بازار آریا - دنیای اقتصاد - علی عبدالمحمدی : سال 1403 یکی از پرحادثه‌ترین سال‌های تاریخ برای فضای سیاسی و اقتصاد ایران بود و در این اثنا بازار سهام نیز یکی از پیچیده‌ترین و عجیب‌ترین سال‌های تاریخ خود را تجربه کرد.
در سالی که رشدهای قابل‌توجهی در دلار و ابزارهای معاملاتی بازار طلا و سکه به ثبت رسید؛ بازار سهام از این بازارها و تورم عمومی جامعه دچار جاماندگی شد و در مجموع بورس تهران، امید سهامداران را ناامید کرد. تعدد وقایع مهم و اثرگذار بر فضای سیاسی و اقتصادی کشور که در 12 ماهه سال 1403 به وقوع پیوست، در سنوات اخیر بی‌سابقه بود و طبیعتا اثر منفی بسیاری از این رخدادها نیز در متن معاملات سهام مشاهده شد. با اتمام این سال، مرور مهم‌ترین وقایع سال 1403 که بر وضعیت معاملات سهام اثرگذار بود؛ خالی از لطف نیست.
حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق
سیزدهم فروردین 1403 بود که رسانه‌ها اخباری در خصوص حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق منتشر کردند. اوج‌‌‌گیری دوباره تنش‌‌‌ها در خاورمیانه و حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه، مجددا تنور تقاضا را در بازارهای دارایی ‌‌‌گرم کرد و دلار در معاملات روز چهاردهم فروردین، برای نخستین‌‌‌ بار در طول تاریخ وارد کانال 63‌‌‌‌هزار تومان شد. سقف‌‌‌شکنی‌‌‌های پیاپی در بازار ارز، موجبات رشد قیمت‌ها در بازار طلا و سکه را نیز فراهم کرد و در روز 14 فروردین، سکه رفاه در بورس ‌‌‌کالا در قیمت‌های بیش از 41‌‌‌ میلیون ‌‌‌تومان، میان خریداران و فروشندگان دست به‌‌‌ دست شد. برخلاف بازارهای دارایی مذکور، بورس تهران به ریسک سیستماتیک حادث‌‌‌شده در خاورمیانه، واکنش منفی نشان ‌‌‌داد و در پی این اتفاق، هر سه نماگر اصلی بازار سهام با کاهش ارتفاع همراه شدند. بعد از حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه، سناریوهای مختلفی توسط افراد مختلف و در رسانه‌‌‌های گوناگون، مبنی ‌‌‌بر نوع واکنش ایران به مسائل مزبور مطرح شد و تاخیر در واکنش ایران، فضای مبهم آن دوران را غبارآلودتر از گذشته کرد. همین موضوع سبب ‌‌‌شد تا بازار سهام در آن مقطع در فقر تقاضا و فشار عرضه غوطه‌‌‌ور شود.
هراس پس از صادق 1
بامداد یکشنبه 26 فروردین ماه 1403، عملیات وعده صادق 1 آغاز شد و پهپادها و موشک‌‌‌های کروز و بالستیک نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اهدافی را در خاک اسرائیل مورد هدف قرار دادند. این حمله موشکی و پهپادی به عنوان پاسخی برای حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق انجام شد. بعد از حمله اسرائیل به کنسولگری ایران، معاملات بازار سهام در فضای کم‌عمقی پیگیری شده بود و در روز قبل از حمله (25 فروردین)، ترس از سرایت آتش جنگ به داخل مرزهای کشور، موجبات افت 3.34 درصدی نماگر اصلی بازار سهام را فراهم کرده بود و در آن روز‌هزار و 955 میلیارد تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شد که از خرداد سال 1402 بی‌سابقه بود. پس از عملیات وعده صادق 1 و قبل از شروع معاملات روز 26 فروردین، سازمان بورس تشکیل جلسه داد و برای سه روز معاملاتی متوالی و در جهت حمایت از بازار و صیانت از منافع سهامداران، دامنه نوسان بازار سهام را به مثبت و منفی 1‌درصد کاهش داد که البته در 28 فروردین این دامنه 1 درصدی برای چهارمین روز نیز تمدید شد. در نخستین روز پس از این ماجرا، بازار با صف فروش گسترده در اکثر نمادهای معاملاتی آغاز به کار کرد و رفته‌رفته و با فروکش تب هیجانات از حجم صفوف فروش کاسته شد و اندکی بعد معاملات بازار به حالت عادی بازگشت. سازمان بورس نیز در یکم اردیبهشت و پس از متعادل‌شدن شرایط بازار، دامنه نوسان را به روال سابق بازگرداند که در همان روز هجوم تقاضا به جریان معاملات، موجب رشد 3.52 درصدی شاخص کل شد.
شهادت رئیس دولت سیزدهم و همراهان
بعد از ظهر 30 اردیبهشت، در فضای مجازی اخباری در خصوص وقوع سانحه برای بالگرد حامل رئیس‌جمهور و همراهان مخابره شد که به سرعت رسانه‌های رسمی نیز به پوشش آن پرداختند. فردای آن روز، به طور رسمی شهادت رئیس دولت سیزدهم و همراهان در سانحه سقوط بالگرد در ورزقان آذربایجان شرقی اعلام شد و معاملات بازار سرمایه در این روز به حالت تعطیل در آمد. پس از این ماجرا نیز سازمان بورس برای دومین بار در طول سال، اقدام به کاهش دامنه نوسان در بازار سهام کرد و این بار دامنه نوسان سهام و حق‌تقدم‌های بازار را به مثبت و منفی 2‌درصد کاهش داد و بازار تا نهم تیر با همین دامنه نوسان به کار خود ادامه داد. ابهام، بزرگ‌ترین دشمن هر بازاری است و با توجه به اتفاق‌‌‌هایی که در کشور به‌‌‌ وقوع پیوست؛ قابل پیش‌بینی بود که بازار سهام در یک وضعیت مبهم و قمر در عقرب به ‌‌‌سر خواهد برد. بر اساس اعلام شورای ‌‌‌نگهبان در آن مقطع، قرار بر این شد که انتخابات ریاست ‌‌‌جمهوری در هشتم تیر ماه برگزار شود و تا مشخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن رئیس‌‌‌جمهور جدید و ترکیب کابینه وی نیز زمان لازم خواهد بود. طبیعتا در چنین فضای غبارآلودی، بازار سهام نمی‌توانست در کلیت خود روند پایداری را داشته ‌‌‌باشد و به ‌‌‌نظر می‌‌‌رسید تا زمان مشخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن وضعیت ریاست جمهوری و فعل و انفعالات بعدی، بازار در یک وضعیت خنثی به مسیر خود ادامه خواهد داد. همین سناریو نیز رنگ واقعیت به خود گرفت و معاملات بازار سهام به دلایلی که گفته شد؛ از اواخر اردیبهشت تا دور نخست انتخابات ریاست جمهوری از شور و طراوت لازم برخوردار نبود.

مشخص ‌شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری
پس از مشخص‌شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری در شانزدهم تیرماه، بازار سهام با اقبال عمومی همراه شد و شاخص کل در نخستین روز کاری پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری با رشد 4.2درصدی همراه شد. گفتنی است که شاخص کل در دو روز ابتدایی پس از این ماجرا، رشد 6 درصدی را به ثبت رساند. دلیل اقبال به بازار سهام از سوی حقیقی‌ها در نخستین روزهای اعلام پیروزی مسعود پزشکیان، خوش‌بینی‌هایی بود که به احیای روابط کشور در سطح بین‌الملل با روی کار آمدن دولت چهاردهم وجود داشت. البته این رشدها ادامه‌دار نبود و بازار نتوانست به حرکت خود در مسیر صعودی ادامه دهد.
ترور رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران
نهم مردادماه مراسم تحلیف مسعود پزشکیان انجام شد و دولت چهاردهم به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس که برای مشارکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به تهران آمده بود، در دهم مرداد در پایتخت ترور شد. با ترور وی، مشخص بود که مجددا سطح تنش‌ها در منطقه افزایش پیدا خواهد کرد و این موضوع به زیان بازار سهام خواهد بود. متاسفانه با اینکه فشار فروش ناشی از این اتفاق در صحنه معاملات سهام قابل پیش‌بینی بود، سازمان بورس در دو روز معاملاتی پس از این حادثه، دامنه نوسان بازار را با تغییر همراه نکرد و شاخص کل در دو روز معاملاتی، 113‌هزار واحد از ارتفاع خود را از دست داد. بالاخره و در چهاردهم مرداد ماه سازمان بورس، پس از دو روز ریزش ممتد قیمت‌ها، دامنه نوسان بازار سهام را به مثبت و منفی 1‌درصد کاهش داد. دو هفته بعد و در 27 شهریور و با توجه به آرامش نسبی حاکم‌شده، سازمان بورس دامنه نوسان تالار شیشه‌ای را به 2‌درصد افزایش داد و 17 شهریور نیز دامنه نوسان بازار به مثبت و منفی 3‌درصد رسید.
استعفای عشقی و آمدن صیدی
مجید عشقی که از مهر 1400 بر صندلی ریاست سازمان بورس تکیه زده بود، پس از 35 ماه سکانداری سازمان بورس، در 17 شهریور استعفای کتبی خود را تقدیم رئیس شورای عالی بورس کرد. مجید عشقی در 21 مهر 1400 با رای اکثریت اعضای شورای ‌‌‌عالی بورس، به‌‌‌ عنوان رئیس سازمان بورس و اوراق ‌‌‌بهادار انتخاب ‌‌‌شده ‌‌‌بود. وی در بیستم فروردین 1403 نیز یک ‌‌‌بار دیگر با کسب رای ‌‌‌اعتماد و حمایت مجدد اعضای شورای‌‌‌ عالی بورس برای 30 ماه دیگر در سمت خود ابقا شده ‌‌‌بود و نهایتا پس از 35 ماه، مجید عشقی تحت‌‌‌تاثیر هجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و فشارهای جامعه سهامداری، ناگزیر به استعفا شد. در دوران ریاست مجید عشقی بر بورس، طیف متنوعی از ریسک‌‌‌ها به بازار سهام تحمیل شد که نارضایتی سهامداران را در پی داشت. یقینا مهم‌‌‌ترین اتفاق بازار در دوران ریاست وی بر سازمان بورس که حجم عظیمی از انتقادها را روانه سازمان بورس کرد، به 17 اردیبهشت سال 1402 بازمی‌‌‌گردد که به یکباره روند صعودی بازار سهام متوقف شد و نماگرهای سهامی با افت قابل‌‌‌توجهی از قله تاریخی خود همراه شدند. ماجرایی که در ابتدا به شناسایی سود معامله‌‌‌گران بازار ارتباط داده می‌‌‌شد، اما بعدها مشخص شد که مربوط به داستان افزایش 40‌‌‌درصدی نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی بوده ‌‌‌است. 
ماجرای بعدی ترور اسماعیل هنیه در تهران بود که سازمان بورس با اهمال و سستی خود در کاهش دامنه ‌‌‌نوسان پس از دو روز معاملاتی باعث شد تا حجم عظیمی از سرمایه سهامداران نابود شود. طبیعتا اگر در دهم مردادماه و پیش از شروع معاملات بازار، سازمان بورس تشکیل جلسه می‌‌‌داد و دامنه‌‌‌ نوسان را قبل از شروع معاملات کاهش می‌‌‌داد، ریزش وحشتناک قیمت‌ها پس از ترور رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران اتفاق نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افتاد و سازمان با کاهش دامنه ‌‌‌نوسان می‌توانست از سرعت این ریزش بکاهد که متاسفانه این موضوع حادث نشد. افزون بر این، سازمان بورس در دوره عشقی به کرات و در بزنگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف نتوانست به ‌‌‌صورت منطقی از منافع سهامداران دفاع کند. پس از این ماجرا، حجت‌‌‌الله صیدی به‌‌‌ عنوان هفتمین رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین شد. صیدی مدرک دکترای خود را از دانشگاه علامه طباطبایی اخذ کرده است. او عمده فعالیت‌‌‌های خود را در بخش بانکی کشور مشغول به فعالیت بوده و در شرکت‌های سرمایه‌‌‌گذاری بورسی نیز انجام وظیفه کرده و دارای تجربیات ارزشمندی در این حوزه است.
شهادت سیدحسن نصرالله و عملیات وعده صادق 2
از شهریورماه 1403، سطح تنش‌ها در لبنان بالا گرفت و در اواخر شهریور، ماجرای انفجار پیجرها و سیستم‌های ارتباطی در لبنان مخابره شد. در ششم مهرماه رسانه‌ها خبر ترور و شهادت سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان را مخابره کردند. از آغازین دقایق مخابره این خبر، کاملا قابل پیش‌بینی بود که مجددا سطح تنش‌ها در منطقه افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد و بازار سهام نیز از این موضوع تاثیر منفی خواهد پذیرفت. سازمان بورس در نخستین اقدام، دامنه نوسان را پس از این رویداد، به مثبت و منفی یک‌درصد کاهش داد و از افت پرشتاب بازار جلوگیری کرد. در دهم مهر نیز ایران در جریان عملیات وعده صادق 2، اهدافی را در خاک رژیم صهیونیستی با موشک هدف قرار داد. پس از فروکش هیجانات منفی ناشی از این اتفاق، سازمان بورس در بیست و یکم مهرماه دامنه نوسان سهام، حق تقدم و صندوق‌ها را به مثبت و منفی 3‌درصد افزایش داد و بازار تا پایان سال با همان دامنه نوسان معاملات خود را پیگیری کرد.
تجربه کف آبان و شروع روند صعودی در بازار
شاخص کل بورس تهران در معاملات روز دوم آبان ماه، کف یک میلیون و 970‌هزار واحدی را تجربه کرد و پس از آن نماگرهای سهامی در مسیر صعودی قرار گرفتند و یک روند صعودی 75 روزه تا میانه‌های دی ماه در بازار سهام تجربه شد. شاخص کل در این روند صعودی و در نوزدهم آذرماه توانست از قله تاریخی 2 میلیون و 535‌هزار واحدی تجربه‌شده در اردیبهشت ماه 1402عبور کند و به ارتفاعات بالاتر برسد. شاخص کل توانست تا سطح 2 میلیون و 944‌هزار واحدی (19 دی ماه) افزایش ارتفاع داشته باشد تا این محدوده به عنوان قله جدید بازار سهام شناخته شود. از کف دوم آبان تا سقف نوزدهم دی ماه، شاخص کل رشد 49 درصدی را تجربه کرد و در این مدت، شاخص هم‌وزن نیز 40‌درصد بر ارتفاع خود افزود. همان‌طور که مشخص است؛ میان بازدهی شاخص کل و هم‌وزن شکاف وجود دارد و این شکاف به خاطر عملکرد بهتر نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز در روند صعودی اخیر بازار است. دلیل رشد بازار در بازه زمانی مذکور، افزایش نرخ دلار موثر بر سود شرکت‌ها بود که ابتدا با افزایش نرخ دلار نیمایی اتفاق افتاد و پس از آن نیز با حذف دلار نیمایی در قالب افزایش نرخ دلار توافقی در بازار نمایان شد. افزون بر این موضوع، ریسک‌های سیستماتیک 7ماهه نخست سال مانع از قرار گرفتن نماگرهای سهامی در مسیر صعودی شده بود و بازار با این روند، به نوعی بخشی از جاماندگی و افت‌های خود را جبران کرد.
رکود پایان سال و رفتن همتی از وزارت اقتصاد
بازار سهام پس از طی کردن دوره رونق در حد فاصل ابتدای آبان تا اواسط دی، مجددا در مسیر نزولی قرار گرفت و در دو ماه پایانی سال توفیق خاصی پیدا نکرد. عوامل مختلفی در شکل دادن به این وضعیت در تالار شیشه‌ای دخیل بود که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد. نخستین عامل توقف رشد بازار، عدم تداوم رشد دلار توافقی بود؛ بعد از اینکه دلار توافقی با رشد همراه شد و بازار سهام نیز به این موضوع واکنش نشان داد؛ دلار در بازار آزاد نیز به دلایل سیاسی و در نتیجه ریسک‌های آتی در فضای سیاسی و اقتصادی کشور، با افزایش ارتفاع همراه شد. برخی رشد قیمت دلار در بازار آزاد را به افزایش نرخ توافقی ربط دادند و از این موضوع برای فشار به دولت و مجموعه وزارت اقتصاد برای جلوگیری از رشد دلار توافقی کردند. بنابراین نخستین عاملی که سبب شد تا بازار سهام نتواند به حرکت خود در مسیر صعودی ادامه دهد؛ توقف رشد دلار موثر بر سود شرکت‌ها بود. 
دومین قضیه به دور شدن از فضای مذاکرات هسته‌ای و احیای روابط در سطح بین‌الملل باز می‌گردد. بعد از صحبت‌های رهبر انقلاب در نوزدهم بهمن در خصوص مذاکره ایران با دولت ترامپ، چشم‌انداز و احتمال توافق با غرب به کمترین حد خود رسید و این موضوع با واکنش منفی اهالی بورس تهران در تابلوی معاملاتی همراه شد. مساله رفع تحریم‌ها یکی از مهم‌ترین موانع بازار سهام در سنوات اخیر بوده است و بسیاری از طرح‌های توسعه شرکت‌های تولیدی به خاطر تحریم به صورت نیمه‌کاره رها شده است و همچنین خط تولید شرکت‌ها نیز از تکنولوژی روز دنیا برای افزایش بهره‌وری محروم مانده‌اند. با کاهش احتمال توافق با غرب، مشکلات این چنینی همچنان پابرجا باقی خواهند ماند و این موضوع برای بازار سهام نکته‌ای منفی تلقی می‌شود و این موضوع موجب افت نماگرهای سهامی در روزهای پس از این اتفاقات شد. افزون بر این، در دوازدهم اسفند نیز استیضاح عبدالناصر همتی در صحن علنی مجلس انجام شد و بورس تهران یکی از مهم‌ترین حامیان خود را در بدنه دولت از دست داد. این موضوع نیز موجی از بدبینی‌ها را در بازار سهام ایجاد کرد و موجب شد تا نماگرهای سهامی از این موضوع تاثیر منفی بپذیرند.
در سالی که سپری شد؛ بهترین فصل بازار سهام، فصل پاییز بود که در این فصل شاخص کل با رشد 27.8 درصدی همراه شد. همان‌طور که عنوان شد؛ شاخص کل در حدفاصل ابتدای آبان تا نوزدهم دی ماه با رشد 49.4 درصدی همراه شد که بخش اعظم این رشد در فصل پاییز اتفاق افتاد. بدترین فصل سال نیز، فصل بهار بود که در آن، نماگر اصلی بازار با افت 6.9 درصدی همراه شد. ماجرای حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، عملیات وعده صادق 1 و پاسخ موشکی و پهپادی ایران به حمله اسرائیل، سقوط بالگرد رئیس‌جمهور و همراهان و بلاتکلیفی در زمینه سیاست داخلی در فصل بهار رخ داد که بورس را در یک موقعیت قمر در عقرب قرار داد. بهترین ماه سال، آذر بود که در آن شاخص کل با رشد 18.7 درصدی همراه شد و بدترین ماه سال نیز مردادماه بود که شاخص کل 6.9‌درصد از ارتفاع خود را از دست داد؛ عمده دلیل افت شاخص کل در معاملات مردادماه، افزایش سطح ریسک سیستماتیک به دلیل ترور اسماعیل هنیه در تهران بود.