بازار آریا - امیررضا اعتمادی، کارشناس اقتصادی؛ بازار: امروز، در پی وقوع انفجاری در محدوده عملیاتی بندر شهید رجایی بندرعباس، نگرانی‌هایی درباره تأثیر این حادثه بر یکی از حیاتی‌ترین شریان‌های اقتصادی کشور ایجاد شده است. بدون ورود به جزئیات حادثه، بررسی پیامدهای اقتصادی این اختلال بر تجارت خارجی و اقتصاد ملی، اهمیت بسزایی دارد.
اهمیت اقتصادی بندر شهید رجایی
بندر شهید رجایی به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور، ستون فقرات مبادلات خارجی ایران به شمار می‌آید. این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری بالغ بر 88 میلیون تن کالا در سال، سهم عمده‌ای از تجارت خارجی ایران را در اختیار دارد:
● بیش از 55 درصد صادرات و واردات کشور از طریق این بندر انجام می‌شود.
● بیش از 70 درصد از ترانزیت دریایی ایران وابسته به بندر شهید رجایی است.
● حدود 85 درصد از عملیات کانتینری بنادر کشور از طریق این بندر صورت می‌گیرد.
● در سال 2024، حجم جابه‌جایی کانتینرها در این بندر به حدود 2.39 میلیون TEU رسید.
با چنین ظرفیتی، بندر شهید رجایی نه تنها در سطح ملی، بلکه در معادلات اقتصادی منطقه‌ای نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
اثرات اقتصادی اختلال در بندر شهید رجایی
اخلال در فعالیت‌های بندر شهید رجایی می‌تواند زنجیره تأمین کشور را به طور جدی مختل کند. در کوتاه‌مدت، وقفه در تخلیه و بارگیری کالاها موجب بروز تأخیر در تأمین مایحتاج عمومی، افزایش هزینه‌های واردات، کمبود مواد اولیه صنایع و نوسانات قیمتی خواهد شد.
در میان‌مدت، ادامه اختلال می‌تواند منجر به:
● انباشت کشتی‌ها در آب‌های سرزمینی و افزایش هزینه‌های دموراژ؛
● کاهش اعتماد شرکای تجاری و تضعیف موقعیت ایران در بازارهای صادراتی؛
● افزایش هزینه‌های حمل و نقل و بیمه؛
● اختلال در ترانزیت کالاهای عبوری به کشورهای همسایه؛
● تضعیف مسیرهای لجستیکی ایران در رقابت منطقه‌ای شود.
این بندر نقشی بی‌بدیل در تأمین کالاهای اساسی، تجهیزات صنعتی و صادرات غیرنفتی دارد و توقف یا کند شدن فعالیت‌های آن می‌تواند مستقیماً بر رشد اقتصادی و سطح اشتغال تأثیرگذار باشد.
مقایسه با سایر بنادر کشور
مقایسه بندر شهید رجایی با سایر بنادر مهم کشور نشان‌دهنده جایگاه استراتژیک آن است:
● بندر امام خمینی (ره): با ظرفیت تخلیه و بارگیری حدود 54 میلیون تن در سال، یکی از مهم‌ترین بنادر کالاهای فله و غلات است. با این حال، از نظر حجم عملیات کانتینری و تنوع کالا، قابل قیاس با بندر شهید رجایی نیست.
● بندر چابهار: تنها بندر اقیانوسی ایران با ظرفیت فعلی حدود 10 میلیون تن کالا، که با وجود اهمیت ژئوپلیتیکی بالایش، هنوز از نظر زیرساخت و حجم عملیات به سطح شهید رجایی نرسیده است.
این مقایسه نشان می‌دهد در صورت اختلال بلندمدت در بندر شهید رجایی، هیچ بندر دیگری در کشور ظرفیت پوشش کامل نیازهای تجاری ایران را ندارد و این خود، اهمیت دوچندان ترمیم سریع این بندر را آشکار می‌کند.
جایگاه جهانی بندر شهید رجایی
در عرصه جهانی، بندر شهید رجایی یکی از مهم‌ترین بنادر خاورمیانه محسوب می‌شود. این بندر در سال‌های گذشته در میان 50 بندر بزرگ کانتینری جهان قرار داشت و مسیر مهم اتصال کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب به شمار می‌آید.
در سال 2024، جابه‌جایی بیش از 2.39 میلیون TEU کانتینر در این بندر ثبت شد که بخش عمده‌ای از تجارت دریایی ایران را تشکیل می‌دهد. این آمارها نشان‌دهنده جایگاه راهبردی این بندر در ترانزیت منطقه‌ای و تجارت بین‌الملل است.
اخلال در بندر شهید رجایی می‌تواند به معنای کاهش سهم ایران در مسیرهای تجاری منطقه و از دست دادن فرصت‌های اقتصادی رقابتی در برابر بنادری مانند جبل‌علی، صحار و بنادر پاکستانی باشد.
جمع‌بندی
حادثه امروز در بندر شهید رجایی یک هشدار جدی برای نظام اقتصادی کشور است. زیرساخت‌های حیاتی مانند بنادر باید در برابر حوادث احتمالی از تاب‌آوری بالایی برخوردار باشند. در شرایط فعلی، احیای سریع فعالیت‌های این بندر، تقویت ظرفیت‌های لجستیکی سایر بنادر و طراحی برنامه‌های جایگزین برای مدیریت بحران، باید به عنوان اولویت‌های فوری در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد.
بندر شهید رجایی فقط یک بندر نیست؛ بلکه رگ حیاتی اقتصاد تجارت خارجی ایران است و کوچک‌ترین اختلال در فعالیت آن، می‌تواند به زیان‌های گسترده اقتصادی در سطوح داخلی و بین‌المللی بینجامد.