بزرگنمايي:

بازار آریا - ایالات متحده و ایران بعد از گذشت هفت سال نخستین دیدار خود را برای بحث درباره برنامه هسته‌ای بحث‌برانگیز ایران برگزار کردند. در ادامه ممکن است چه اتفاقی بیفتد؟ ری تکیه، دانش‌پژوه روابط ایران و آمریکا و محقق ارشد در شورای روابط خارجی، 16 آوریل به سوالات شورای روابط خارجی آمریکا پاسخ داده است.
ارزیابی شما از مذاکرات هفته پیش رو در عمان چیست؟ آیا امیدی به ادامه دیپلماسی درباره خلع سلاح هسته‌ای وجود دارد؟
مذاکرات غیرمستقیم میان ایالات متحده و ایران در عمان به هدف اصلی خود، یعنی گشایش باب دیپلماسی بیشتر، دست یافته‌ است. پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 2018، روابط دو کشور سردتر از همیشه شد. این دیدار، نخستین ملاقات رو‌در‌رو پس از خروج آمریکا از برجام بود. مقامات دو کشور این مذاکرات را «سازنده» توصیف کرده و تصمیم گرفتند دور بعدی مذاکرات در تاریخ 19 آوریل برگزار شود. این دور نیز در عمان برگزار می‌شود و باز هم به‌صورت غیرمستقیم خواهد بود، به این معنا که وزیر خارجه عمان میان هیات‌های آمریکایی و ایرانی رفت‌وآمد خواهد کرد.
آیا هیچ‌یک از طرفین به زمینه‌های جدید برای سازش یا موانع احتمالی اشاره کردند؟
موضع ایران همچنان این است که مذاکرات باید بر موضوع هسته‌ای و لغو تحریم‌ها متمرکز باشد، و بارها تاکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صرفا اهداف صلح‌آمیز دارد. جمهوری اسلامی این دیدارها را فرصتی برای ارائه تضمین‌های اعتمادساز مبنی بر غیرنظامی بودن برنامه خود در ازای لغو تحریم‌ها می‌بیند.
موضع آمریکا انعطاف‌پذیرتر از ایران به نظر می‌رسد. پیش از سفر به عمان، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، استیو ویتکاف، تاکید کرد: «موضع ما از برچیدن برنامه هسته‌ای شما آغاز می‌شود. این موضع امروز ماست. البته این بدان معنا نیست که در حاشیه‌ها راه‌هایی برای سازش نیابیم.» ترامپ نیز گفته تنها خواهان تضمین است که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند. بنابراین موضوعاتی مانند حمایت ایران از متحدان منطقه‌ای یا برنامه موشکی آن احتمالا از میز مذاکره کنار گذاشته شده‌اند.
آیا تهدید نظامی آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران به پیشبرد دیپلماسی کمک می‌کند؟
ایران از نگاه ادعایی ایالات متحده و اسرائیل در موقعیتی ضعیف‌تر قرار دارد، چراکه در یک سال گذشته درگیری‌های خاورمیانه توان نظامی حزب‌الله و حماس را تضعیف کرده‌اند. ایران همچنین در فشار اقتصادی به سر می‌برد که بخشی از آن به دلیل تحریم‌ها است. ترامپ درباره تمایل خود به مذاکره سیگنال‌های متناقضی ارسال کرده است؛ از یک سو وعده اعمال «فشار حداکثری» را داده و از سوی دیگر، در روزهای منتهی به مذاکرات اخیر، تحریم‌های جدیدی علیه نهادهایی که به ادعای آمریکا در برنامه هسته‌ای ایران نقش دارند، اعمال کرده است. با‌این‌حال، این عوامل هنوز موضع تهران در خصوص مذاکرات را به شکل قابل‌ملاحظه تغییر نداده‌اند. تاکنون، ایران همان شیوه‌ای را در برابر دولت ترامپ در پیش گرفته که در دوره بایدن اتخاذ کرده بود: مذاکرات غیرمستقیم با تمرکز بر موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها.
آیا امکان بازگشت کشورهای گروه 1+5 برای تضمین توافق هسته‌ای وجود دارد؟
کشورهای گروه 1+5 (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل: چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و آمریکا؛ به‌علاوه آلمان) در گذشته در مذاکرات هسته‌ای نقش داشتند، اما تاکنون جدول زمانی مشخصی برای بازگشت آنها مطرح نشده است. کرملین اعلام کرده آماده تسهیل روند حل‌وفصل اختلافات است، و چین، ایران و روسیه نیز پیش از دیدار نخست آمریکا و ایران، جلساتی جداگانه برگزار کردند. فرانسه، آلمان و بریتانیا نیز به‌دقت مذاکرات میان واشنگتن و تهران را زیر نظر دارند. وزیر خارجه فرانسه اعلام کرده که این کشورها «هشیار خواهند بود» تا اطمینان حاصل کنند هرگونه توافق با منافع امنیتی آنها هم‌راستا باشد. مذاکرات فعلا به‌صورت دوجانبه آغاز شده‌ است و احتمالا در همین قالب باقی خواهند ماند. با این حال، باید توجه داشت که مذاکرات منتهی به توافق هسته‌ای 2015 نیز در اصل حاصل گفت‌وگوهای مستقیم ایران و آمریکا بود که سپس توسط گروه 1+5 تایید شد.