بازار آریا - دنیای اقتصاد : ارقام قانون بودجه 1404 در مقایسه با لایحه بودجه «تغییرات بزرگی» پیدا کرده که تعجب‌آور است. مطابق بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد»، رقم منابع عمومی دولت از حدود 6000همت در لایحه به 5000همت در قانون، کاهش پیدا کرده است. در نگاه اول به این تفاوت، به نظر می‌رسد که بودجه نسبت به لایحه، «انقباضی بسته شده»، اما واکاوی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که حتی با وجود ریسک‌های سیاسی در مسیر فروش نفت -تشدید احتمالی تحریم‌ها- قانون بودجه نسبت به لایحه، نه تنها کاهشی نبوده که رشد 10درصدی را نیز تجربه کرده است؛ اما چگونه؟ نکته قابل توجه این است که مجموع بودجه نظامی و هدفمندی‌ یارانه که به حدود 1500همت می‌رسد و قرار بود برای امسال از «قالب فرابودجه» دربیاید و وارد بودجه1404 شود، پس از «چکش‌کاری لایحه توسط مجلس» دوباره از جداول بودجه خارج شد تا بودجه امسال به «تنظیمات کارخانه» برگردد. نکته دیگر اینکه نمایندگان مجلس منابع بودجه را از محل بالا بردن نرخ ارز ترجیحی، مولدسازی دارایی‌ها، فروش اوراق بدهی و مالیات‌ها افزایش داده‌اند که با توجه به محدودیت‌های کنونی اقتصاد، به رشد کسری بودجه سال 1404 منجر خواهد شد.
قانون بودجه‌کل کشور به‌تازگی توسط رئیس‌جمهور به سازمان‌برنامه و بودجه‌ابلاغ شده‌است. در نگاه اول بررسی متن قانون بودجه ‌نشان می‌دهد مجلس در رابطه با لایحه بودجه‌سال‌1404، برخلاف لایحه سال‌قبل، مداخلات بسیاری انجام داده‌ و منابع و مصارف عمومی دولت را از حدود 6000همت در لایحه به 5000همت در قانون یعنی حدود 17درصد کاهش داده است. مهم‌ترین تغییرات در جداول بودجه‌مربوط به واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای است که در قانون بودجه‌ سال‌1404 نسبت به لایحه با کاهش 60‌درصدی روبه‌رو شده است. 
بنابراین در نگاه اول این گمان می‌رفت که شاید نمایندگان مجلس کمربندها را در مقابل فشار حداکثری سفت کرده‌اند. اما واکاوی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که حتی با وجود ریسک‌های سیاسی در مسیر فروش نفت -تشدید احتمالی تحریم‌ها- قانون بودجه 1404 نسبت به لایحه، نه تنها کاهشی نبوده بلکه رشد 10درصدی را نیز تجربه کرده است؛ اما چگونه؟ در لایحه بودجه، درآمدهای نفتی مربوط به نیروهای مسلح به‌صورت‌ریالی و در قالب تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ذکرشده بود؛ با این حال، میزان درآمدهای نفتی متعلق به نیروهای مسلح در قانون بودجه‌سال‌1404، به یورو ذکر شده‌‌ و از جدول منابع و مصارف دولت خارج شده‌است. 
براساس قانون بودجه‌مبلغ درآمدهای نفتی متعلق به نیروهای مسلح جمعا 7‌میلیارد و 500‌میلیون دلار ‌است. محاسبات «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد خروج فرابودجه از بودجه، حدود 1500‌همت از درآمدها و مصارف را از بودجه‌حذف کرده‌است. به این ترتیب، دستکاری‌‌‌‌‌های مجلس در عمل، منجر به انبساط بودجه‌شده‌است.نکته قابل توجه این است که مجموع بودجه نظامی و هدفمندی‌ یارانه که به حدود 1500همت می‌رسد و قرار بود برای امسال از «قالب فرابودجه» دربیاید و وارد بودجه1404 شود، پس از «چکش‌کاری لایحه توسط مجلس» دوباره از جداول بودجه خارج شد تا بودجه امسال به «تنظیمات کارخانه» برگردد.

از لایحه بودجه ‌تا قانون بودجه
لایحه بودجه‌سال‌1404 در آبان ماه سال‌1403 به مجلس ارائه شد. بررسی آمار و ارقام این لایحه نشان می‌داد که مجموع منابع عمومی بودجه (با درنظرگرفتن فرابودجه در بودجه) با افزایش 68‌درصدی نسبت به لایحه بودجه ‌سال‌گذشته روبه‌رو شده بود. در آن زمان بسیاری از اقتصاددانان، با در نظر گرفتن احتمال پیروزی دونالد ترامپ، رفتار دولت در ارائه لایحه بودجه را شتاب‌زده توصیف کرده و در تحقق پیش‌بینی‌های درآمدی تردید کردند. محاسبات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که قانون بودجه‌ 1404 که در روزهای پایانی سال گذشته توسط مجلس به تصویب رسید، نسبت به لایحه حدود 13‌درصد افزایش یافته ‌است. 
به‌طور خاص، در قانون بودجه 1404، درآمدهای دولت از محل مالیات‌ستانی، سود سهام شرکت‌های دولتی، فروش اسناد خزانه اسلامی و واگذاری سهام شرکت‌های دولتی با افزایش‌های به‌ترتیب 120، 40، 110 و 80 همتی نسبت به لایحه بودجه، همراه بوده است. این در حالی است که دو قلم فروش اسناد اوراق خزانه و واگذاری شرکت‌های دولتی در لایحه بودجه 1404 نسبت به قانون بودجه 1403 با رشد‌های به‌ترتیب 175 و 125درصد همراه بوده و پیش‌بینی درآمدهای مالیاتی نیز با افزایش حدود 40درصدی همراه بود. براساس قانون بودجه، دولت می‌تواند امسال، 750‌همت اوراق مالی دولتی اسلامی صادر کند. همچنین درآمدهای مالیاتی دولت نیز در قانون بودجه‌با افزایشی 120 همتی نسبت به لایحه روبه‌رو شده‌است.دولت در سال‌1403، اجازه صدور 254‌همت اوراق داشت با این‌حال، سقف صدور اوراق توسط دولت رعایت نشد و حدود 450‌همت اوراق منتشر شده‌است. به گفته کارشناسان، امکان تامین مالی 750‌همت از بودجه ‌با استفاده از اوراق، محل تردید است.

در جست‌وجوی شفافیت ازدست‌رفته
بودجه‌‌‌‌‌ریزی مناسب نه‌‌‌‌‌تنها یکی از ابزارهای کلیدی مدیریت اقتصادی در سطح کلان است، بلکه به‌‌‌‌‌منزله نقشه‌راهی برای هدایت منابع کشور به‌سوی اهداف توسعه‌‌‌‌‌ای بلندمدت محسوب می‌شود. در یک نظام اقتصادی کارآمد، بودجه ‌باید به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای طراحی شود که علاوه‌بر پاسخگویی به نیازهای جاری کشور، ظرفیت‌‌‌‌‌سازی برای آینده نیز انجام دهد. این امر مستلزم آن است که دولت بتواند با دقت و پیش‌بینی درست، درآمدهای قابل‌اتکا را برآورد کند و در عین حال، اولویت‌‌‌‌‌های هزینه‌ای را با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور مشخص کند. 
در چنین فرآیندی، شفافیت مالی، انضباط بودجه‌‌‌‌‌ای و پاسخگویی نهادهای مسوول از اهمیت بسزایی برخوردارند. باید توجه داشت که بودجه‌صرفا یک سند مالی نیست، بلکه بازتابی از جهت‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌های کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور است. فرآیند تدوین، اجرا و نظارت بر بودجه‌نیازمند مشارکت مستمر کارشناسان اقتصادی، نمایندگان مردم و نهادهای نظارتی است تا اطمینان حاصل شود که منابع عمومی به نفع همگان مصرف می‌شود، بنابراین بهبود کیفیت بودجه‌‌‌‌‌ریزی می‌تواند زمینه‌‌‌‌‌ساز کارآیی نظام اجرایی و رشد بلندمدت و پایدار کشور باشد.
به گفته کارشناسان، شفافیت بخشی از فرابودجه (شامل منابع مربوط به هدفمندی یارانه‌‌‌‌‌ها و درآمدهای نفتی متعلق به نیروهای مسلح) در لایحه بودجه‌1404، مهم‌ترین نکته مثبت این لایحه بوده‌است، با این‌حال تغییراتی که در قانون بودجه‌اعمال‌شده نشان می‌دهد گام‌هایی در لایحه برای شفافیت برداشته شده بود عملا ناکام مانده‌است. همچنین به گفته کارشناسان، به‌رغم انقباض ظاهری منابع و مصارف کل بودجه، هزینه‌های فرابودجه‌‌‌‌‌ای که از جداول کلان حذف شده‌اند در نهایت ممکن است کسری‌بودجه را افزایش داده باشند و مسیر دولت را برای تحقق درآمدهای بودجه‌ دشوارتر کرده‌باشند.
این در شرایطی است که کشور در سال‌1404، احتمالا با فشار حداکثری ترامپ دست‌وپنجه نرم خواهد کرد و توجه به اصلاحات ساختاری بودجه، در این وضعیت، مهم‌تر از گذشته است. نکته آخر اینکه منابع بودجه از محل بالا‌بردن نرخ ارز ترجیحی، مولدسازی دارایی‌ها، فروش اوراق بدهی و مالیات‌ها رشد کرده است که با توجه به محدودیت‌های کنونی اقتصاد، سطح کسری بودجه سال 1404 افزایش خواهد یافت.