بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد - حمید ملازاده : ایران با وجود در اختیار داشتن بزرگ‌‌‌‌‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان، سال‌هاست که با بحران ناترازی در بخش انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این بحران، به‌ویژه در فصل زمستان، با کمبود گاز برای مصارف خانگی و صنعتی، خود را نشان می‌دهد. ریشه این ناترازی را می‌توان در سه عامل کلیدی جست‌وجو کرد: رشد بی‌‌‌‌‌رویه مصرف داخلی، فرسودگی زیرساخت‌ها و ضعف در توسعه میادین جدید. برای مقابله با این چالش‌ها، ایران نیازمند برنامه‌‌‌‌‌ای جامع است که بر «بهینه‌‌‌‌‌سازی مصرف» و «سرمایه‌گذاری در افزایش تولید» متمرکز باشد. در سال‌های اخیر، مصرف گاز در ایران به شکل بی‌سابقه‌‌‌‌‌ای افزایش‌یافته‌است.
سیاست‌های یارانه‌‌‌‌‌ای که با هدف حمایت از اقشار کم‌‌‌‌‌درآمد اجرایی شده‌اند، عملا به عامل اصلی مصرف بی‌‌‌‌‌رویه انرژی تبدیل شده‌اند. پایین‌بودن هزینه گاز، انگیزه صرفه‌جویی را از بین برده و مصرف‌کنندگان را به استفاده بی‌‌‌‌‌ملاحظه از این منبع گرانبها سوق داده‌است. در بخش خانگی، استانداردهای پایین تجهیزات گرمایشی و ساخت‌‌‌‌‌وساز، منجر به اتلاف گسترده انرژی شده‌است، همچنین رشد صنایع انرژی‌‌‌‌‌بر مانند پتروشیمی و فولاد که بهره‌‌‌‌‌وری انرژی پایین‌تری نسبت به استانداردهای جهانی دارند، فشار مضاعفی بر منابع انرژی کشور وارد کرده‌است. این عوامل، مصرف سرانه انرژی در ایران را به یکی از بالاترین ارقام در جهان رسانده و نظام تامین گاز کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده‌اند. علاوه‌بر افزایش مصرف، زیرساخت‌های تولید گاز کشور نیز در وضعیت مناسبی قرار ندارند. بسیاری از میادین گازی ایران، از جمله پارس‌جنوبی، به دلیل استخراج مداوم و فقدان سرمایه‌گذاری کافی، با کاهش فشار و بهره‌‌‌‌‌وری روبه‌رو شده‌اند. کاهش فشار مخازن، پدیده‌‌‌‌‌ای طبیعی در فرآیند استخراج گاز است، اما عدم‌استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند تزریق گاز و تجهیزات حفاری مدرن، این مشکل را تشدید کرده‌است. فرسودگی زیرساخت‌ها و عدم‌انجام تعمیرات به‌‌‌‌‌موقع، توان تولید کشور را کاهش داده و بحران انرژی را در زمستان‌‌‌‌‌ها به اوج خود رسانده‌است. محدودیت‌های مالی و مدیریتی و همچنین تاثیر تحریم‌ها، مانع از اجرای پروژه‌های نوسازی و بهره‌‌‌‌‌وری در این حوزه شده‌اند. از سوی دیگر، توسعه میادین جدید گازی که می‌تواند به افزایش ظرفیت تولید کشور کمک کند، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. نبود برنامه‌های جامع و بلندمدت، نبود سرمایه‌گذاری کافی و محدودیت در دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، موانع اصلی بر سر راه توسعه میادین جدید هستند. تحریم‌های بین‌المللی نیز دسترسی ایران به سرمایه‌گذاران خارجی و فناوری‌های مدرن را محدود کرده‌است، در نتیجه بسیاری از میادین گازی، به‌ویژه میادین غیرمتعارف مانند گاز شیل، هنوز به مرحله بهره‌‌‌‌‌برداری نرسیده‌‌‌‌‌اند. این وضعیت باعث‌شده که ظرفیت تولید کشور نتواند پاسخگوی تقاضای روبه‌رشد داخلی و صادراتی باشد. بحران انرژی در ایران، نتیجه تعاملی از این سه عامل است.
شرایط ناپایدار
رشد بی‌‌‌‌‌رویه مصرف داخلی، فرسودگی زیرساخت‌ها و ضعف در توسعه میادین جدید، نظام تامین گاز کشور را در شرایط ناپایداری قرار داده‌است. برای مقابله با این بحران، به اقداماتی فوری و اساسی نیاز است. اصلاح سیاست‌های یارانه‌‌‌‌‌ای و ایجاد فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف انرژی، می‌تواند به کاهش تقاضای بی‌‌‌‌‌رویه کمک کند. در عین حال، نوسازی زیرساخت‌های فرسوده و استفاده از فناوری‌های روز دنیا، بهره‌‌‌‌‌وری مخازن موجود را افزایش خواهد داد، همچنین جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای توسعه میادین جدید و استفاده از پتانسیل عظیم ذخایر گازی کشور، یکی از راهکارهای حیاتی برای افزایش تولید است.
دو بال مقابله با بحران
برای حل بحران ناترازی گاز در ایران، دو راه‌‌‌‌‌حل کلیدی وجود دارد که می‌توانند به‌عنوان دو بال اصلی برای مقابله با این چالش عمل کنند: «بهینه‌‌‌‌‌سازی مصرف» و «سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید.» این دو راهکار اگر به‌صورت همزمان و هماهنگ اجرا شوند، می‌توانند علاوه‌بر کاهش فشار بر منابع انرژی کشور، امنیت انرژی داخلی و جایگاه ایران در بازار جهانی گاز را نیز بهبود ببخشند. بهینه‌سازی مصرف، به‌معنای کاهش اتلاف و استفاده کارآمدتر از منابع انرژی، در گرو اقدامات متعددی در حوزه سیاستگذاری، فرهنگ‌سازی و فناوری است. اولین گام در این راستا، اصلاح قیمت انرژی است، یارانه‌های سنگینی که به انرژی تعلق گرفته‌‌‌‌‌، مصرف‌کنندگان را به سمت استفاده بی‌‌‌‌‌رویه سوق داده‌ و انگیزه‌‌‌‌‌ای برای کاهش مصرف باقی نگذاشته‌‌‌‌‌است. اصلاح تدریجی قیمت گاز و برق، نه‌‌‌‌‌تنها باعث منطقی‌شدن مصرف می‌شود، بلکه منابع مالی جدیدی برای توسعه زیرساخت‌ها فراهم می‌کند. این اصلاحات باید به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای باشد که تاثیر منفی کمتری بر اقشار آسیب‌‌‌‌‌پذیر داشته‌باشد و به ایجاد عدالت اجتماعی کمک کند. دومین اقدام ضروری، افزایش بهره‌‌‌‌‌وری انرژی است. در این راستا، ارتقای تجهیزات خانگی و صنعتی به فناوری‌های کم‌‌‌‌‌مصرف، تاثیر بسزایی در کاهش تقاضا دارد. برای مثال، جایگزینی بخاری‌‌‌‌‌های قدیمی و ناکارآمد با سیستم‌های گرمایش مدرن و بهینه، می‌تواند به‌‌‌‌‌طور قابل‌توجهی مصرف گاز را در فصل زمستان کاهش دهد، همچنین استفاده از عایق‌‌‌‌‌های حرارتی در ساختمان‌ها و بهبود استانداردهای ساخت‌‌‌‌‌وساز، به کاهش اتلاف انرژی کمک می‌کند. در کنار این اقدامات، فرهنگ‌سازی عمومی نقشی اساسی دارد. آموزش شهروندان درباره مصرف بهینه انرژی، به‌ویژه از طریق رسانه‌های جمعی و نظام آموزشی، می‌تواند نگرش عمومی نسبت به مصرف را تغییر دهد. ترویج فرهنگ صرفه‌جویی، علاوه‌بر کاهش هزینه‌‌‌‌‌ها، باعث حفظ منابع انرژی برای نسل‌های آینده خواهدشد.
نیاز به سرمایه‌گذاری کلان
افزایش تولید گاز به‌عنوان دومین بال این راهکار، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و برنامه‌‌‌‌‌ریزی بلندمدت است. در این راستا، احیای میادین فرسوده گازی یکی از اقدامات ضروری است. استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند تزریق گاز یا آب به مخازن قدیمی، می‌تواند بهره‌‌‌‌‌وری این میادین را به میزان چشمگیری افزایش دهد و تولید گاز را در کوتاه‌مدت بهبود بخشد. علاوه بر این، توسعه میادین جدید گازی باید در اولویت قرار گیرد. ایران دارای ذخایر گازی غنی است که بسیاری از آنها هنوز به بهره‌‌‌‌‌برداری نرسیده‌‌‌‌‌اند. سرمایه‌گذاری در این میادین، ضمن افزایش ظرفیت تولید، می‌تواند موقعیت ایران را در بازار جهانی گاز تقویت کند. یکی دیگر از اقدامات کلیدی در این حوزه، جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. رفع موانع قانونی و محدودیت‌های بین‌المللی، می‌تواند مسیر ورود سرمایه‌گذاران خارجی و فناوری‌های پیشرفته به صنعت گاز ایران را هموار کند. با جذب این سرمایه‌ها، نه‌‌‌‌‌تنها منابع مالی لازم برای توسعه زیرساخت‌ها فراهم می‌شود، بلکه ایران می‌تواند از تجربیات و دانش فنی شرکت‌های پیشرو در این حوزه بهره‌مند شود. اجرای هم‌‌‌‌‌زمان بهینه‌سازی مصرف و سرمایه‌گذاری در تولید، نتایج قابل‌توجهی به‌‌‌‌‌همراه خواهدداشت. مهم‌ترین پیامد این اقدامات، تامین پایدار گاز برای مصرف داخلی در فصول سرد سال‌است.
رفع بحران‌های مقطعی
این امر، علاوه‌بر رفع بحران‌های مقطعی، آرامش روانی بیشتری را برای جامعه به ارمغان می‌آورد. از سوی دیگر، کاهش مصرف انرژی، هزینه‌های دولت را به‌‌‌‌‌شدت کاهش می‌دهد. با کاهش نیاز به پرداخت یارانه‌های کلان انرژی، دولت می‌تواند منابع مالی بیشتری را به توسعه زیرساخت‌ها و پروژه‌های کلان اختصاص دهد. علاوه‌بر این، با کاهش مصرف داخلی و افزایش تولید، ایران می‌تواند ظرفیت خود را برای افزایش صادرات گاز به بازارهای جهانی به‌کار گیرد. این امر نه‌‌‌‌‌تنها به درآمدهای ارزی کشور می‌افزاید، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان یکی از تامین‌‌‌‌‌کنندگان اصلی گاز در جهان تقویت می‌کند. در نهایت، کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌‌‌‌‌وری، به حفظ محیط‌زیست نیز کمک می‌کند. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای و بهبود کیفیت هوا، از جمله پیامدهای مثبت این اقدامات است که می‌تواند در بلندمدت تاثیرات مثبتی بر سلامت عمومی و پایداری محیط‌زیست داشته‌باشد. ایران، به‌عنوان کشوری با بزرگ‌‌‌‌‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان، می‌تواند با اجرای این راهکارها، نه‌‌‌‌‌تنها از بحران ناترازی عبور کند، بلکه به یک الگوی موفق در مدیریت انرژی در سطح جهانی تبدیل شود.