بزرگنمايي:

بازار آریا - سید رشید شاهچراغ * اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با چالش‌‌های متعددی مانند نوسانات ارزی، تورم، رکود، محدودیت‌های تجاری و کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده مواجه بوده است. این شرایط نه‌‌تنها بر زندگی مردم اثر گذاشته، بلکه بنیان فعالیت‌‌های اقتصادی کشور را نیز به شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. در این میان، کسب و کارهای کوچک و متوسط (SMEs) که ستون فقرات اقتصاد به شمار می‌‌روند، آسیب‌‌پذیرتر از دیگران بوده‌‌اند.
طبق آمار، بیش از 80‌درصد بنگاه‌‌های اقتصادی فعال در کشور را SME‌ها تشکیل می‌دهند و بخش قابل‌توجهی از اشتغال نیروی کار به این بخش وابسته است. با این حال، مشکلاتی مثل چالش‌‌های مدیریتی، کمبود منابع مالی، افزایش هزینه مواد اولیه، دشواری‌‌های بازاریابی و محدودیت در دسترسی به بازارهای جهانی این کسب و کارها را با خطر تعطیلی یا ورشکستگی روبه‌‌رو کرده است.
در چنین شرایطی، شراکت‌‌های استراتژیک (Strategic Alliances) می‌توانند راه‌‌حلی عملی و نوآورانه برای تقویت تاب‌‌آوری و حتی رشد این بنگاه‌‌ها باشند.
چرا شراکت استراتژیک؟
بیشتر کسب و کارهای کوچک و متوسط در ایران به شکل منفرد و مستقل فعالیت می‌کنند. این الگوی جزیره‌‌ای باعث کاهش قدرت چانه‌‌زنی، افزایش هزینه‌‌ها و آسیب‌‌پذیری در برابر بحران‌ها شده است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین چالش‌‌های رایج در این کسب و کارها اشاره می‌شود:
• نوسان قیمت مواد اولیه و مشکل در تامین پایدار
• رقابت نابرابر با شرکت‌های بزرگ و وارداتی
• دشواری در دریافت تسهیلات بانکی
• ضعف در بازاریابی و تبلیغات
• موانع جدی برای ورود به بازارهای جهانی
ادامه فعالیت این کسب و کارها به ‌‌صورت انفرادی در چنین فضایی و برای بلندمدت بسیار پرهزینه و گاه حتی ناممکن می‌شود. در این میان، شراکت‌‌ استراتژیک می‌تواند به تجمیع منابع، کاهش ریسک، ایجاد ویژگی اهرمی در نقاط قوت و افزایش بهره‌‌وری کمک کند.
مدل‌‌های کاربردی برای شراکت استراتژیک در کسب و کارهای کوچک
شراکت استراتژیک یعنی همکاری برنامه‌‌ریزی‌‌شده بین چند کسب و کار مستقل که هدفشان استفاده از منابع، توانمندی‌‌ها و ظرفیت‌‌های مکمل یکدیگر برای رفع نقاط ضعف و پاسخ به تهدیدهای محیطی است. این نوع شراکت می‌تواند به شکل‌‌های مختلفی اجرا شود. در ادامه، سه مدل کلیدی آورده شده که در شرایط فعلی اقتصاد ایران، بیشترین تاثیر را دارند:
1. همکاری در تامین مواد اولیه
یکی از مهم‌ترین مشکلات بنگاه‌‌های کوچک، بی‌‌ثباتی در زنجیره تامین است. تشکیل سازوکاری برای خرید تجمیعی می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد، از جمله:
- کاهش هزینه‌‌ها به‌‌دلیل خرید عمده
- صرفه‌‌جویی در هزینه واردات، حمل‌‌ونقل و انبارداری
- کاهش ریسک ناشی از تغییرات ناگهانی قیمت‌ها
2. بازاریابی و توسعه بازار به شکل جمعی
ورود به بازارهای جدید برای کسب و کارهای کوچک هزینه‌‌بر و پیچیده است. همکاری در حوزه بازاریابی می‌تواند این مسیر را ساده‌‌تر و حضور در بازارهای جدید را ممکن کند. نتایج این نوع شراکت استراتژیک عبارت است از؛
- کاهش هزینه تبلیغات با طراحی کمپین‌‌های مشترک
- افزایش دسترسی به بازارها با استفاده از شبکه ارتباطی مشترک
- ساخت تصویر برند قوی‌‌تر از طریق پیام‌‌ها و هویت بصری هماهنگ
3. استفاده مشترک از زیرساخت‌‌ها و خدمات پشتیبانی
بخش زیادی از هزینه‌‌های عملیاتی SMEs مربوط به انبار، حمل‌‌ونقل، خدمات پس از فروش و توزیع است. شراکت استراتژیک در استفاده از این منابع می‌تواند:
تامین منابع را بهینه کند و هزینه‌‌ها را کاهش دهد.
دسترسی به امکاناتی را فراهم کند که به‌‌تنهایی مقرون‌‌به‌‌صرفه نیستند سرعت و کیفیت خدمات زنجیره تامین را بهبود دهد.
با توجه به موارد ذکر شده و مستند به منابع علمی شراکت استراتژیک یکی از گزینه‌های مناسب پیش روی کسب و کارهای کوچک و متوسط برای افزایش تاب‌آوری و موفقیت است اما طراحی و پیاده‌سازی این نوع استراتژی نیازمند رویکردهای علمی و عملیاتی دقیق است. برای اینکه برنامه شراکت استراتژیک یک برنامه موفق باشد نیاز است موارد زیر به دقیق توسط مدیران کسب و کارها مدنظر قرارگیرد.
1. شفاف‌‌سازی اهداف و انتظارات
طرفین باید از ابتدا هدف و چشم‌‌انداز همکاری را روشن کنند و مسوولیت‌‌ها و منافع را به‌‌وضوح مشخص کنند.
2. تنظیم قرارداد رسمی
توافقنامه‌‌ها باید مکتوب، شفاف، و بر اساس قوانین کشور تدوین شوند و راه‌‌حل‌‌های جلوگیری یا رفع اختلاف نیز در آنها پیش‌بینی شود.
3. هماهنگی فرهنگی و سازمانی
شباهت در ارزش‌‌ها، سبک مدیریتی و فرهنگ سازمانی می‌تواند به پایداری این سبک از همکاری‌ها کمک کند.
4. ارزیابی مداوم و انعطاف در اجرا
پایش دوره‌‌ای همکاری و آمادگی برای اصلاح روندها نقش مهمی در موفقیت بلندمدت دارد.
شراکت؛ نه انتخاب، بلکه ضرورت
در شرایط اقتصادی ناپایدار امروز ایران، شاید بتوان گفت کسب و کارهای کوچک و متوسط دیگر نمی‌توانند مانند گذشته به‌‌تنهایی ادامه دهند. شراکت استراتژیک برای کسب و کارهای کوچک و متوسط، دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه ضرورتی راهبردی برای بقا و رقابت در فضای اقتصادی پیچیده و پرچالش است.
این استراتژی‌ها نه‌‌تنها هزینه‌‌ها را کاهش می‌دهند، بلکه مسیر رشد و توسعه را هموار می‌کنند. این رویکرد اگر به‌‌درستی طراحی و اجرا شود، می‌تواند نقطه عطفی در تحول اقتصادی کشور باشد.
در این میان، سیاستگذاران و متولیان تسهیل و توسعه کسب و کار می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند؛ با حمایت حقوقی، ایجاد پلتفرم‌‌های همکاری و ارائه آموزش‌‌های تخصصی، بستر لازم برای توسعه این شراکت‌‌ها را فراهم کنند.
* کارشناس ارشد کارآفرینی