بزرگنمايي:

بازار آریا - کیوان جعفری‌طهرانی* بحران انرژی در دوران همه‌گیری کرونا تاثیرات عمیقی بر سیاست‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی کشورها گذاشت. در این دوره، حتی کشورهایی که پیش از این محدودیت‌های جدی برای مصرف زغال‌‌‌سنگ وضع کرده بودند، به ناچار به سمت افزایش تولید و مصرف این سوخت فسیلی روی آوردند. این تغییر رویکرد در کشورهای مختلفی از جمله هند، استرالیا، چین و آفریقای جنوبی مشاهده شد.
پیش از بحران کرونا، چین برنامه‌‌‌ریزی کرده بود تا سال 2050 به هدف صفر کردن انتشار کربن در صنعت فولاد دست یابد و هند نیز این هدف را برای سال 2060 تعیین کرده بود. اما شرایط پیش‌‌‌آمده و محدودیت‌های انرژی باعث شد هر دو کشور برنامه‌‌‌های خود را 10 سال به تعویق بیندازند. چین در سال 2022 رسما اعلام کرد که هدف سبز کردن کامل صنعت فولاد را به سال 2060 موکول کرده است و هند نیز زمان دستیابی به این هدف را به سال 2070 تغییر داد.
با این حال، این تغییرات به معنای کنار گذاشتن اهداف زیست‌‌‌محیطی نیست. برنامه‌‌‌های مربوط به سبز کردن صنعت فولاد و حرکت به سمت صنایع عاری از کربن همچنان در اولویت کشورهای پیشرو قرار دارد. در همین راستا، یکی از راهکارهای اصلی برای جبران افزایش مصرف انرژی‌‌‌های فسیلی، توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر است. کشورهای حاشیه خلیج فارس در این زمینه پیشگام شده‌‌‌اند. امارات متحده عربی در ابوظبی و عربستان سعودی سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلانی در احداث بزرگ‌ترین نیروگاه‌‌‌های خورشیدی انجام داده‌‌‌اند. نیروگاه ابوظبی در مراحل نهایی اجرا قرار دارد و عربستان نیز با توجه به برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای گسترده خود، در حال پیشبرد پروژه‌‌‌های مشابه است.
در حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، الگوی سرمایه‌گذاری در مناطق مختلف جهان متفاوت است. در حالی که کشورهای حاشیه خلیج فارس عمدتا بر انرژی خورشیدی تمرکز کرده‌‌‌اند، کشورهای اروپایی، به‌‌‌ویژه در منطقه اسکاندیناوی و اروپای شمالی، سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در حوزه انرژی بادی انجام داده‌‌‌اند. پیشرفت‌‌‌های تکنولوژیک اخیر در زمینه انرژی خورشیدی امکان تولید انرژی در طول شبانه‌‌‌روز را فراهم کرده است. همچنین، توسعه سیستم‌های نوین ذخیره‌‌‌سازی انرژی و باتری‌‌‌های پیشرفته، کارآیی این سیستم‌ها را به طور چشمگیری افزایش داده است.
موضوع مالیات کربن یکی از چالش‌‌‌های مهم پیش روی صنعت فولاد ایران است. اگرچه پیش‌تر قرار بود این مالیات از سال 2025 اجرایی شود، اما به دلیل افزایش مصرف جهانی زغال‌‌‌سنگ و سایر سوخت‌‌‌های فسیلی، اجرای کامل آن به تعویق افتاده است. طبق برنامه‌‌‌ریزی جدید، اگرچه این قانون از سال 2025 اجرا می‌شود، اما جریمه‌‌‌های اصلی آن از سال 2030 اعمال خواهد شد. در شرایط کنونی ایران، اولویت‌‌‌های مهم‌تری مانند رفع تحریم‌‌‌ها و پذیرش FATF وجود دارد که می‌تواند به تسهیل تجارت جهانی و نقل و انتقالات مالی کمک کند. این به معنای نادیده گرفتن مساله کربن صفر نیست، بلکه تاکید بر این نکته است که بهبود شرایط اقتصادی کشور می‌تواند زمینه‌‌‌ساز سرمایه‌گذاری در حوزه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و انطباق با استانداردهای جهانی باشد.
یکی از چالش‌‌‌های اساسی در توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در ایران، مساله نقدینگی است. سرمایه‌گذاری در تجهیزات تولید انرژی خورشیدی، به‌‌‌ویژه سلول‌‌‌های خورشیدی و باتری‌‌‌ها، هزینه‌‌‌بر است. اگرچه فناوری‌‌‌های جدید، مانند باتری‌‌‌های تولید شده توسط شرکت‌هایی نظیر CATL که در خودروهای الکتریکی استفاده می‌شود، عمر طولانی‌‌‌تری دارند، اما همچنان جزو کالاهای سرمایه‌‌‌ای محسوب می‌‌‌شوند.
سلول‌‌‌های خورشیدی در صورت ندیدن ‌آسیب فیزیکی ، عمر طولانی‌‌‌تری دارند و کمتر نیاز به جایگزینی دارند. یک راهکار موثر برای تامین مالی پروژه‌‌‌های انرژی تجدیدپذیر در ایران، استفاده از روش‌های نوین تامین مالی مانند جمع‌‌‌سپاری یا کراودفاندینگ است. تجربه چند سال گذشته نشان داده است که گروه‌‌‌های جوان و فعال با استفاده از این روش توانسته‌‌‌اند سرمایه‌‌‌های خرد را جمع‌‌‌آوری کرده و در پروژه‌‌‌های تولید برق خورشیدی و بادی سرمایه‌گذاری کنند. طبق مصوبات وزارت نیرو، نرخ خرید تضمینی برق تولیدی از منابع تجدیدپذیر بالاتر از برق تولیدی از سوخت‌‌‌های فسیلی است، که می‌تواند انگیزه‌‌‌ای برای سرمایه‌گذاری در این بخش باشد.
در حال حاضر، حدود 5000 مگاوات از برق تولیدی روزانه کشور از طریق نیروگاه‌‌‌های خورشیدی تامین می‌شود که کمتر از یک‌دهم‌ درصد کل تولید برق کشور است. با توجه به پتانسیل بالای ایران در زمینه انرژی خورشیدی و همچنین امکان توسعه انرژی بادی در مناطقی مانند سنگان در شمال شرق ایران و استان‌‌‌های خراسان شمالی و رضوی، سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند به کاهش ناترازی در تولید انرژی کمک کند. 
اگرچه سرمایه‌گذاری در توربین‌‌‌های بادی هزینه‌‌‌بر است، اما با توجه به روند جهانی سرمایه‌گذاری در انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، به‌‌‌ویژه انرژی خورشیدی، این مسیر می‌تواند راهکاری موثر برای تامین پایدار انرژی در کشور باشد. بازار سرمایه می‌تواند نقش مهمی در تامین مالی این پروژه‌‌‌ها ایفا کند. با توجه به شرایط اقتصادی کنونی و نرخ پایین سود سپرده‌‌‌های بانکی، هدایت سرمایه‌‌‌های خرد به سمت پروژه‌‌‌های انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر می‌تواند هم به رفع مشکل تامین مالی این پروژه‌‌‌ها کمک کند و هم بازده مناسبی برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد.
توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر علاوه بر مزایای زیست‌‌‌محیطی و اقتصادی، می‌تواند به ایجاد اشتغال و توسعه فناوری‌‌‌های نوین در کشور نیز کمک کند. تجربه کشورهای پیشرو در این زمینه نشان داده است که صنعت انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر می‌تواند به عنوان یک موتور محرک برای توسعه اقتصادی عمل کند.
به عنوان مثال، توسعه صنایع مرتبط با تولید تجهیزات خورشیدی و بادی، ایجاد مراکز تحقیق و توسعه و گسترش خدمات نگهداری و تعمیرات این سیستم‌ها می‌تواند فرصت‌‌‌های شغلی متنوعی را برای نیروی کار متخصص فراهم کند. همچنین، با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب ایران و برخورداری از تعداد روزهای آفتابی قابل‌توجه در طول سال، سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند به تبدیل کشور به یکی از تولیدکنندگان عمده انرژی پاک در منطقه کمک کند.
* تحلیلگر بازار آهن و فولاد