بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد : پس از اینکه رئیس‌جمهور، معاونت علمی و فناوری را به صورت رسمی به عنوان متولی حوزه هوش مصنوعی تعیین کرد، این معاونت نیز در یک ماه اخیر شروع به برنامه‌ریزی و اقدامات اجرایی کرد. آغاز نهضت استفاده از فناوری هوش مصنوعی در حکمرانی، خبر راه‌اندازی پارک ملی هوش مصنوعی و راه‌اندازی نخستین مرکز واحد پردازش گرافیکی از جمله این اقدامات هستند. در حالی این اخبار در هفته‌های گذشته منتشر شدند که توسعه هوش مصنوعی در کشور همچنان با خلأ برنامه‌ریزی، نبود سند جامع و زیرساخت‌های فنی دست‌وپنجه نرم می‌کند. برخی فعالان بخش خصوصی نیز ضمن انتقاد از این رویه معتقدند که اقدامات اخیر دولت به‌خصوص معاونت علمی نشان‌دهنده حذف بخش خصوصی است. این در حالی است که از نظر کارشناسان این حوزه، بخش خصوصی نه تنها در ایران، بلکه باید در دنیا هم پرچم‌دار هوش مصنوعی باشد.
قطع حمایت از تولیدکنندگان تراشه
بالاخره در اواسط دی ماه سال جاری تکلیف متولی حوزه هوش مصنوعی در کشور مشخص شد و رئیس‌جمهور، معاونت علمی و فناوری را مکلف کرد تا در تعامل با متخصصان حوزه هوش مصنوعی و مجلس شورای اسلامی، مطالعات لازم درباره ابعاد این حوزه را به دقت تکمیل و برای سیاستگذاری و تدوین قانون ارائه کند. پس از این تکلیف، معاونت علمی، برنامه‌ریزی و اقدامات اجرایی را جدی‌تر پیگیری کرد که راه‌اندازی نخستین مرکز واحد پردازش گرافیکی یا جی‌پی‌یو در کشور یکی از این موارد است. دستیار معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در بیست و هفتم دی ماه از راه‌اندازی نخستین مرکز واحد پردازش گرافیکی یا جی‌پی‌یو کشور خبر داد و به گفته او، طبق برنامه‌ریزی‌ها، این مرکز اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت سال آینده راه‌اندازی خواهد شد. در حالی این خبر منتشر شد که کشور در حوزه فناوری اطلاعات همچنان با نبود زیرساخت‌های فنی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و توسعه هوش مصنوعی به دو نوع زیرساخت محاسباتی و تولید تراشه‌ها نیاز دارد.
هر یک از این زیرساخت‌ها نیز تجهیزات فنی و مالی می‌خواهد که اعلام برخی فعالان این حوزه به «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد حمایت‌های معاونت علمی و فناوری از شرکت‌های گرافیکی قطع شده است. محمدباقر سجادی، نایب‌رئیس‌ کمیسیون هوش مصنوعی و داده سازمان نصر تهران با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «بیش از یک سال است که معاونت علمی از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت می‌کند تا تراشه‌های گرافیکی ارائه دهند. اما به نظر می‌رسد که این حمایت را از یک ماه پیش قطع کرده است. این در حالی است که سایر دولت‌ها در دنیا برای توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی به دنبال افزایش حمایت از بخش خصوصی هستند، اما در کشور ما معاونت علمی کمترین حمایت‌ها از این بخش را هم قطع می‌کند و با این عمل موجب کوچک‌سازی بخش خصوصی می‌شود.» با این اوصاف، به نظر می‌رسد که نه تنها هنوز زیرساخت‌ها و منابع مالی راه‌اندازی نخستین مرکز تولید واحد گرافیکی تامین نشده، بلکه حمایت‌های اندک از این حوزه هم قطع شده است.
در همین شرایط، معاونت علمی و فناوری از راه‌اندازی پارک هوش مصنوعی خبر می‌دهد و به گفته مجتبی علیزاده، دستیار معاون علمی رئیس‌جمهور، ‌‌پارک ملی هوش مصنوعی در عباس‌آباد تهران راه‌اندازی خواهد شد و انتظار می‌رود این پارک تا 2 سال آینده به بهره‌برداری کامل برسد. ارزیابی کارشناسان از این خبر مشابه خبرهای قبلی است؛ غیرکارشناسی و در خلأ زیرساخت‌های لازم. با این حال معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور همچنان در مسیر توسعه هوش مصنوعی حرکت می‌کند و در هفته اخیر فرآیند حمایت از پروژه‌های دانشگاه‌ها برای ایجاد و توسعه دستیار هوش مصنوعی دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانه‌ها را هم شروع کرد. به گفته حسین افشین، پس از بررسی و ارزیابی تخصصی طرح‌های ارسالی دانشگاه‌ها برای پیاده‌سازی دستیار هوش مصنوعی در دستگاه‌های اجرایی، مسیر توسعه این ابزارها بر بستر «سکوی ملی هوش مصنوعی» هموار شده است. همزمان با این موضوع فرآیند تخصیص اعتبار پروژه‌های هوش مصنوعی دانشگاه‌ها نیز آغاز شده است و به گفته معاون علمی رئیس‌جمهور شرکت‌های دانش‌بنیان از توانمندی و آمادگی حضور در این پروژه برخوردارند، اما اولویت حمایت در این مرحله به دانشگاه‌ها داده شده است و در ادامه از نقش‌آفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در این پروژه حمایت خواهد شد.
این فرآیند با انتقادات جدی فعالان بخش خصوصی مواجه شده است؛ آنها اقدامات اخیر دولت و به‌خصوص معاونت علمی را نشان‌دهنده حذف بخش خصوصی می‌‌دانند. محمدباقر سجادی، نایب‌رئیس کمیسیون هوش مصنوعی و داده سازمان نصر تهران، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره اقدامات و تصمیمات اخیر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای توسعه به‌کارگیری هوش مصنوعی ضمن انتقاد از رقابت دولت با بخش خصوصی توضیح می‌دهد: «اتفاقات چند ماه اخیر نشان می‌دهد که دولت قصد دارد تا اکوسیستم جدید هوش مصنوعی را راه‌اندازی و بخش خصوصی را بیشتر از قبل کوچک کند. یکی از اقدامات جدید معاونت علمی در راستای توسعه هوش مصنوعی امضای تفاهم‌نامه‌ همکاری با دانشگاه‌هاست که نکته عجیب آن تمرکز بر یک دانشگاه است. به نظر می‌رسد که معاونت علمی به عنوان متولی هوش مصنوعی در کشور می‌خواهد سرویس‌های ملی و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد. این در حالی است که در هیچ دوره‌ای سرویس‌دهنده‌های فناوری اطلاعات در دانشگاه نبوده‌اند؛ زیرا دانشگاه محل تحقیق و توسعه است، نه محل ارائه خدمات معاونت علمی. تغییر در این وضعیت بیانگر آن است که معاونت علمی قصد دارد تا دانشگاه را جایگزین بخش خصوصی کند که هم به ضرر دانشگاه‌هاست و هم بخش خصوصی. همچنین در نهایت منجر به اتلاف منابع مالی و از بین رفتن فرصت‌هاست.»
او در ادامه صحبت‌های خود معتقد است که ایده پیاده‌سازی پروژه‌ها در دانشگاه‌ها منسوخ شده است و می‌گوید: «اینکه برای توسعه فناوری‌ها در ابتدا به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان بروید و این شرکت‌ها نیازهای پژوهشی و علمی خود را با تعامل دانشگاه‌ها رفع کنند، یک روال منطقی است. اما در حال حاضر دولت به خصوص معاونت علمی می‌خواهد پروژه‌های هوش مصنوعی را با دانشگاه‌ها پیش ببرد. این نگاه به دانشگاه از این جهت محل انتقاد است که ظرفیت و قابلیت ارائه خدمات را ندارد. با این اوصاف از ارزیابی تفاهم‌نامه دانشگاه شریف و معاونت علمی به نظر می‌رسد که بخش خصوصی در حال حذف شدن از اکوسیستم هوش مصنوعی است. یکی از انتقادات جدی فعالان این بخش از معاونت فناوری ریاست‌جمهوری این است که از زمان انتصاب معاون دولت چهاردهم یک جلسه با بخش خصوصی برگزار نشده که نشان می‌دهد معاونت علمی نه بازار هوش مصنوعی و نه اکوسیستم را نمی‌شناسد.»
خطر فروپاشی
این در حالی است که بخش خصوصی در دنیا پرچم‌دار هوش مصنوعی است و در کشور ما هم باید این‌گونه باشد. سجادی با بیان این مطلب می‌گوید: «نه تنها بخش خصوصی پرچم‌دار هوش مصنوعی نیست؛ بلکه توسعه این فناوری در حال نزول است و همچنان در این راستا از کشورهای همسایه عقب افتاده‌ایم. از سوی دیگر، در حالی که دولت باید با بخش خصوصی هم‌افزایی کند، اما در حال رقابت با این بخش است که این رویکرد هیچ دستاوردی جز فروپاشی هوش مصنوعی در کشور به همراه نخواهد داشت.» این کارشناس هوش مصنوعی در بخش دیگری از صحبت‌های خود تبعات منفی حذف بخش خصوصی را در افزایش مهاجرت نیروهای متخصص می‌داند و در این باره می‌گوید: «لازم است تا دولت از بخش خصوصی حمایت کند که این بخش نیروی انسانی متخصص را تربیت و وارد بازار کار کند. به عبارت دیگر، در شرایط موجود بیشتر از اینکه به دانشمندان هوش مصنوعی نیاز داشته باشیم، به کارآفرینان نیاز داریم؛ یعنی باید هوش مصنوعی تجاری‌سازی شود و در بازار مشکلات را حل کند و بهره‌وری صنایع و مشاغل را افزایش دهد.»
سجادی در بخش دیگری از صحبت‌های خود ملزومات توسعه هوش مصنوعی در کشور را بیان می‌کند و می‌گوید: «علاوه بر افزایش نقش و حضور بخش خصوصی در این مسیر باید بازیگران و ذی‌نفعان این حوزه را مشخص کرد. همچنین دولت باید بزرگ‌ترین مشتری هوش مصنوعی باشد؛ یعنی هم از شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی حمایت کند و هم اینکه شرایط تعامل این شرکت‌ها را با صنایع بزرگ فراهم کند. بنابراین از آنجا که هوش مصنوعی به تنظیم‌گری نیاز ندارد، دولت در این حوزه باید تسهیل‌گر باشد؛ زیرا تنظیم‌گری دولت در این حوزه مانع پیشرفت آن می‌شود. این در حالی است که دولت در چند ماه اخیر به بزرگ‌ترین مانع هوش مصنوعی تبدیل شده است.»
پیش از این هم، کارشناسان حوزه هوش مصنوعی از روند سندنگاری و برنامه‌‌ریزی برای این فناوری انتقاد داشتند. به اعتقاد آنها باید نسبت به برنامه‌ریزی و سندنگاری برای حوزه هوش مصنوعی، به صورت پویا و هوشمندانه عمل کرد؛ چون در غیر این صورت در مسیر توسعه هوش‌مصنوعی با شکست مواجه خواهیم شد. آنها در حال حاضر هم نگران حذف و عدم تعامل دولت با بخش خصوصی برای گسترش استفاده از این فناوری هستند. با این حال و در شرایطی که اکوسیستم هوش مصنوعی در ایران با چالش‌ها و کمبودهای متعددی از نظر برنامه‌ریزی، تخصیص بودجه و تامین تجهیزات و زیرساخت‌ها مواجه است، وزیر ارتباطات در اظهارات اخیر خود از لزوم توسعه همکاری‌های مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی با محوریت هوش مصنوعی سخن گفته است.