار بهتر از اواسط سال 2024 و نیز دوره کووید و گویای ثبات کلی اقتصاد جهان است. اما با توجه به برخورد تهاجمی ترامپ با تعرفه‌‌‌ها و رقم‌زدن نوعی منازعه بین‌المللی بر سر صادرات و واردات کالا، این شاخص احتمالا در ماه فوریه شاهد تحولات جدیدی باشد.
هنوز مشخص نیست وضعیت زنجیره‌‌‌های جهانی پس از جنگ تعرفه‌‌‌ها چه سمت و سویی بیابد، اما با توجه به پیش‌بینی اقتصاددانان، بعید نیست از رونق تجارت جهانی کاسته شود. این شاخص از ترکیب داده‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل، هزینه‌‌‌های لجستیک، تاخیرات تحویل کالا و شاخص‌‌‌های تولید جهانی ساخته شده است. افزایش شاخص نشان‌‌‌دهنده افزایش فشار در زنجیره تامین است که می‌‌‌تواند به دلیل عواملی مثل بحران‌های ژئوپلیتیک، افزایش هزینه‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل، کمبود مواد اولیه یا اختلال در زنجیره عرضه باشد.
افزایش این شاخص معمولا به افزایش تورم کالاها و کاهش رشد اقتصادی منجر می‌شود. کاهش شاخص نشان‌‌‌دهنده بهبود شرایط زنجیره تامین است که می‌‌‌تواند به معنای کاهش هزینه‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل، عادی‌شدن جریان تولید و تجارت و کاهش تورم ناشی از مشکلات عرضه باشد. با این حال، کاهش بیش از حد این شاخص هم می‌‌‌تواند نگران‌‌‌کننده باشد. اگر مقدار استرس به‌شدت پایین برود (مثلا به زیر صفر برسد و در آنجا باقی بماند)، می‌‌‌تواند نشانه‌‌‌ای از کاهش تقاضای جهانی، رکود اقتصادی یا کاهش فعالیت‌‌‌های تولیدی باشد که بر رشد اقتصادی تاثیر منفی می‌‌‌گذارد. شاخص فشار زنجیره تامین جهانی (GSCPI) توسط بانک فدرال‌رزرو نیویورک برای اندازه‌‌‌گیری فشارهای موجود در زنجیره تامین جهانی توسعه ‌یافته است. این شاخص با ترکیب بیش از 27متغیر از جمله هزینه‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل جهانی و داده‌‌‌های نظرسنجی‌‌‌های تولید منطقه‌‌‌ای، تصویری جامع از وضعیت زنجیره تامین ارائه می‌دهد.

نکاتی درباره شاخص استرس زنجیره تامین
طبق آخرین داده‌ها، در 31 دسامبر 2024 این شاخص منفی0.24 برآورد شده و در اواخر ماه بعد یعنی انتهای ژوئیه 2025 به منفی0.31رسیده است. این کاهش نشان‌دهنده کاهش فشار در زنجیره تامین جهانی است. این کاهش می‌‌‌تواند نشانه‌‌‌ای از بهبود شرایط تجاری، افزایش عرضه کالاها و کاهش تورم ناشی از مشکلات عرضه باشد. در خصوص کاهش فشارهای تورمی، مدتی است هزینه‌‌‌های تولید و حمل‌ونقل رو به کاهش است که می‌‌‌تواند به تثبیت قیمت‌ها کمک کند. از طرفی کاهش موانع زنجیره تامین می‌‌‌تواند تولید و تجارت را تسهیل کند و جامعه را به سمت رشد اقتصادی سوق دهد. این کاهش می‌‌‌تواند تاثیر مثبتی بر بازارهای مالی نیز داشته باشد و جو اطمینان‌‌‌بخش‌تری برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. کاهش شاخص استرس زنجیره تامین جهان در دوماه اخیر نشان می‌دهد که زنجیره تامین جهانی درحال بازگشت به شرایط عادی‌‌‌تر است که می‌‌‌تواند تاثیرات مثبتی بر تورم، رشد اقتصادی و سیاست‌‌‌های پولی داشته باشد.
شاخص استرس زنجیره تامین جهان طی سال‌های اخیر دستخوش نوسانات شدیدی بوده است. اگرچه تلاش‌‌‌هایی برای کاهش فشارهای زنجیره تامین انجام شده، اما همچنان موانعی در مسیر بازگشت به ثبات اقتصادی وجود دارد. روندهای آتی این شاخص به‌شدت به تحولات اقتصادی، سیاسی و تجاری در سطح جهانی وابسته خواهد بود. با توجه به روند کاهشی شاخص استرس زنجیره تامین جهان در ماه‌‌‌های اخیر، انتظار می‌رود در صورت عدم‌وقوع رویدادهای غیرمنتظره، این روند ادامه یابد و فشارهای زنجیره تامین جهانی به‌تدریج کاهش یابد و شاخص در محدوده مناسبی به کار خود ادامه دهد. با این حال، نظارت مستمر بر این شاخص و عوامل موثر بر آن برای درک بهتر تحولات آتی ضروری است.
دوران پیش از همه‌گیری 2019: شاخص استرس زنجیره تامین جهان در وضعیت نسبتا پایداری قرار داشت و عمدتا تحت‌تاثیر پویایی‌‌‌های تجاری و نوسانات فصلی بود. فشارهای زنجیره تامین در این دوره در سطحی طبیعی باقی ماند.
تاثیر همه‌گیری 2020: با شیوع ویروس کرونا، شاخص استرس زنجیره تامین جهان به‌‌‌طور چشمگیری افزایش یافت. تعطیلی کارخانه‌‌‌ها، محدودیت‌های حمل‌‌‌ونقل و مشکلات لجستیک، زنجیره تامین را با بحران بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای مواجه کرد. قرنطینه‌‌‌ها و محدودیت‌های تجاری باعث تاخیرهای گسترده و افزایش هزینه‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل شد.
چالش‌‌‌های زنجیره تامین پس از همه‌گیری 2022-2021: در این دوره، شاخص همچنان در سطح بالایی باقی ماند. عواملی مانند افزایش مداوم تقاضا، ازدحام در بنادر، کمبود نیروی کار و رشد هزینه‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل فشارها را حفظ کردند. بحران‌هایی مانند کمبود جهانی نیمه‌‌‌هادی‌‌‌ها و افزایش قیمت انرژی نیز به پیچیدگی این مشکلات افزودند.
تلاش برای عادی‌‌‌سازی 2023: با بهبود نسبی اقتصاد جهانی، برخی نشانه‌‌‌های کاهش فشار در زنجیره تامین مشاهده شد. با این حال، چالش‌‌‌ها در برخی بخش‌‌‌ها همچنان ادامه داشت؛ به‌‌‌ویژه در صنایعی که هنوز از پیامدهای همه‌گیری به‌‌‌طور کامل بازیابی نشده بودند.
روندهای کنونی 2025-2024: وضعیت زنجیره تامین جهانی همچنان دستخوش تغییرات متناوب است. عواملی مانند جنگ تعرفه‌ها، تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک، فشارهای تورمی و نوسانات تقاضا همچنان بر این شاخص تاثیر می‌‌‌گذارند. در حالی که برخی بخش‌‌‌ها به شرایط عادی بازگشته‌‌‌اند، بی‌‌‌ثباتی در برخی دیگر نشان می‌دهد که بازگشت به وضعیت پایدار ممکن است همچنان به زمان نیاز داشته باشد.