بزرگنمايي:

بازار آریا - هوشنگ فلاح‌رضایی * جنجال‌های توسعه پایدار (Sustainable Development) ادامه دارد و انسان در معرض خطر تکرار اشتباهات انقلاب صنعتی 1919 است؛ زیرا حتی فناوری‌های نوینی همچون هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا هم می‌تواند عواقب اجتماعی و زیست‌محیطی را به شکلی دیگر تکرار کند. ما به‌جای چکش نیاز به قلم داریم. هیچ دستاوردی در توسعه و پیشرفت بدون تفکر خلاقیت وجود واقعی ندارد. نوسانات رشد و شکست‌ها در آمارهای بانک جهانی نیز موید عدم‌اطمینان به مسیر نادرست توسعه است.
آمارها نشان می‌دهد برنامه‌ها و پروژه‌های اجراشده توسعه ایران، پاسخ‌دهی حداقل دارد. بحران‌های اخیر چند‌وجهی منتج از مسدود شدن خلاقیت مغز و محاسبات ذهنی خلاقانه از یکسو و همچنین تجمع انبوه مشکلات است. در مدل‌های هفت‌گانه توسعه در 50سال اخیر ایران، پاسخ در حد نازلی بوده و حتی متفکران نتوانستند سطح بازدهی کیفی پروژه‌های ملی و بزرگ را ارتقا دهند. نرخ رشد توسعه کشور بین 3.9 تا 4.4 در نوسان بوده است. هدر‌رفت سرمایه و خسارات بودجه سالانه حداقل 30‌درصد است.
توسعه پایدار ایران تاکنون اتفاق نیفتاده؛ چرا که عناصر پنهان و کلیدی آن نظیر فلسفه، علم، هنر، فرهنگ، صنعت و... درهم تنیده نشده‌اند. سازمان ملل متحد توسعه پایدار را در 17شاخصه بیان کرده است. این اهداف هفده‌گانه توسعه که از سوی تمامی اعضای این نهاد بین‌المللی برای ریشه‌کن کردن فقر و تامین امنیت زمین مورد پذیرش قرار گرفته است، کامل‌ترین برنامه‌ای است که می‌تواند این سیاره را نجات دهد. این نکته اثبات می‌کند که جهان در معرض خطر است و از سویی دستیابی به جهان بدون فقر و گرسنگی محتمل و ممکن است. اَبَرسیستم توسعه باید با دو ابزار مغز و نرم‌افزار تا جزئی‌ترین فاکتورهای تاثیر‌گذار بر توسعه را در تضاد با هم تحلیل کند. 
این تکنیک فراتر از دانش بین‌رشته‌ای است؛ چرا که عوامل ناشناخته‌ای همچون شهود و تجربه زیستی در آن دخیل هستند. ابزار آینده‌پژوهی و اهداف توسعه جهانی در این سیستم ارگانیک تنیده شده است. اگر حوادث غیر‌قابل پیش‌بینی نظیر زلزله، کرونا یا تورم شدید رخ دهد، این اَبَر‌سیستم پاسخ دقیقی برای تیم خلاق خواهد داشت تا آن معضل را با مختصات جدید تحلیل کند. خود نرم‌افزار خلاق نیست، اما شتاب‌دهنده است. ما با داشتن بیشترین اطلاعات بحران را رصد می‌کنیم. مغز با تمرکز، نقاط بحرانی Critical points و عطف‌ها را تحلیل و به مدل یکپارچه مبدل می‌کند. مغز برای ارتباط بین 16عامل، خود و ناخودآگاه به پاسخ می‌رسد.
نوسانات غیر‌طبیعی مغز برای حل مسائل، باعث اتلاف انرژی، زمان و هزینه می‌شود. اختلالات هورمونی، عصبی و موجی و از سویی ضرورت استفاده از مغز خلاق به مشکل لاینحل بدل شده است. در این وضعیت توسعه فردی و اجتماعی رخ نمی‌دهد و میلیون‌ها پروژه با اهداف نامشخص قطعا نتایجی نامشخص و ناقص دارند. به‌منظور کشف راهکار دقیق و افزایش سطح بازدهی پروژه‌ها، نیاز به مدل و سیستم نوینی حس می‌شود. اَبر‌سیستم نوین با فعال کردن مغز، الگوریتم دقیق توسعه را تا حداکثر سطح کیفی محقق خواهد کرد. این هدف با تکنیک ردیابی به بالاترین سطح در توسعه می‌انجامد. طی سال‌ها و به‌رغم همه زحمات همواره مسیر توسعه در معرض خطا و نقد جدی بوده است. تعاریف بیان‌شده از توسعه غالبا ناقص هستند و باعث منحرف شدن مسیر توسعه می‌شوند، اما با طراحی مدل سیستماتیک تعاریف در بالاترین شکل ممکن خلق می‌شود.
•توسعه پایدار، مفهومی است که به واسطه پیامدهای منفی زیست‌‌‌‌محیطی و اجتماعی ناشی از رویکردهای توسعه یک‌‌‌جانبه اقتصادی پس از انقلاب صنعتی و تغییر نگرش بشر به رشد پدید آمده است (تعریف ناقص‌).
•توسعه با هدف تامین ملزومات زندگی بشر و فراتر، افزایش رفاه جامعه صورت می‌گیرد (تعریف ناقص‌).
•مفهوم توسعه پایدار به معنای توسعه‌‌‌ای است که محدودکننده تامین نیازهای بشر در آینده نباشد (تعریف ناقص‌).
•توسعه پایدار‌: پیروی از مدلی که همه اجزا و داده‌های ابری انسان و طبیعت را در تضاد قرار داده و بهترین پاسخ را طراحی کرده و به اجرا درآورد (تعریف دقیق توسعه پایدار‌).
بیل گیتس و ایلان ماسک دو تناقض را بیان کرده‌اند: اول، فناوری آینده برای لذت بیشتر جوامع است و دوم نگرانی از تسلط ماشین بر انسان در حال افزایش است. مدل‌های آینده‌پژوهی اغلب ذهنی، تئوریکال و قابل نقد است:
•مدل‌های آینده‌پژوهی نظیر هوش مصنوعی و... کل‌نگر است.
•مدل‌ها و محصولات آینده‌نگر هزینه‌بر است.
•ایده‌های نو مانند هوش‌مصنوعی خطی و غیر‌خلاقانه است.
توسعه پایدار، در ایران و حتی در جهان نیز تاکنون اتفاق نیفتاده است؛ چرا که عناصر اصلی آن فلسفه، علم، هنر، اقتصاد، فرهنگ و صنعت درهم تنیده نشده‌اند. توسعه ایران نیاز به طراحی اَبَرسیستمی چند‌لایه و پیچیده و سیستماتیک دارد. مغز دقیق‌ترین ابزار توسعه است. این ابرسیستم، الگوریتم توسعه ایران را با الگوی ارگانیک بدن انسان مطابقت داده و دانش بیونیک دیزاین، ساختار توسعه را شکل خواهد داد. در این اَبَر‌سیستم چندلایه، داده‌های اَبری از کل به جزء کشف و در تضاد دیالکتیکی قرار داده می‌شوند.
غیرخطی بودن اتصالات در این ابر‌سیستم نیاز به درک داده‌ها، چگونگی مدل‌سازی و ایجاد ارتباطات مرتبط و غیر‌مرتبط دارد. همان‌گونه که حفره‌های توسعه از نقاط مبهمی نشات می‌گیرند، بنابراین ابر‌سیستم نیز باید دینامیک باشد. عناوین اصلی نظیر صنعت و اقتصاد خوشه و زیرگروه‌های جزئی‌تر زیر‌شاخه‌ها هستند. این ارتباطات و کشف راهکار هدف این ابر‌سیستم است. ابرسیستم توسعه ایران، با دو ابزار مغز و نرم‌افزار تا جزئی‌ترین فاکتورهای تاثیر‌گذار بر توسعه را در تضاد با هم تحلیل می‌کند. این تکنیک فراتر از دانش بین‌رشته‌ای است؛ چرا که عوامل ناشناخته‌ای همچون شهود و تجربه زیستی در آن دخیل هستند. ابزار آینده‌پژوهی و اهداف توسعه جهانی در این سیستم ارگانیک تنیده شده‌اند. کنترل جامع فاکتورهای موثر به‌تدریج ترکیبات و راهکارهای ابر‌سیستم را خلق می‌کند. توسعه کمی و کیفی کشورهای توسعه‌یافته آسیا نظیر ژاپن، چین، کره‌جنوبی، مالزی و... به دلیل طراحی الگو و مدل بومی خود رخ داده است.
هدف ابر‌سیستم، تحلیل و کشف نقاط بحرانی توسعه است. ابر‌سیستم باید هم درون‌سازگار باشد و هم متضاد. بین بیکاری، آلودگی آب و هوا، ترافیک، طلاق، تورم، خشکسالی، تحریم، کرونا، زلزله، زباله، افسردگی، مهاجرت، جرم، تصادف، تلفات جانی، سیل، انحرافات اخلاقی و صدها بحران زنجیره‌وار می‌توان ارتباط برقرار کرده و در تضاد شدید قرار داد. ابر‌سیستم توسعه بر درک فاکتورهای مرتبط و وحدت عناصر تمرکز دارد. توسعه، به فهم فاکتورهای به‌ظاهر غیر‌مرتبط با هم نیاز دارد؛ با تحریک انرژی توسط مغز می‌توان به راهکارها نزدیک شد.
علاوه بر فواید فناوری، هوشمندی بشر ایجاب می‌کند تا مجددا به دام خطاها و معایب انقلاب صنعتی و تخریب محیط‌زیست نیفتد. در ابرسیستم هدف، تصمیم‌گیری با مغز آینده‌نگر و عدم‌تکرار اشتباهات نابخشودنی ضد بشری است. به‌طور مثال، هوش مصنوعی می‌تواند قبل از وقوع یک حادثه متوجه تعدد ارتباطات در منطقه خطر شود، اما نمی‌تواند علت اخلاقی را تشخیص دهد و بین درست و غلط آن حادثه قضاوت کند؛ اما سیستم توسعه ذاتا بر تفکر اخلاقی انسان تمرکز دارد و بی‌اخلاقی را از آغاز منع می‌کند . ایران با رتبه 46 جدول وضعیت توسعه، در وضعیت نارنجی و هشدار قرار دارد. در اولین گام، ایران باید به طراحی این ابرسیستم توسعه بپردازد. راهی نیست مگر با یک تعریف دقیق این سیستم پیچیده و اطمینان به آن؛ زیرا درک نادرست مساله نتیجه ناقص دیگری خواهد داشت. بدون ابرسیستم، توسعه ممکن نیست.
* کارشناس طراحی صنعتی