بازار آریا - دنیای اقتصاد - حمید ملازاده : درحالی‌که بنزین معمولا به‌عنوان سوختی با ارزش‌‌‌‌‌تر و پرکاربردتر نسبت به سایر منابع انرژی شناخته می‌شود، اخیرا در بازارهای جهانی، قیمت نفت گرمایشی(Heating Oil) از قیمت بنزین پیشی ‌گرفته‌است.
این اتفاق با اینکه از زاویه رشد تقاضای نفت گرمایشی موضوعی فصلی به‌شمار می‌رود، در سمت کاهش مصرف بنزین نشان‌دهنده شروع یک روند جدید در مسیر تحولات بخش انرژی جهان بوده که در نتیجه آن بروز یک شکاف ساختاری میان عرضه و تقاضای این سوخت به انتظار نشسته است. این امر نه‌‌‌‌‌تنها نشانه‌‌‌‌‌ای از تغییرات اساسی در بازار انرژی است، بلکه می‌تواند تحلیل جدیدی را درخصوص تقاضا و عرضه این سوخت‌ها به‌‌‌‌‌وجود آورد.
بنزین، به‌عنوان سوختی حیاتی برای خودروها و حمل‌ونقل، همیشه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین حامل‌های انرژی شناخته‌شده‌است، درحالی‌که نفت گرمایشی (که اساسا با نفت‌کوره تفاوت دارد) معمولا به‌‌‌‌‌طور خاص برای گرم‌کردن منازل و ساختمان‌ها در فصول سرد سال‌مورد‌استفاده قرار می‌گیرد، اما با توجه به تغییرات اخیر در بازار انرژی و همچنین عوامل موثر مانند تقاضای فصلی، تغییرات در سطح ذخایر و زیرساخت‌های توزیع، قیمت نفت گرمایشی در برخی از مقاطع زمانی از بنزین پیشی‌گرفته‌است. این موضوع نه‌تنها سوالاتی را درخصوص روندهای قیمتی ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک سیگنال هشداردهنده برای تغییرات بلندمدت در نیازهای مصرف انرژی در سطح جهانی تلقی شود. در این گزارش، به بررسی دقیق‌تر عواملی خواهیم پرداخت که باعث این تغییر قیمت‌ها شده‌اند و اینکه چرا بازار نفت گرمایشی در حال‌حاضر چنین جایگاهی را به‌‌‌‌‌دست آورده‌است. 
بر اساس تازه‌‌‌‌‌ترین داده‌های منتشرشده در وب‌سایت مرجع Trading Economics، در ماه آوریل سال‌2025، قیمت هر گالن نفت گرمایشی(Heating Oil) در بازارهای جهانی به حدود 2.45دلار رسیده؛ این در حالی است که در همین بازه زمانی، بهای هر گالن بنزین حدود 2.06دلار ثبت شده‌است. این اختلاف قیمتی که به نفع نفت گرمایشی تمام‌شده، برخلاف روندهای معمول در بازار سوخت‌های فسیلی ا‌‌‌‌‌ست که در آن معمولا بنزین به‌عنوان فرآورده با ارزش‌افزوده بالاتر، در صدرجدول قیمتی قرار می‌گیرد. چنین چرخشی در توازن سنتی قیمت‌ها میان بنزین و نفت گرمایشی، نگاه‌ها را به‌‌‌‌‌سوی ریشه‌‌‌‌‌یابی دلایل این برتری غیرمنتظره سوق داده‌است. روندی که از سویی نشان‌دهنده تحولاتی در الگوی مصرف انرژی، ساختار عرضه و تقاضا و حتی تغییرات اقلیمی و فصلی است و از سوی دیگر بازتابی از تنش‌های منطقه‌ای، تصمیمات تولیدی اوپک‌‌‌‌‌پلاس و ظرفیت‌های پالایشی کشورهای بزرگ مصرف‌کننده سوخت به‌شمار می‌رود. در ادامه با نگاهی دقیق‌تر به پشت‌‌‌‌‌صحنه این تغییر قیمتی، ترکیب عوامل فصلی، ساختاری و اقتصادی موثر بر این جابه‌جایی کم‌‌‌‌‌سابقه در بازار جهانی سوخت‌های میان‌‌‌‌‌تقطیر بررسی می‌شود.

افزایش تقاضای فصلی
نفت گرمایشی، برخلاف بنزین یا گازوئیل که مصرفی نسبتا یکنواخت در تمام طول سال‌دارند، دارای الگوی مصرفی شدیدا فصلی است. این سوخت به‌‌‌‌‌طور عمده در فصل‌‌‌‌‌های سرد، به‌ویژه زمستان، برای گرمایش منازل، ساختمان‌ها و حتی برخی تاسیسات صنعتی در کشورهای سردسیر مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. در مناطقی مانند شمال‌‌‌‌‌شرق ایالات‌متحده - که زمستان‌‌‌‌‌های سخت و طولانی دارد - مصرف نفت گرمایشی در ماه‌های دسامبر تا فوریه به اوج خود می‌رسد. این افزایش ناگهانی تقاضا در مدت‌‌‌‌‌زمانی کوتاه، در شرایطی که زیرساخت‌ها برای افزایش سریع عرضه آمادگی ندارند، باعث به‌‌‌‌‌وجود آمدن فشار قابل‌توجهی بر بازار و در نتیجه افزایش محسوس قیمت‌ها می‌شود. بر همین اساس، بسیاری از کارشناسان اقتصادی و انرژی، ماه‌های سرد سال ‌را «فصل جهش نفت گرمایشی» می‌نامند.
کاهش موجودی‌‌‌‌‌ دیستیلات (گازهای تقطیری) عامل مهم دیگر در روند صعودی قیمت نفت گرمایشی، کاهش چشمگیر موجودی انبارهای دیستیلات (محصولات نفتی که از تقطیر جزئی نفت‌خام حاصل و شامل سوخت‌های مختلفی مانند نفت سفید، نفت‌کوره، نفت گرمایشی و دیگر محصولات مشابه می‌شود) در هفته‌ها و ماه‌های اخیر بوده‌است. بر اساس داده‌های رسمی منتشرشده از سوی نهادهای ناظر در آمریکا، میزان ذخایر دیستیلات‌‌‌‌‌ها به پایین‌ترین سطح خود طی چند سال‌گذشته رسیده‌است. این کاهش موجودی، در حالی رخ‌داده که تقاضا برای گرمایش در حال افزایش بوده و تولید پالایشگاه‌ها نیز در برخی موارد با محدودیت مواجه شده‌است. به گفته منابعی چون Domino Fuel، این وضعیت باعث شکل‌گیری شکاف بین عرضه و تقاضا شده و منجر به افزایش قابل‌‌‌‌‌توجه قیمت نفت گرمایشی در بازارهای منطقه‌ای و جهانی شده‌است.
کاهش تقاضای بنزین
در سوی مقابل، بازار بنزین شاهد روندی کاملا متفاوت بوده‌است. برخلاف نفت گرمایشی که تقاضای آن فصلی و رو به افزایش است، بنزین در ماه‌های اخیر با افت مصرف مواجه شده‌است. دلایل متعددی برای این افت ذکر می‌شود؛ از جمله کاهش سفرهای بین‌‌‌‌‌شهری، بهبود بهره‌‌‌‌‌وری سوخت در خودروها و افزایش سهم خودروهای الکتریکی و هیبریدی در بازار. در عین‌حال، تولید بنزین در برخی پالایشگاه‌ها همچنان بالا باقی‌مانده و این عدم‌توازن میان عرضه و تقاضا باعث‌شده که قیمت بنزین نسبت به Heating oil، برخلاف انتظار‌ کاهش یابد. این وضعیت، تفاوت قیمتی میان بنزین و نفت گرمایشی را بیشتر‌کرده و نفت گرمایشی را در جایگاه گران‌‌‌‌‌تر قرارداده‌است؛ پدیده‌‌‌‌‌ای نادر که پیش‌‌‌‌‌تر به‌‌‌‌‌ندرت رخ می‌داد.
هزینه‌های توزیع و عوامل منطقه‌ای
یکی دیگر از مولفه‌‌‌‌‌های تاثیرگذار در افزایش قیمت نفت گرمایشی، هزینه‌های بالای توزیع و حمل‌ونقل این سوخت به مناطق مصرف‌کننده است. برخلاف بنزین که به‌‌‌‌‌راحتی از طریق شبکه پمپ‌‌‌‌‌بنزین‌‌‌‌‌های گسترده در دسترس قرار دارد، نفت گرمایشی اغلب نیازمند انتقال با تانکرهای مخصوص به مناطق مسکونی و صنعتی است. در مناطقی مانند شمال‌‌‌‌‌شرق آمریکا که هم مصرف بالا و هم زیرساخت توزیعی محدود دارند، این هزینه‌های لجستیک به‌‌‌‌‌شدت بالا می‌رود. همچنین شرایط آب‌وهوایی در زمستان که حمل‌ونقل را دشوارتر می‌کند، هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد و همین امر در نهایت در قیمت نهایی محصول منعکس می‌شود.
این هزینه‌های پنهان، نقش مهمی در بالا رفتن قیمت نفت گرمایشی نسبت به بنزین ایفا می‌کنند و باعث می‌شوند این سوخت در برخی مقاطع سال ‌از بنزین گران‌‌‌‌‌تر شود، اگرچه از نظر ماهیت و ارزش‌افزوده، بنزین همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و باارزش‌‌‌‌‌ترین مشتقات نفت‌خام شناخته می‌شود، اما تحولات اخیر بازار انرژی ‌بار دیگر نشان‌داده‌اند که قیمت نهایی یک‌سوخت لزوما تابع ارزش ذاتی یا صنعتی آن نیست؛ در واقع مجموعه‌‌‌‌‌ای از عوامل چند‌‌‌‌‌لایه و گاه پیش‌بینی‌‌‌‌‌ناپذیر همچون افزایش فصلی تقاضا برای گرمایش در زمستان‌‌‌‌‌های سرد، کاهش چشمگیر موجودی‌‌‌‌‌های انبارهای دیستیلات، افت محسوس تقاضا برای بنزین در نتیجه تغییر رفتار مصرف‌کنندگان و افزایش سهم خودروهای برقی و همچنین هزینه‌های بالای توزیع و لجستیک نفت گرمایشی در مناطق خاص، همگی دست به‌دست هم داده‌اند تا شرایطی بی‌سابقه را رقم بزنند؛ شرایطی که در آن نفت گرمایشی به‌‌‌‌‌طور موقت از بنزین پیشی‌گرفته و در جایگاه سوخت گران‌‌‌‌‌تر بازار قرارگرفته‌است. 
این وضعیت اگرچه ممکن است در نگاه اول غیرمنتظره یا خلاف منطق اقتصادی به‌نظر برسد، اما نشان‌دهنده پیچیدگی‌های روزافزون بازار جهانی انرژی است. در جهانی که تغییرات اقلیمی، تحولات ژئوپلیتیک و تغییرات تکنولوژی به‌‌‌‌‌سرعت در حال بازتعریف قواعد بازی هستند، تحلیلگران و سیاستگذاران باید با دیدی دقیق‌تر و واقع‌‌‌‌‌بینانه‌‌‌‌‌تر به عوامل پنهان و ساختاری تاثیرگذار بر قیمت‌ها بنگرند. درک صحیح این متغیرها نه‌‌‌‌‌تنها برای تحلیل دقیق‌تر بازار انرژی ضروری است، بلکه برای پیش‌بینی روندهای آتی، مدیریت منابع ملی و طراحی سیاست‌های راهبردی در حوزه انرژی اهمیت حیاتی دارد.
تفاوت‌‌‌‌‌ نفت گرمایشی و نفت‌کوره: اشتباه رایج در ایران
نفت گرمایشی و مازوت دو نوع سوخت تقطیری متفاوت هستند که در زمینه‌های مختلف مورد‌استفاده قرار می‌گیرند، اما تفاوت‌‌‌‌‌های مهمی در ماهیت و مصارف آنها وجود دارد. نفت گرمایشی Heating oil معمولا به‌‌‌‌‌طور خاص برای گرمایش منازل و ساختمان‌ها در فصول سرد سال، به‌ویژه در کشورهای سردسیر مانند ایالات‌متحده و کانادا، استفاده می‌شود. این نوع سوخت به‌‌‌‌‌طور معمول با‌درجه خلوص بالاتری تولید می‌شود و کیفیت آن به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای است که برای استفاده در دستگاه‌های گرمایشی خانگی مناسب است. به‌‌‌‌‌علاوه، نفت گرمایشی معمولا در دمای پایین‌تر از مازوت تولید می‌شود و از لحاظ عملکردی نیز سوختی سبک‌‌‌‌‌تر و پاک‌‌‌‌‌تر به‌‌‌‌‌شمار می‌آید که کمتر به محیط‌زیست آسیب می‌زند. در مقابل، مازوت Mazutیا همان نفت‌کوره، نوعی سوخت سنگین و غلیظ است که به‌‌‌‌‌طور عمده در صنایع سنگین و نیروگاه‌ها برای تولید برق و گرما به‌ویژه در ایران و روسیه مورد‌استفاده قرار می‌گیرد.
مازوت حاوی ترکیبات بیشتری از گوگرد و مواد آلاینده است که آن را به سوختی کمتر سازگار با محیط‌زیست تبدیل می‌کند. این سوخت عمدتا به‌‌‌‌‌خاطر غلظت و قدرت حرارتی بالای خود در صنعت کاربرد دارد، اما به‌دلیل قیمت ارزان‌تر و مصرف بالاتر در مقایسه با نفت گرمایشی، در محیط‌های صنعتی و تجاری جایگزین سوخت‌های پاک‌‌‌‌‌تر مانند گاز طبیعی می‌شود. تفاوت اصلی میان این دو سوخت در میزان خلوص، نوع استفاده و تاثیرات زیست‌محیطی آنها است که می‌تواند برای برخی که تصور می‌کنند این دو یکسان هستند، آگاهی بخش باشد.