بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد : هفته گذشته، جهان به چشم دید که چگونه یک تریلیون دلار از بازار سهام آمریکا در چشم برهم‌زدنی نابود شد؛ آتش‌‌‌سوزی عظیمی که توسط دیپ‌‌‌سیک، استارت‌آپ گمنام هوش مصنوعی چینی، به راه افتاد. انتشار مدل جدید هوش مصنوعی این شرکت، به نام R1، تصور برتری ایالات متحده در زمینه هوش مصنوعی را به هم ریخت و احتمال تازه‌‌‌ای را مطرح کرد که ظاهرا برخی در چین آموخته‌‌‌اند چگونه سیلیکون‌‌‌ولی را در بازی‌‌‌ای که خودش به راه انداخته، شکست دهند.
دستاورد دیپ‌‌‌سیک علاوه بر چالش‌‌‌های ژئوپلیتیک، تاثیرات دوگانه‌‌‌ای بر صنعت تکنولوژی دارد. از یک‌ سو، احتمالا موجب تسریع توسعه تجاری هوش مصنوعی و پذیرش آن می‌‌‌شود؛ همان‌طور که چت جی‌‌‌‌‌‌پی‌‌‌تی در سال 2022 این کار را انجام داد. از سوی دیگر، این پیشرفت تهدیدی است که می‌تواند تمام فرضیات سرمایه‌‌‌گذاری در بازار سهام آمریکا را از هم بپاشد، چون ثابت می‌‌‌کند که توسعه مدل‌‌‌های پیشرفته هوش مصنوعی نیازی به زیرساخت‌‌‌های وسیع و سرمایه زیادی ندارد.
قرار نیست اینجا به نقاط قوت و ضعف دیپ‌‌‌سیک بپردازیم. در این مدت رسانه‌‌‌ها از تمام زوایا به قدرت این مدل و اثرات چشم‌گیرش پرداخته‌‌‌اند، اما شگفتی‌‌‌سازی دیپ‌‌‌سیک این سوال را مطرح می‌‌‌کند که آیا چین به نقطه‌‌‌ای رسیده که در حوزه تکنولوژی گردونه رقابت را از آمریکا برباید یا نه؟ آن هم درست زمانی که بسیاری از فعالان این حوزه ادعا می‌‌‌کنند در آستانه پیشرفتی تاریخی هستند که ماشین‌‌‌ها را به سطح هوش انسانی می‌‌‌رساند؛ شگفتی‌‌‌ای که به هوش عمومی مصنوعی یا AGI معروف است و می‌‌‌خواهد توانایی‌‌‌های شناختی مغز انسان را تقلید کند.
اریک اشمیت، مدیر عامل سابق گوگل می‌‌‌گوید: «نوآوری‌‌‌های الگوریتمی دیپ‌‌‌سیک به ما یادآوری می‌‌‌کنند که چین و آمریکا در زمینه هوش مصنوعی رقابت نزدیکی دارند و برتری تکنولوژیک ما تضمین‌شده نیست. این موضوع صنعت ما را به چالش می‌‌‌کشد تا هوش مصنوعی را کارآمدتر کنیم. برای اینکه بتوانیم پیش از چین به هوش عمومی مصنوعی دست پیدا کنیم، باید به سرمایه‌‌‌گذاری روی استعدادها ادامه دهیم، از اکوسیستم متن‌‌‌باز پویای خود حمایت کنیم و حواسمان باشد که نه فقط از نظر صرف هزینه بیشتر، بلکه با خلاقیت و نوآوری بیشتر هم از رقبا پیشی بگیریم.»
دیپ‌‌‌سیک با سطحی از جاه‌‌‌طلبی در حد سیلیکون‌‌‌ولی تاسیس شد. این شرکت در سال 2023 درست زمانی که بازار تقلید از چت ‌‌‌جی‌‌‌پی‌‌‌تی حسابی داغ شده بود، به عنوان پروژه جانبی «لیانگ ون‌‌‌فنگ» میلیاردر متفاوت صندوق‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری پوشش ریسک راه افتاد و حالا تبدیل به یکی از برترین آزمایشگاه‌‌‌های هوش مصنوعی چین شده است.
لیانگ سال گذشته در مصاحبه‌‌‌ای گفته بود: «چرا سیلیکون‌‌‌ولی این‌قدر نوآور است؟ چون آنها جرات انجام کار را دارند. زمانی که چت جی‌‌‌پی‌‌‌تی عرضه شد، جامعه تکنولوژی چین فاقد اعتماد به نفس لازم برای دست گذاشتن روی نوآوری‌‌‌های جدید بود و همه، از سرمایه‌‌‌گذاران گرفته تا غول‌‌‌های تکنولوژی تصور می‌‌‌کردند شکاف موجود عمیق‌‌‌تر از آن است که بتوان پرش کرد و ترجیح دادند به جای نوآوری، تمرکزشان را روی ابزارها بگذارند. اما نوآوری با اعتمادبه‌‌‌نفس شروع می‌‌‌شود.» چند سالی است که صندوق‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری دولتی به شکل پررنگ‌‌‌تری از استارت‌آپ‌‌‌ها حمایت می‌‌‌کنند و همین باعث شده اکوسیستم کارآفرینی چین تحت فشار قرار بگیرد تا از ترس هدر دادن دارایی‌‌‌های کشور، بازدهی را تضمین کند.
وجه تمایز دیپ‌‌‌سیک با سایر استارت‌آپ‌‌‌ها در این است که هیچ‌گونه تامین مالی خارجی نداشته و از این محدودیت‌‌‌ها آزاد بوده است. این شرکت یک آزمایشگاه تحقیقاتی محض است که مشابه روزهای اولیه «دیپ‌‌‌مایند» بریتانیا و OpenAI ایالات متحده، تمام تلاش خود را صرف پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی کرده و به جای تمرکز بر کسب درآمد، روی نوآوری تمرکز دارد. این شرکت در میان شرکت‌‌‌های هوش مصنوعی چینی منحصر به فرد است. برخلاف سایر غول‌‌‌های تکنولوژی یا استارت‌آپ‌‌‌های بزرگ، هیچ سیاست یا اصطکاک مدیریتی ندارد و نیروها هم عناوین مشخص یا رده‌‌‌بندی گزارش‌‌‌دهی خاصی ندارند. دیپ‌‌‌سیک مدعی است که مرحله نهایی آموزش مدل R1 تنها 5.6 میلیون دلار هزینه داشته است.
در مقابل این ادعا، OpenAI مدعی شده که دیپ‌‌‌سیک قوانین را دور زده و شواهدی دارد که نشان می‌‌‌دهد این شرکت به صورت غیرقانونی از خروجی مدل‌‌‌های OpenAI برای آموزش مدل خود استفاده کرده است؛ هرچند خیلی از شرکت‌‌‌های آمریکایی به شکل گسترده‌‌‌ای این عمل را به صورت غیررسمی انجام می‌‌‌دهند.
نکته جالب توجه اینجاست که تلاش‌‌‌های واشنگتن برای محدود کردن بخش هوش مصنوعی چین، با اعمال کنترل‌‌‌های صادراتی روی تراشه‌‌‌های پیشرفته آمریکایی از سال 2022 به بعد، احتمالا به نفع چین عمل کرده باشد، چون شرکتی مثل دیپ‌‌‌سیک مجبور شده به خاطر عدم‌دسترسی به تراشه‌‌‌های پیشرفته، روش‌‌‌های خلاقانه‌‌‌ای را برای استخراج عملکرد بیشتر و بهتر از تراشه‌‌‌های معمولی‌‌‌تری که قادر به خریدشان بوده، پیدا کند و اصلا همین ادعایش در خصوص هزینه پایین و قابلیت‌‌‌های پیشرفته مدل‌‌‌هاست که باعث بحث داغ این روزها درباره انقلابی شده که این شرکت به پا کرده است.
اما به گفته برخی از کارشناسان تکنولوژی چین، پیشرفت‌‌‌های دیپ‌‌‌سیک در حد و اندازه‌‌‌ای نیست که واقعا وضعیت شرکت‌‌‌های هوش مصنوعی چین را تغییر دهد، زیرا این شرکت‌‌‌ها بیشتر به تقلید از رقبای آمریکایی خود پرداخته‌‌‌اند تا اینکه خود پیشگام باشند.
هلن تونر، تحلیلگر سیاست هوش مصنوعی در مرکز امنیت و تکنولوژی‌‌‌های نوظهور دانشگاه جرج‌‌‌تاون و عضو سابق هیات ‌‌‌مدیره OpenAI در این باره گفته: «پیشرفت دیپ‌‌‌سیک یکی از دستاوردهای برجسته در عرصه‌‌‌ای است که با سرعت سرسام‌‌‌آوری در حال رشد است. چیزی که می‌تواند واقعا معادلات رقابت میان چین و آمریکا را تغییر دهد، این است که آنها چیزی بسازند که واقعا مرزهای تکنولوژی را جابه‌‌‌جا کند. خواهیم دید که آیا به این نقطه خواهند رسید یا نه؟»
با این‌‌‌حال، دیگران معتقدند این واقعیت که یک استارت‌آپ چینی خبرساز شده و سرها را سوی خود برگردانده، حاکی از نقطه عطفی است که دینامیک رقابت تکنولوژیک بین دو کشور را تغییر می‌‌‌دهد. تیلی ژانگ، تحلیلگر تکنولوژی چین در شرکت تحقیقاتی Gavekal Dragonomics، در یادداشتی نوشت: «شاید مدل‌‌‌های جدید دیپ‌‌‌سیک به معنای پیشی گرفتن چین از ایالات متحده در رقابت هوش مصنوعی نباشد، اما ثابت می‌‌‌کنند که شرکت‌‌‌های چینی، در نوآوری نرم‌‌‌افزاری گام‌‌‌های چشمگیری برداشته‌‌‌اند که محدودیت‌‌‌های ناشی از کنترل‌‌‌های صادراتی آمریکا را کاهش می‌‌‌دهد.»
حالا دیگر رقابت بر سر تکنولوژی‌‌‌های روز، به این برنمی‌‌‌گردد که چه کسی به بهترین تراشه‌‌‌های ممکن دسترسی دارد، بلکه به این مربوط می‌‌‌شود که چه کسی می‌تواند از تراشه‌‌‌ای که در اختیار دارد بیشترین بهره را ببرد. شوکی که دیپ‌‌‌سیک در بازار سهام به وجود آورد هم دقیقا به همین علت بود. مساله دستاوردهای فنی دیپ‌‌‌سیک نبود (هرچند ارزش و اهمیتش برکسی پوشیده نیست) بلکه اثر خلاقیت در کاهش چشم‌‌‌گیر هزینه آموزش مدل بود.
شرکت‌‌‌های هوش مصنوعی آمریکا در طول سال گذشته به کرات و با صدای بلند مدعی شده بودند که پیشرفت در حوزه تکنولوژی نیازمند انبوه سرمایه و زیرساخت‌‌‌هایی است که بتواند تکنولوژی‌‌‌های جدید را در مقیاس وسیع پیاده‌‌‌سازی کند و توسعه دهد. اما مدل‌‌‌های دیپ‌‌‌سیک این ادعا را زیر سوال بردند و نشان دادند که با مدل‌‌‌های بسیار گران‌‌‌تر ایالات متحده عملا تفاوت چندانی ندارند.
جیم تیرنی، از شرکت مدیریت دارایی AllianceBernstei می‌‌‌گوید: «یک‌‌‌جور حس انحصارگرایی آمریکایی وجود داشت. انگار فقط آمریکا این تکنولوژی را در اختیار داشت و فقط آمریکایی‌‌‌ها پول لازم برای انجام این کار را داشتند. اما این مدل‌‌‌ها خیلی سریع‌‌‌تر از آنچه فکرش را می‌‌‌کردیم دارند کالایی و در دسترس می‌‌‌شوند.»
کیگان مک‌‌‌براید، پژوهشگر موسسه اینترنت آکسفورد که تمرکزش روی ژئوپلیتیک هوش مصنوعی است، می‌‌‌گوید: «از آنجا که شرکت دیپ‌‌‌سیک مدلش را به صورت متن‌‌‌باز ارائه کرده، تعداد زیادی از توسعه‌‌‌دهندگان سرگرم آزمون و خطا با این راه‌حل مبتنی بر هوش مصنوعی متن‌‌‌باز چینی هستند و این نشان می‌‌‌دهد که در فضای هوش مصنوعی، آمریکا تنها گزینه موجود نیست.»
پیشرفت عجیب دیپ‌‌‌سیک علاوه بر تاثیرش بر بازار محصولات هوش مصنوعی، تبعات ژئوپلیتیک نیز خواهد داشت که درست در بزنگاه رقابت بین آمریکا و چین در حوزه هوش مصنوعی به وقوع پیوسته است. زاکربرگ هشدار می‌‌‌دهد که اگر R1 و نسل‌‌‌های بعدی آن تبدیل به استاندارد جهانی مدل‌‌‌های باز هوش مصنوعی شوند، آمریکا دچار مشکل می‌‌‌شود. او می‌‌‌گوید: «به خاطر منابع ملی‌‌‌مان این استاندارد باید آمریکایی باشد. ما می‌‌‌خواهیم سیستم هوش مصنوعی بسازیم که مردم سراسر جهان از آن استفاده کنند.»
داریو آمودئی، مدیرعامل استارت‌آپ هوش مصنوعی آنتروپیک، هشدار می‌‌‌دهد که اگر چین توانسته باشد در زمینه هوش مصنوعی همپای آمریکا شود، پیامدهایش شامل تمام کاربردهایی خواهد بود که این تکنولوژی می‌تواند در نهایت داشته باشد. او می‌‌‌گوید: «به نظر می‌‌‌رسد چین بتواند استعداد و سرمایه و تمرکز بیشتری را به کاربردهای نظامی این تکنولوژی اختصاص دهد. ترکیب این توانمندی‌‌‌ها با پایه صنعتی وسیع چین و مزایای نظامی استراتژیکش می‌تواند به چین کمک کند که نه فقط در زمینه هوش مصنوعی، بلکه در هر زمینه‌‌‌ای در صحنه جهانی پیشگام شود.» این درحالی است که کارآفرینان جوان چین به دیپ‌‌‌سیک و بنیان‌گذارش به چشم یک منبع الهام نگاه می‌‌‌کنند تا نسل جدیدی از تکنولوژی‌‌‌های قدرتمند را بسازند.
مشخص است که رقابت تنگاتنگ بین چین و آمریکا به هوش مصنوعی محدود نمی‌‌‌شود. کوانتوم حوزه جذاب دیگری است که در آن هر دو کشور برای دستیابی به برتری تلاش می‌‌‌کنند. چین کامپیوتر کوانتومی را به عنوان یک اولویت ملی در نظر گرفته و سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های قابل‌توجهی برای تحقیق و توسعه آن و ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم اختصاص داده است. با وجود اینکه آمریکا همچنان در توسعه سخت‌‌‌افزار و نرم‌‌‌افزار کوانتومی پیشتاز است و شرکت‌‌‌هایی مانند IBM، گوگل و ریگتی پیشرفت‌‌‌های قابل‌توجهی داشته‌‌‌اند، این دو کشور در حوزه کامپیوتر کوانتومی تقریبا هم‌‌‌رده هستند؛ چون تمرکز چین بر ارتباطات و رمزنگاری کوانتومی به آن مزیت منحصر به فردی داده است.
در حوزه تکنولوژی نیمه‌‌‌هادی‌‌‌ها هم، با وجود اینکه آمریکا در این حوزه پیشتاز بوده و سعی کرده با سرمایه‌‌‌گذاری گسترده و کنترل‌‌‌های صادراتی این برتری را نسبت به چین حفظ کند، مورد دیپ‌‌‌سیک نشان می‌‌‌دهد که تلاش‌‌‌های چین برای دستیابی به خودکفایی بی‌‌‌نتیجه نمانده است. دولت چین سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های خود در تحقیق و توسعه نیمه‌‌‌هادی‌‌‌ها را افزایش داده و در پی این هدف است که تا سال 2030 به خودکفایی برسد.
واقعیت این است که به‌رغم اینکه آمریکا با استارت‌آپ‌‌‌های عظیمی همچون OpenAI، ریگتی و اسپیس‌‌‌ایکس همچنان در نوآوری استارت‌آپی پیشروست، اکوسیستم استارت‌آپی چین با تمرکز بر تکنولوژی‌‌‌های عمیق و انرژی سبز در حال رشد است و استارت‌آپ‌‌‌هایی همچون Horizon Robotics (تولید تراشه‌‌‌های هوش مصنوعی برای خودروهای خودران و دستگاه‌‌‌های هوشمند) و Pony.ai (فناوری ارائه‌‌‌دهنده خدمات تاکسی خودران) پیشرفت‌‌‌های قابل‌توجهی داشته‌‌‌اند. در نهایت، به نظر می‌‌‌رسد چشم‌‌‌انداز تکنولوژی جهانی دوپاره باقی بماند و آمریکا و چین هر کدام بخش‌‌‌های قابل‌توجهی از بازار را در دست بگیرند.