بازار آریا - موضوع مالیات دستگاه‌های کارتخوان در سال‌های اخیر به یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث اقتصادی و مالی در ایران تبدیل شده است. با گسترش استفاده از کارت‌های بانکی و کاهش استفاده از پول نقد، پایانه‌های فروش یا همان دستگاه‌های کارتخوان به بخشی جدایی‌ناپذیر از فعالیت‌های اقتصادی تبدیل شده‌اند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
با افزایش مشکلات بودجه‌ای دولت، از زمان دولت سیزدهم که قوانین مالیاتی سفت و سختی حاکم شد، دولت تصمیم گرفت نظارت دقیق‌تری بر تراکنش‌های مالی انجام‌شده از طریق این دستگاه‌ها داشته باشند. این تصمیم باعث شده است بسیاری از کسب‌وکارها، پزشکان، وکلا، فروشندگان خرد و حتی برخی اصناف کوچک نگران شوند که آیا استفاده از دستگاه کارتخوان موجب می‌شود تحت نظارت مستقیم اداره مالیات قرار گیرند یا نه. در گذشته، بسیاری از افراد با استفاده از کارتخوان‌هایی که به حساب‌های شخصی متصل بود، فعالیت‌های اقتصادی خود را انجام می‌دادند، بدون آنکه الزاماً اطلاعات آن تراکنش‌ها در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار گیرد. به همین دلیل، شفاف‌سازی جریان‌های مالی و جلوگیری از فرار مالیاتی از جمله اهداف اصلی دولت برای اعمال مقررات جدید در مورد کارتخوان‌ها بوده است. بر اساس این رویکرد، از سال 1400 به بعد، تمامی دستگاه‌های کارتخوان فعال در کشور موظف شدند که در سامانه مالیاتی ثبت شوند و صاحبان آنها نیز کد اقتصادی دریافت کنند.
قوانین مربوط به مالیات کارتخوان‌ها قانون‌گذار در این خصوص اعلام کرده که همه دستگاه‌های کارتخوان باید به پرونده مالیاتی فرد حقیقی یا حقوقی متصل باشند. در صورتی که یک کارتخوان بدون اتصال به پرونده مالیاتی فعالیت کند، دستگاه غیرفعال خواهد شد. این تصمیم اگرچه با هدف شفاف‌سازی اقتصادی اتخاذ شده، اما در عمل بسیاری از صاحبان مشاغل را با پرسش‌ها و نگرانی‌های متعددی روبه‌رو کرده است. برخی نگرانند که تمامی تراکنش‌های آنها مشمول مالیات شود، در حالی که شاید بخشی از این تراکنش‌ها مربوط به واریزی‌های شخصی، انتقال پول میان اعضای خانواده یا فعالیت‌هایی باشد که جنبه اقتصادی ندارند.
برای رفع این نگرانی، سازمان امور مالیاتی بار‌ها اعلام کرده که صرف داشتن گردش مالی بالا در دستگاه کارتخوان به معنای بدهکاری مالیاتی نیست. آنچه اهمیت دارد، میزان سود خالص حاصل از فعالیت اقتصادی است. به‌عبارت دیگر، سازمان مالیاتی صرفاً به دنبال شناسایی درآمد‌های واقعی افراد است، نه جمع کل تراکنش‌ها. با این حال، مسیر اثبات این موضوع برای برخی مشاغل و افراد ممکن است پیچیده باشد، زیرا باید اسناد و مدارکی ارائه کنند که نشان دهد بخشی از واریزی‌ها مربوط به فعالیت اقتصادی نیست یا هزینه‌های قابل قبول برای کسر از درآمد دارند.
نحوه پرداخت مالیات دستگاه‌های کارتخوان در فرآیند ثبت کارتخوان در سامانه مالیاتی، ابتدا لازم است شخص حقیقی یا حقوقی در سامانه «مودیان مالیاتی» ثبت‌نام کند و پس از دریافت کد اقتصادی، اطلاعات دستگاه کارتخوان و حساب بانکی مرتبط را نیز وارد کند. این اتصال باعث می‌شود هر کارتخوان با یک پرونده مالیاتی مشخص مرتبط باشد و امکان پیگیری تراکنش‌ها فراهم شود. همچنین حساب‌هایی که به این کارتخوان‌ها متصل هستند به عنوان «حساب‌های تجاری» تلقی می‌شوند و مشمول قواعد خاص مربوط به حساب‌های تجاری خواهند بود، از جمله امکان بررسی تراکنش‌ها توسط سازمان مالیاتی و ارائه گزارش‌های فصلی درآمد.

مزایای طرح مالیات بر دستگاه‌های کارتخوان یکی از مهم‌ترین مزایای این طرح، امکان کاهش فرار مالیاتی و گسترش عدالت مالیاتی در کشور است. سال‌ها بود که بسیاری از مشاغل پر درآمد از شمول واقعی مالیات خارج بودند، زیرا درآمد‌های آنها از طریق حساب‌های شخصی جابه‌جا می‌شد و قابل ردیابی نبود. اکنون با اتصال کارتخوان‌ها به پرونده‌های مالیاتی و الزام به ارائه اظهارنامه، امکان نظارت دقیق‌تر فراهم شده است. از سوی دیگر، این شفاف‌سازی باعث می‌شود افراد کم‌درآمد و کسب‌وکار‌های کوچک که مالیات کمتری پرداخت می‌کنند، در مقایسه با فعالان بزرگ اقتصادی، احساس تبعیض نکنند.
انتقاد‌ها به مالیات‌های دستگاه کارتخوان با این حال، برخی انتقاد‌ها نیز به اجرای این طرح وارد شده است. مهم‌ترین آن، نبود آموزش کافی به مودیان و عدم شفافیت در نحوه محاسبه مالیات است. بسیاری از صاحبان مشاغل نمی‌دانند که چگونه باید هزینه‌های خود را مستندسازی کنند یا چه نوع درآمد‌هایی مشمول مالیات می‌شود. همین موضوع گاهی موجب می‌شود از ترس مالیات سنگین، برخی از کسب‌وکار‌ها از دریافت کارتخوان یا ثبت آن در سامانه مالیاتی خودداری کنند که این امر می‌تواند به اقتصاد غیرشفاف دامن بزند. از این رو، نیاز است نهاد‌های مسئول، به‌ویژه سازمان امور مالیاتی و بانک مرکزی، اطلاع‌رسانی دقیق و گسترده‌ای در این زمینه انجام دهند.
نکته دیگری که نباید فراموش کرد، موضوع دستگاه‌های کارتخوانی است که به نام فرد دیگری ثبت شده‌اند. در سال‌های گذشته، برخی افراد به دلایل مختلف، کارتخوان‌هایی به نام دیگران می‌گرفتند یا حساب بانکی‌شان را در اختیار اشخاص دیگر قرار می‌دادند. با اجرای طرح جدید، این افراد ممکن است با پیامد‌های جدی مواجه شوند، چراکه مسئولیت مالیاتی تراکنش‌های کارتخوان به عهده کسی است که دستگاه به نام او ثبت شده است. به همین دلیل، توصیه اکید شده که هیچ‌کس نباید اجازه دهد دستگاه کارتخوان یا حساب بانکی‌اش در اختیار شخص دیگری قرار گیرد.
در کنار همه این مسائل، صاحبان کارتخوان باید به‌طور منظم اظهارنامه مالیاتی خود را تکمیل کنند و در زمان مقرر آن را در سامانه ثبت نمایند. عدم ارائه اظهارنامه در موعد قانونی می‌تواند منجر به جرائم سنگین مالیاتی شود. همچنین اطلاعات مربوط به تراکنش‌های دستگاه کارتخوان ممکن است در زمان بررسی اظهارنامه یا حسابرسی مورد استفاده قرار گیرد، پس بهتر است همه افراد از همان ابتدا دقت کافی در ثبت و نگهداری اسناد مالی خود داشته باشند.
تغییراتی که در حوزه مالیات دستگاه‌های کارتخوان ایجاد شده، بخشی از برنامه گسترده‌تر دولت برای اصلاح نظام مالیاتی و حرکت به سمت اقتصاد شفاف و پاسخ‌گوست. این اصلاحات اگرچه در ابتدا ممکن است با مقاومت‌هایی همراه باشند، اما در بلندمدت می‌توانند به نفع اقتصاد ملی، کاهش فساد، گسترش عدالت اجتماعی و افزایش کارایی دولت منجر شوند، به شرط آنکه با دقت، آموزش، اطلاع‌رسانی و همراهی اصناف و مردم انجام شوند.