بزرگنمايي:

بازار آریا - مرور شرایط تولید صنعتی در کشور نشان می‌دهد تغییرات جدی در دسترسی صنایع به انرژی، شکل و شمایل بخش صنعت در ایران را تغییر می‌دهد. بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد ناترازی که اخیرا به یک روند اصلی در اقتصاد ایران تبدیل شده، احتمالا تغییر در شکل و شمایل تولید در ایران را سبب شود. واژه «ناترازی انرژی» در ایران به وضعیتی اشاره دارد که در آن میزان «تولید» و «مصرف» انرژی در کشور با یکدیگر متوازن نیستند. به عبارت دیگر، ناترازی انرژی زمانی رخ می‌دهد که میزان تولید انرژی (خصوصا در بخش‌‌های برق، گاز، نفت و انرژی‌‌های تجدیدپذیر) از تقاضا و مصرف واقعی در کشور کمتر یا بیشتر باشد. در ایران، ناترازی انرژی معمولا به دو شکل دیده می‌شود:
ناترازی در تولید و مصرف برق در تابستان‌‌ و اخیرا زمستان‌‌ در کنار ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی در فصول سرد سال (عمدتا زمستان) به اختلالی گسترده در تامین انرژی ‌برای بخش‌‌های مختلف، از جمله صنایع، بخش خانگی و نیروگاه‌‌ها منجر شده است «سیاست‌‌های انرژی ناکارآمد»، «هدررفت بالای انرژی»، «رشد سریع تقاضا»، «محدودیت‌های زیرساختی در بخش تولید انرژی» و «نیاز به بهبود در مدیریت منابع انرژی» مهم‌ترین عوامل دخیل در این داستان هستند. با توجه به این وضعیت، اکنون سوال کلیدی این است که ناترازی انرژی روی تغییر سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران چگونه اثرگذار خواهد بود؟ بازیگران بخش انرژی معتقدند ناترازی انرژی می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی بر سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران داشته باشد. این اثرات می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر تصمیمات سرمایه‌گذاران و به طور کلی بر پویایی صنعت در کشور تاثیر بگذارند. مهم‌ترین تاثیرات ناترازی انرژی ‌بر سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران به 7 مولفه خلاصه می‌شود.
اول: عدم‌اطمینان در تامین انرژی
یکی از مهم‌ترین عواملی که سرمایه‌گذاران را در صنعت جذب یا از آن دور می‌کند، اطمینان از تامین پایدار انرژی است. در صورتی که ناترازی انرژی باعث شود تامین برق، گاز یا دیگر منابع انرژی به صورت ناپایدار و با قطعی‌‌های مکرر مواجه باشد، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند در بخش‌‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که ریسک کمتری از نظر تامین انرژی دارند. به طور خاص، صنایع انرژی‌‌بر مانند فولاد، سیمان، صنایع پتروشیمی و برخی دیگر از صنایع سنگین ممکن است از این ناترازی آسیب ببینند.
دوم: افزایش هزینه‌‌های تولید
در شرایط ناترازی انرژی، به‌ویژه در زمان‌‌هایی که کمبود انرژی شدید است (مانند تابستان یا زمستان)، ممکن است تولیدکنندگان مجبور شوند از منابع انرژی گران‌‌تر یا موقت برای ادامه فعالیت‌‌های خود استفاده کنند. برای مثال، ممکن است نیاز به استفاده از «ژنراتورهای برق موقت» یا «خرید انرژی از بازارهای ثانویه با قیمت بالاتر» باشد که این مساله می‌تواند هزینه‌‌های تولید را افزایش دهد و در نتیجه جذابیت سرمایه‌گذاری در این بخش‌‌ها را کاهش دهد.
سوم: کاهش رقابت‌‌پذیری و سودآوری
ناترازی انرژی می‌تواند موجب کاهش رقابت‌‌پذیری صنایع ایران در سطح جهانی شود. اگر تامین انرژی به طور غیرقابل پیش‌بینی دچار مشکل شود، صنایع داخلی ممکن است قادر به تولید به میزان دلخواه نباشند و در نتیجه سودآوری آنها کاهش یابد. این وضعیت ممکن است بر تصمیمات سرمایه‌گذاران خارجی نیز تاثیر بگذارد که ترجیح می‌دهند در کشورهایی با زیرساخت‌‌های پایدارتر سرمایه‌گذاری کنند.
چهارم: عدم‌امکان توسعه پروژه‌‌های جدید
در صنایع مختلف، به‌ویژه در پروژه‌‌های بزرگ مقیاس که به منابع انرژی زیادی نیاز دارند، ناترازی انرژی می‌تواند یکی از موانع اصلی برای شروع پروژه‌‌های جدید باشد. به عنوان مثال، پروژه‌‌های صنعتی جدید که به انرژی قابل‌توجهی برای راه‌‌اندازی نیاز دارند، ممکن است به دلیل محدودیت‌های انرژی و نگرانی از تامین انرژی در بلندمدت، با مشکلات جدی مواجه شوند.
پنجم: تاثیرات بر روند سیاستگذاری اقتصادی
ناترازی انرژی ممکن است موجب شود که دولت‌‌ها منابع بیشتری را صرف حل مشکلات زیرساختی و بهبود تامین انرژی کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش منابع مالی در بخش‌‌های دیگر مانند توسعه زیرساخت‌‌های صنعتی، تحقیق و توسعه، یا حمایت از صنایع نوظهور منجر شود. در نتیجه، سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌‌ها ممکن است کاهش یابد.
ششم: توجه به انرژی‌‌های تجدیدپذیر و تکنولوژی‌‌های نو
یکی از تاثیرات بلندمدت ناترازی انرژی ممکن است افزایش توجه به انرژی‌‌های تجدیدپذیر و تکنولوژی‌‌های نوین باشد. سرمایه‌گذاران ممکن است به سمت پروژه‌‌هایی که مصرف بهینه انرژی یا استفاده از منابع تجدیدپذیر (مانند انرژی خورشیدی و بادی) را به عنوان راه‌‌حل‌‌های مقابله با ناترازی انرژی در نظر می‌‌گیرند، گرایش پیدا کنند. این ممکن است موجب تحولاتی در صنعت‌‌های مرتبط با انرژی‌‌های نو شود.
هفتم: تاثیر بر پیش‌بینی‌‌های اقتصادی
در صورتی که ناترازی انرژی به یک بحران تبدیل شود، ممکن است پیش‌بینی‌‌های اقتصادی و برنامه‌‌ریزی‌‌های بلندمدت به هم بریزد. این مساله می‌تواند اثرات منفی بر بازار سرمایه، نرخ بهره، و حتی برنامه‌‌های توسعه صنعتی کشور داشته باشد. سرمایه‌گذاران معمولا از ریسک‌‌های پیش‌بینی‌‌نشده دوری می‌کنند و این می‌تواند موجب کاهش جریان سرمایه‌گذاری به سمت بخش‌‌های مختلف صنعتی شود.به طور کلی، ناترازی انرژی می‌تواند سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران را با چالش‌‌های جدی مواجه کند. این موضوع می‌تواند موجب کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌‌ها، افزایش هزینه‌‌های تولید، و در نهایت کاهش رقابت‌‌پذیری و بهره‌‌وری صنایع شود. از طرف دیگر، این چالش می‌تواند باعث تشویق به سرمایه‌گذاری در حوزه‌‌هایی مانند انرژی‌‌های تجدیدپذیر و فناوری‌‌های نوین شود که به نوعی راه‌‌حل‌‌های پایداری برای کاهش وابستگی به منابع انرژی غیرپایدار فراهم می‌کنند.اما در صورت تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری، این تغییر چگونه خواهد بود؟ مثلا در حوزه معادن ناترازی انرژی چگونه در تغییر سرمایه‌گذاری اثرگذار خواهد بود؟ آیا سرمایه‌گذاران معادن به سمت بازارهای دیگر خواهند رفت؟اگر ناترازی انرژی در ایران موجب تغییر در رویکرد سرمایه‌گذاری شود، این تغییر می‌تواند به شکلی عمیق و گسترده در صنعت‌‌هایی که انرژی زیادی مصرف می‌کنند، به‌ویژه در حوزه معدن و صنایع معدنی، مشاهده شود. تاثیر ناترازی انرژی ‌بر سرمایه‌گذاری در این حوزه‌‌ها می‌تواند به صورت‌های مختلفی خود را نشان دهد. در ادامه، نحوه تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری و احتمال تغییر بازارها در صنایع فولاد که به 6 مولفه تقسیم می‌شود را بررسی می‌‌کنیم.
کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد: یکی از چالش‌‌های اصلی که ناترازی انرژی ‌برای صنعت فولاد به همراه دارد، کاهش پایدار و قابل پیش‌بینی تامین انرژی است. فولادسازی، به‌ویژه در روش‌های کوره بلند و الکترودی، نیاز به مقادیر زیادی انرژی، به‌خصوص برق و گاز، دارد. در صورت بروز ناترازی شدید انرژی، صنعت فولاد ممکن است با افزایش هزینه‌‌های تولید، خاموشی‌‌های مکرر و کاهش ظرفیت تولید مواجه شود که به طور مستقیم بر سودآوری و جذب سرمایه‌گذاری تاثیر می‌‌گذارد. در نتیجه این وضعیت ممکن است موجب شود سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، که به دنبال پروژه‌‌های کم‌‌ریسک و پایدار هستند، از سرمایه‌گذاری در معادن فولاد و صنایع مرتبط با آن در ایران اجتناب کنند و به سمت کشورهای دیگر با تامین انرژی پایدارتر یا هزینه‌‌های تولید کمتر حرکت کنند.
توجه به فناوری‌‌های جدید موثر در مصرف بهینه انرژی: در صورتی که ناترازی انرژی جدی شود، سرمایه‌گذاران ممکن است به دنبال فناوری‌‌های جدید و روش‌های نوین تولید فولاد باشند که مصرف انرژی کمتری دارند یا از منابع انرژی تجدیدپذیر استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، فناوری‌‌هایی مانند کوره‌‌های قوس الکتریکی (EAF) که می‌توانند نسبت به کوره‌‌های بلند سنتی مصرف انرژی کمتری داشته باشند یا استفاده از انرژی‌‌های تجدیدپذیر (مانند خورشیدی و بادی) در فرآیند تولید فولاد، می‌تواند به کاهش هزینه‌‌ها و افزایش پایدار بودن تولید کمک کند. در نتیجه و در این صورت، سرمایه‌گذاران ممکن است به سمت به‌روزرسانی تکنولوژی‌‌های موجود یا سرمایه‌گذاری در فناوری‌‌های سبز حرکت کنند تا از تاثیرات منفی ناترازی انرژی در امان باشند.
گسترش سرمایه‌گذاری به دیگر صنایع: اگر ناترازی انرژی باعث افزایش هزینه‌‌های تولید فولاد و کاهش سودآوری در این صنعت شود، برخی از سرمایه‌گذاران ممکن است به سمت بخش‌‌های دیگر معادن و صنایع با مصرف انرژی کمتر حرکت کنند. به عنوان مثال، معادن غیرفلزی، معادن مس، یا صنایع معدنی با مصرف انرژی کمتر می‌توانند گزینه‌‌های جذاب‌‌تری برای سرمایه‌گذاری باشند. همچنین، سرمایه‌گذاران ممکن است به سمت صنایع با ارزش افزوده بالا حرکت کنند که در آنها انرژی کمتری موردنیاز است و می‌توانند مزیت رقابتی ایجاد کنند. این نوع تغییر ممکن است به افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع معدنی غیرآهنی یا صنایع مرتبط با بازیافت فولاد و فلزات منجر شود.
توسعه معدن‌کاری فراسرزمینی: سرمایه‌گذاران داخلی که با محدودیت‌های تامین انرژی در ایران مواجه می‌‌شوند، ممکن است برای به حداقل رساندن ریسک‌‌های ناشی از ناترازی انرژی، به سمت کشورهای دیگر با منابع انرژی پایدارتر یا هزینه‌‌های انرژی کمتر حرکت کنند. این تغییر جهت می‌تواند به دلیل ارزان‌‌تر بودن انرژی در کشورهایی مانند برخی از کشورهای آسیای مرکزی، آفریقا یا آمریکای لاتین باشد که هزینه تولید را کاهش می‌دهند. در نتیجه در این شرایط، برخی از سرمایه‌گذاران ممکن است به پروژه‌‌های معدنی خارج از ایران توجه بیشتری نشان دهند و در نتیجه بخشی از جریان سرمایه‌گذاری به خارج از کشور منتقل شود.
تمرکز بر بازارهای صادراتی دارای منابع انرژی ارزان: در صورتی که ناترازی انرژی موجب کاهش ظرفیت تولید فولاد داخلی شود، ممکن است برخی از سرمایه‌گذاران به سمت پروژه‌‌های صادراتی حرکت کنند که در آنها انرژی ارزان‌‌تر و هزینه تولید پایین‌‌تری دارند. این امر به‌ویژه در مناطقی که منابع طبیعی انرژی ارزان‌‌تری دارند (مانند مناطق با منابع گاز طبیعی غنی یا دسترسی به انرژی‌‌های تجدیدپذیر فراوان) می‌تواند جذاب باشد. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاران فولاد ممکن است به مناطقی مانند عمان، عراق، و کشورهای حاشیه خلیج فارس که دسترسی به منابع انرژی ارزان دارند و در عین حال بازارهای صادراتی مناسبی برای فولاد دارند، توجه کنند.
محبوبیت صنایع کم‌‌مصرف: دولت‌‌ها می‌توانند با تغییر سیاست‌‌های خود، به سمت توسعه صنایع با مصرف انرژی کمتر حرکت کنند تا از اثرات منفی ناترازی انرژی کاسته شود. به عنوان مثال، دولت ایران می‌تواند تشویق‌‌هایی برای سرمایه‌گذاری در صنایع بازیافت فولاد یا صنایع با مصرف انرژی کمتر فراهم کند که در آنها نیاز به انرژی به مراتب کمتر از صنایع سنتی فولادسازی است. در نتیجه سرمایه‌گذاران ممکن است این سیاست‌‌ها را به عنوان فرصت‌‌های جدید سرمایه‌گذاری در نظر بگیرند و به سمت صنایع با مصرف انرژی پایین‌‌تر متمایل شوند.
نتیجه‌گیری
ناترازی انرژی می‌تواند تاثیرات عمده‌‌ای بر سرمایه‌گذاری بر بخش فولاد و صنایع معدنی ایران داشته باشد. این تاثیرات می‌توانند شامل کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در ایران به دلیل مشکلات تامین انرژی، افزایش هزینه‌‌ها و کاهش رقابت‌‌پذیری باشند. در مقابل، سرمایه‌گذاران ممکن است به سمت بازارهای خارجی یا صنایع با مصرف انرژی کمتر حرکت کنند. همچنین، ممکن است تغییرات در فناوری‌‌های تولید فولاد و انرژی‌‌های تجدیدپذیر نیز بر رویکردهای سرمایه‌گذاری تاثیرگذار باشد. در این مقطع توجه به سرمایه‌گذاری در صنایع پربازده که نیاز کمتری به انرژی داشته و سودآوری بالایی دارند، احتمالا در اولویت صنعتگران قرار خواهد گرفت ضمن اینکه به دلیل تحولات سیاسی، اقتصادی و فناوری احتمال تقویت و رشد بیشتر بخش خدمات نیز در ابعادی بزرگ‌تر از قبل وجود دارد.