بزرگنمايي:

بازار آریا - همایش «چشم‌انداز اقتصاد ایران 1404» به میزبانی گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» صبح روز یکشنبه 5اسفند در هتل المپیک با حضور جمعی از اقتصاددانان برجسته کشور آغاز شد. با برگزاری این همایش بستری فراهم شد تا نخبگان و کارشناسان اقتصادی در زمینه چالش‌ها، فرصت‌ها و سناریوهای احتمالی پیش روی اقتصاد کشور به تبادل نظر بپردازند.
در بخش دوم این همایش، میزگرد تخصصی با عنوان «ایران، شرایط بین‌المللی، تنش‌های منطقه‌ای و سناریوهای محتمل» با حضور چهار سخنران شامل محمدمهدی بهکیش، فریدون مجلسی، رحمن قهرمانپور و علیرضا ساعدی برگزار شد. در این نشست تخصصی سخنرانان سعی کردند از زوایای مختلف به بررسی ضرورت اصلاحات ساختاری، چالش‌های ناشی از سیاست‌های اقتصادی نامناسب و نقش کلیدی استفاده از ظرفیت‌های پنهان کشور مانند نیروی انسانی و موقعیت استراتژیک جغرافیایی بپردازند.
اقتصاددان، دکتر محمدمهدی بهکیش، اصلاحات جدی در عرصه اقتصادی را از لزوم تغییرات بنیادین عنوان کرد. ایشان اظهار کرد: «اگرچه راه‌های متعددی برای حل مسائل اقتصادی پیشنهاد شده است، اما تفاهمی مشخص در میان کارشناسان درخصوص نحوه اجرای این اصلاحات وجود ندارد. مساله اصلی این است که هزینه‌های ناشی از اصلاحات را چه کسی باید پرداخت کند؟» وی با اشاره به تغییرات احتمالی قیمت بنزین که به ناچار در آینده رخ خواهد داد، نقد کرد که پس از 45سال سیاست‌های ناکارآمد، هزینه‌های ناشی از اختلاف قیمتی ایجادشده باید چگونه تامین شود؛ چراکه در صورت انتقال این هزینه‌ها به عهده مردم، فشارهای اقتصادی بیشتری بر دوش آنها وارد خواهد شد.
بهکیش تاکید کرد که لازم است راهکارهایی اتخاذ شود که در کنار تحمیل هزینه‌های ضروری اصلاحات، درآمدهای مردم نیز افزایش یابد و بازار به سمت قیمت‌های رقابتی سوق پیدا کنند. وی افزود: «تجارت اسب کِشنده و محرک صنعت است.» این عبارت نشان‌دهنده باور او به این نکته است که بدون ایجاد بسترهای مناسب برای رشد تجارت، صنعت و تولید داخلی نمی‌توانند به شکوفایی دست یابند.
دکتر بهکیش در ادامه سخنرانی خود، با استناد به آمار «آی‌ام‌اف»گفت: «درآمد سرانه ایران در سال گذشته حدود 5هزار دلار بوده است؛ درحالی‌که به ترتیب در روسیه، عربستان و امارات این رقم به 14، 30 و 50هزار دلار می‌رسد.» وی تصریح کرد که بر اساس آمار بانک مرکزی، کل درآمد ناخالص داخلی (GDP) امسال چیزی در حدود 20هزار همت برآورد شده است؛ یعنی در محاسبات آی‌ام‌اف از نرخ ارز 40هزار تومانی استفاده شده است. اما در سال آینده اگر ملاک را متوسط نرخ بازار آزاد (حدود 100هزار تومان) و نرخ ارز مبادله‌ای که دولت تعیین می‌کند، قراردهیم، درآمد سرانه ایران به چیزی در حدود 3هزار دلار کاهش خواهد یافت. بهکیش هشدار داد که با این روند، ایران روز به روز نسبت به همسایگان خود فقیرتر خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد که در طول سال‌ها همواره تمرکز بیش از حد بر ظرفیت‌های نفت و گاز بوده است؛ درحالی‌که ظرفیت‌های حیاتی دیگری مانند نیروی انسانی متخصص و موقعیت استراتژیک جغرافیایی کشور به درستی مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند. محمدمهدی بهکیش به‌عنوان نمونه به شاخص موفقیت ایرانیان در شرکت‌های بزرگ آمریکایی اشاره کرد؛ موفقیتی که به‌رغم جمعیت کمتر نسبت به کشورهایی همچون هند، بیانگر پتانسیل بالای نیروی انسانی ایران است. وی افزود: «اقتصاد بسته اجازه خلاقیت به نیروی انسانی را نمی‌دهد. برای بهره‌مندی از توانمندی‌ها و خلق ثروت نیروی انسانی باید تجارت به‌صورت آزاد اتفاق بیفتد. 
یکی دیگر از ظرفیت‌های برجسته ایران، موقعیت استراتژیک کشور از نظر جغرافیایی است. ایران از دیرباز به‌عنوان مسیر اتصال شرق به غرب شناخته شده است، اما امروزه با ایجاد کریدورهایی از شمال، جنوب و حتی زیر دریای خزر، مسیرهای تجاری جدید به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که ایران را دور می‌زنند. در واقع، اگر این کریدورها فعال شوند، ممکن است تا صدسال آینده نتوانیم از این ظرفیت مهم استفاده کنیم.»
در ادامه دکتر بهکیش به بررسی فرصت‌های نوظهور در منطقه پرداخت. او بیان کرد: «در آینده نزدیک شاهد رشد دو منطقه اقتصادی قوی خواهیم بود؛ یکی در غرب چین که به‌رغم توسعه نامتناسب با شرق این کشور، ظرفیت‌های رشد فراوانی در خود دارد و دیگری هند که با رشد سالانه‌ای در حدود 6 تا 7درصد، توانسته است با جمعیتی بالغ بر 1.4میلیارد نفر، جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. این دو بازار همراه با بازارهای ثروتمند اروپا و آمریکا، مسیر تجاری جدیدی را رقم خواهند زد. 
در حال حاضر چینی‌ها در پاکستان، نزدیکی چابهار در حال احداث بندر گواتر هستند؛ بندری که تنها در حدود 150کیلومتر از چابهار فاصله دارد. چین برای انتقال کالا از شرق به غرب خود، مجبور است مسیری به طول 2500مایل را طی کند؛ اما با عملیاتی شدن بندر گواتر، این مسیر تا کاشمر در غرب چین به حدود 1500مایل کاهش می‌یابد. از این رو، احداث چنین بندری برای ایران، فرصتی استراتژیک به‌شمار می‌رفت که متاسفانه نتوانستیم به‌طور کامل از آن بهره‌مند شویم. از سوی دیگر در هند نیز، همچنان با گذشت 20سال از مذاکرات هند و ایران در راستای ایجاد مسیرهای تجاری از بمبی به چابهار برای اتصال به آسیا مرکزی هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده‌ایم.
این در صورتی است که حتی خود هند در تلاش بود برای ایران معافیت از تحریم‌های آمریکا را فراهم کند. در واقع، اگر بتوانیم منافع تجاری خود را با منافع کشورهای دیگر مشترک کنیم، آنها نیز از منافع ما دفاع خواهند کرد.» ایشان تاکید کرد که توسعه بنادر کلیدی مانند چابهار و مکران، در کنار بازنگری سیاست‌های تعرفه‌ای می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای اتصال به بازارهای بین‌المللی فراهم کند.
در ادامه، دکتر بهکیش به مسیر دیگری اشاره کرد و گفت: « ارتباط بمبئی با بندرعباس و استفاده از کریدور جنوب به شمال ایران به‌عنوان یکی از راهکارهای توسعه اقتصادی مطرح شده بود. اما اکنون بندر شهید رجایی در بندر عباس با ظرفیت 160میلیون تنی، تنها 70میلیون تن آن فعال است که نشان‌دهنده بسته شدن این مسیر مهم برای تجارت و حمل‌ونقل کالا است. وی همچنین به تهدید مسیر فاو در بصره اشاره کرد؛ مسیری که در حال ساخت است و می‌تواند راه دستیابی کشورهای هندی به بازارهای اروپایی و مدیترانه را هموار کند. بهکیش هشدار داد که در صورت عملیاتی شدن بنادر فاو و بندر گواتر، بنادر سنتی ایران نظیر شهید رجایی، باهنر و چابهار بی‌اثر شوند و فرصت‌های اتصال به بازارهای ثروتمند اروپایی از دست خواهد رفت.
در پایان، دکتر بهکیش بر لزوم توجه به دو ظرفیت کلیدی تاکید کرد: «نیروی انسانی و موقعیت راهبردی ایران، همانند نفت و گاز، از اصلی‌ترین پتانسیل‌های ایران است.» او افزود: «باید تجارت را آزاد کنیم؛ زیرا تجارت می‌تواند هم درآمد مردم را افزایش دهد و هم راه‌های جدیدی برای اتصال به بازارهای جهانی بگشاید. تجارت اسب کشنده صنعت است و بدون رشد تجارت، صنعت نمی‌تواند شکوفا شود. اگر دولت نتواند به تنهایی از عهده این مسائل برآید، باید فضای لازم برای آزادسازی واقعی مناطق آزاد ایجاد شود تا با حذف تعرفه‌های غیرمنطقی، جریان کالاها به‌صورت رسمی و قانونی تامین شود.»