بزرگنمايي:

بازار آریا - مهران بخشی‌پور* امروزه «فراگیری اجتماعی» جزو مفاهیم مرکزی در جوامع نوین و پیشرو است. فراگیری اجتماعی به تضمین فرصت‌‌‌های برابر برای همه افراد جامعه، صرف‌‌‌نظر از تفاوت‌‌‌ها در عواملی مانند نژاد، جنسیت، قومیت، معلولیت یا زمینه‌‌‌های اجتماعی-اقتصادی اشاره دارد.
این مفهوم درباره از بین بردن موانعی است که افراد را از مشارکت کامل در زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بازمی‌‌‌دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که انحصار اجتماعی (در تضاد با فراگیری) به هزینه‌‌‌های اقتصادی قابل‌توجهی مانند تولید ناخالص داخلی پایین‌‌‌تر منجر می‌شود. به‌‌‌عنوان مثال، تنها به دلیل نابرابری جنسیتی در ترکیب سرمایه انسانی، 160.2تریلیون دلار زیان جهانی برآورد شده است که این موضوع بر عدم‌استفاده از پتانسیل تنوع و فراگیری اجتماعی تاکید می‌کند. در مقابل، جوامع فراگیر به تجربه رشد اقتصادی سریع‌‌‌تری تمایل دارند؛ چرا که سیستم‌های اقتصادی فراگیر با طیف وسیع‌‌‌تری از سرمایه انسانی مواجه هستند و با بهره‌‌‌گیری از تنوع بیشتری از مهارت‌‌‌ها، بهره‌‌‌وری اقتصادی را افزایش می‌دهند.
از زمان بحران اقتصادی سال 2008، جهان شاهد تغییراتی تا حدی منفی در روند پیشرفت رفاه اجتماعی بوده است که نشان‌‌‌دهنده برخی ناکارآمدی‌‌‌ها در مدل‌‌‌ها و شیوه‌‌‌های اقتصادی کنونی است. از آنجا که مدل‌‌‌های اقتصادی و فعالیت‌‌‌های کسب‌وکارها عمیقا در هم تنیده هستند، کسب‌وکارها نقش عمده‌‌‌ای در پیشبرد مفاهیم پایداری اجتماعی (مفهوم جامع‌‌‌تری از فراگیری) ایفا می‌کنند. مباحثی همچون مدیریت کسب‌وکار، توسعه محصول و مدیریت زنجیره تامین باید با رویکرد پایداری اجتماعی بازنگری شوند و مجددا در معرض پژوهش و مطالعه قرار گیرند.
فراگیری اجتماعی در ادبیات کسب‌وکارها به شیوه‌‌‌های اجرا و خط‌‌‌مشی‌‌‌هایی اشاره دارد که هدفشان تضمین دسترسی برابر به فرصت‌‌‌ها و منابع برای همه ذی‌نفعان، با زمینه‌‌‌های متنوع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. در اقتصاد جهانی امروز، کسب‌وکارها اغلب در محیط‌‌‌های چندفرهنگی و با تنوع بالا فعالیت دارند. بنابراین، توجه به موضوعات فراگیری، دیگر تنها ضرورتی اخلاقی نیست، بلکه الزامی استراتژیک است. فراگیری اجتماعی در تمامی جنبه‌‌‌های عملیات کسب‌وکار، محرک قدرتمندی برای بهبود عملکرد تجاری و رشد اقتصادی است. با ایجاد محیط‌هایی که در آن گروه‌‌‌های مختلف احساس ارزشمندی و توانمندی می‌کنند، کسب‌وکارها می‌‌‌توانند انرژی حاصل از نوآوری و مشارکت کارکنان را آزاد کنند و نهایتا با حفظ نیروی کار خود و تصمیم‌گیری‌‌‌های جامع‌‌‌تر و بهتر، به پایداری و انعطاف‌‌‌پذیری اقتصادی گسترده‌‌‌تری دست یابند.
فراگیری اجتماعی از منظر مدیریت سرمایه انسانی سازمان (ذی‌نفعان داخلی) شامل موضوعاتی از جمله رعایت تنوع در استخدام، وجود فرصت‌‌‌های برابر برای ارتقا و پیشرفت شغلی و به‌‌‌طور کلی ایجاد محیط کاری فراگیر و وجود منابع در دسترس است. فراگیری اجتماعی در این ابعاد، موجب جذب استعدادها، مشارکت بهتر کارکنان با قابلیت‌‌‌های متفاوت و حفظ آنها، نوآوری بیشتر، افزایش بازدهی مالی و بهره‌‌‌وری کلی و مهم‌تر از همه، ارتقای خوشنامی (Reputation) سازمان می‌شود.
چالش‌‌‌هایی نیز برای پیاده‌سازی اقدامات فراگیر در سازمان وجود دارد. عواملی همچون سوگیری‌‌‌های ناخودآگاه در بین مدیران استخدام و رهبران سازمان، فقدان فراگیری و تنوع در نقش‌‌‌های رهبری سازمان، وجود مقاومت در برابر تغییر در برخی فرهنگ‌‌‌های سازمانی و نبود آگاهی، مهارت و آموزش مناسب برای ایجاد محیطی فراگیر، از جمله موانع پیاده‌سازی مفاهیم فراگیری است. این موانع و چالش‌‌‌ها، پیامدهایی را نیز در مسیر تحقق فراگیری به دنبال دارند. به این ترتیب، تصمیمات استراتژیک در سازمان با دیدگاه‌‌‌های محدود اخذ می‌‌‌شوند و این تصویر نیز مخابره می‌شود که بالاترین مناصب سازمان برای گروهی خاص در نظر گرفته شده است. تضمین شیوه‌‌‌های اجرای فراگیر و عادلانه در این شرایط مشکل می‌شود؛ چراکه کارکنان و مدیران برای تغییر شیوه‌‌‌های غیرفراگیر و مواجهه با سوگیری‌‌‌های مزمن خود، مقاومت می‌کنند. همچنین، فقدان آموزش و آگاهی در سطوح مختلف سازمان عملا سد محکمی بر مسیر اجرای اقدامات فراگیر است.
شرکت‌هایی که به مباحث تنوع و فراگیری در سطح استراتژی سازمان می‌‌‌پردازند، به‌‌‌عنوان شرکت‌های قابل اعتمادتر و مسوولیت‌‌‌پذیرتر شناخته می‌‌‌شوند. این موضوع به‌‌‌طور مستقیم بر توانایی آنها برای جذب و نگه‌‌‌داشت مشتریان و سرمایه‌گذاران تاثیر می‌‌‌گذارد. مشتریان (به‌‌‌عنوان یکی دیگر از ذی‌نفعان سازمان) درباره مسائل مسوولیت‌‌‌پذیری شرکت‌ها نسبت به گذشته آگاه‌‌‌ترند و ترجیح می‌دهند از کسب‌وکارهایی حمایت کنند که برای فراگیری اجتماعی، اهمیت و اولویت قائل‌‌‌اند. پژوهش‌‌‌ها نشان داده‌‌‌اند که مشتریان، بیشتر محتمل است از محصولات و خدمات کسب‌وکارهایی استفاده کنند که تعهد خود را به موضوعات تنوع، برابری و فراگیری (DEI: Diversity, Equity & Inclusion) نشان داده‌‌‌اند. مخصوصا وقتی که این کسب‌وکارها با اقداماتی مانند حمایت از جوامع محلی، استخدام افراد با زمینه‌‌‌های متنوع، پرداخت حقوق منصفانه و... به این تعهد، جلوه‌‌‌ای عملی بخشیده باشند. از طرفی، شرکت‌هایی که به موضوعات تنوع و فراگیری توجه می‌کنند بیشتر احتمال دارد بتوانند محصولات نوآورانه و پیش‌‌‌گامانه‌‌‌ای تولید کنند، به بازارهای وسیع‌‌‌تری دست یابند و روابط مستحکم‌‌‌تری با مشتریان خود بسازند.
به بیانی دیگر، فراگیری اجتماعی درباره گشودن راه‌‌‌های جدید برای رشد کسب‌وکار است. شرکت‌هایی که با رویکرد فراگیری اجتماعی به جوامع به حاشیه رانده‌‌‌شده و بدون قدرت سیاسی-اجتماعی توجه می‌کنند، می‌‌‌توانند مسیر نوآوری را هدایت و محصولات و خدماتی را خلق کنند تا راهکاری برای نیازهای برآورده‌‌‌نشده داشته باشند. این شرکت‌ها، فراگیری اجتماعی را در سطوح مختلف از جمله شیوه‌‌‌های استخدام، ارائه محصولات و خدمات، انتخاب تامین‌‌‌کنندگان، مشارکت اجتماعی و... در نظر می‌‌‌گیرند. به‌‌‌عنوان مثال، طراحی محصولات با در نظر گرفتن امکان دسترسی‌‌‌پذیری برای همه افراد جامعه، می‌‌‌تواند نیازهای افراد دارای معلولیت را نیز برآورده کند؛ گروهی که اغلب نادیده گرفته می‌‌‌شوند. برندهایی که با اصول فراگیری، طراحی‌‌‌های نوآورانه‌‌‌ای دارند، به احتمال زیاد پایگاه مشتریان خود را با پاسخ به نیازهای متنوع گروه‌‌‌های مختلف اجتماعی، گسترش می‌دهند.
علاوه بر این، شیوه‌‌‌های تجاری فراگیر برای شرکت‌هایی که هدفشان هم‌‌‌سویی با استانداردهای پایداری جهانی و حاکمیت شرکتی است، ضرورتی غیرقابل مسامحه دارد. از آنجا که سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان به‌‌‌طور فزاینده‌ای معیارهای زیست‌‌‌محیطی، اجتماعی و حاکمیت شرکتی (ESG: Environmental, social, and governance) را در اولویت قرار می‌دهند، کسب‌وکارها نمی‌‌‌توانند موضوع فراگیری اجتماعی را نادیده بگیرند. طبق مطالعات صورت‌گرفته، شرکت‌هایی که بر فراگیری اجتماعی تمرکز می‌کنند، امتیاز ESG بهتری کسب می‌کنند که این خود به جذب سرمایه بیشتر و ارتقای خوشنامی سازمان منجر می‌شود.
در گزارشی که در سال 2024 منتشر شده، به تاثیرات فراگیری اجتماعی بر عملکرد مالی کسب‌وکارها اشاره شده است؛ به این ترتیب که سازمان‌هایی با سطح تنوع و فراگیری بالاتر، 2.4برابر احتمال عملکرد مالی بهتری نسبت به رقبای خود دارند.
در گزارش دیگری در سال 2023 آمده است که شرکت‌های با بالاترین تنوع جنسیتی و قومیتی (یک‌‌‌چهارم بالایی)، به‌‌‌طور متوسط 9درصد بیشتر احتمال دارد عملکرد مالی بهتری از همتایان خود در صنعت داشته باشند. این در حالی است که شرکت‌های با پایین‌‌‌ترین تنوع جنسیتی و قومیتی (یک‌‌‌چهارم پایینی)، به‌‌‌طور متوسط 66درصد کمتر احتمال دارد عملکرد مالی بهتری داشته باشند. این موضوع نشان می‌دهد نداشتن تنوع جنسیتی و قومیتی برای این گروه از شرکت‌ها، گران تمام می‌شود. همین شاخص برای شرکت‌های در یک‌‌‌چهارم بالا و پایین تنوع جنسیتی و قومیتی، نسبت به متوسط صنعت در سال 2020، به ترتیب 12 و 27درصد بوده است. در این گزارش، شرکت‌های یک‌‌‌چهارم بالایی در دو تنوع مذکور، با متوسطِ سه‌‌‌چهارم پایین‌‌‌تر مقایسه شده و شرکت‌های یک‌‌‌چهارم پایین با متوسطِ سه‌‌‌چهارم بالاتر ‌سنجیده شده‌‌‌اند. داده‌‌‌های این گزارش برگرفته از مصاحبه‌‌‌های متعدد با 1,265شرکت در 23کشور و 6منطقه مختلف جهانی است.
تنها از منظر تنوع جنسیتی در تیم‌‌‌های اجرایی، شاخص عملکرد مالی سازمان در شرکت‌های یک‌‌‌چهارم بالایی تنوع جنسیتی، نسبت به شرکت‌های یک‌‌‌چهارم پایین، در یک‌دهه گذشته، بیش از دوبرابر شده است. در گزارش سال 2015، شرکت‌های یک‌‌‌چهارم بالایی در تنوع جنسیتی 15درصد بیشتر احتمال داشت که عملکرد مالی بهتری در مقایسه با همتایان خود در یک‌‌‌چهارم پایین تنوع جنسیتی داشته باشند. در سال 2023، این اختلاف به 39درصد رسیده است. این شاخص با در نظر گرفتن تنوع قومیتی، از سال 2015 تقریبا ثابت بوده و از 35درصد در آن سال به 39درصد در سال 2023 رسیده است. در پژوهشی دیگر روی 79شرکت بزرگ، مشخص شد که هر 0.1امتیاز بهبود در رتبه‌‌‌بندی DEI برای یک شرکت (در مقیاس 5 امتیازی) به‌‌‌طور متوسط با افزایش 13درصدی در امتیاز «قدرت سازگاری موثر با تغییر» (change power) مرتبط است. تحقیقات قبلی نشان داده بود که توانایی سازگاری با تغییر، با رشد دوبرابری در(EBIT (Earnings Before Interest and Taxes، دوبرابر شدن (TSR (Total Shareholder Return و 1.5 تا سه‌برابرشدن درآمد مرتبط است.
این یافته‌‌‌ها نشان می‌دهد تیم‌‌‌های دارای تنوع بالا (شامل افراد با پیشینه‌‌‌های مختلف نژادی، جنسیتی و اجتماعی-اقتصادی) با دیدگاه‌‌‌های مختلف خود، خلاقانه‌‌‌تر می‌‌‌توانند با مسائل روبه‌رو شوند و توانایی بیشتری برای پیش‌بینی و پاسخ‌‌‌گویی به تغییرات بازار دارند. به‌‌‌طور کلی، فراگیری اجتماعی سنگ‌بنای کسب‌وکار پایدار و رشد اقتصادی بادوام است. با پذیرش سیاست‌‌‌های فراگیری، شرکت‌ها نه‌تنها عملکرد خود را بهبود می‌دهند، بلکه برای برقراری عدالت و رفاه بیشتر به جامعه کمک می‌کنند. ادغام صداها و دیدگاه‌های مختلف در هر جنبه‌‌‌ای از کسب‌وکار، محرکی حیاتی برای نوآوری، انعطاف‌‌‌پذیری و توسعه اقتصادی خواهد بود. همچنین، شرکت‌هایی که فراگیری اجتماعی را در اولویت‌‌‌های خود قرار می‌دهند، موجب ارتقای خوشنامی سازمان می‌‌‌شوند. این شرکت‌ها به‌‌‌عنوان شرکت‌های مسوولیت‌‌‌پذیر شناخته می‌‌‌شوند و روابط و تعاملات خود را با کارکنان، مشتریان، سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان سازمان، بهبود می‌‌‌بخشند.
* مدیر پایداری و سرمایه‌گذاری اجتماعی