بازار آریا

آخرين مطالب

نوبل برای سیم‌کشی علم اقتصاد به تاریخ اقتصاد ایران

نوبل برای سیم‌کشی علم اقتصاد به تاریخ
  بزرگنمايي:

بازار آریا - دکتر تیمور رحمانی* جایزه نوبل اقتصاد سال2024 به جیمز رابینسون، سایمون جانسون و دارون عجم اوغلو رسید تا کمیته نوبل قدردان دانشمندانی باشد که سهم قابل توجهی در توضیح تفاوت کشورها از نظر سطح تولید سرانه و در بیان کلی‌تر، تفاوت سطح شکوفایی و تعالی اقتصادی کشورها داشته‌اند. گرچه عجم اوغلو به‌دلیل پس‌زمینه جهان سومی که دارد اندکی به‌صورت شخصی دور از نتیجه تحقیقات خود است، اما نمی‌توان نافی کار ارزشمند علمی او در کنار رابینسون و جانسون شد. به‌طور مشخص، این دانشمندان با مجهز بودن به نظریه‌های پایه در علم اقتصاد تلاش کرده‌اند با موشکافی در تاریخ و بررسی چگونگی توسعه جوامع گوناگون، دریابند چگونه نهادها نقش برجسته در تفاوت سطح رفاه کشورها بازی می‌کنند.
اما چرا کار رابینسون و همکاران او بااهمیت است؟ جواب در پاسخ به یک سوال به ظاهر ساده مرتبط با مباحث رشد اقتصادی نهفته است. از دهه1950 که با کار تاثیرگذار رابرت سولو، اقتصاددانان به این نتیجه رسیدند که رشد تکنولوژی و افزایش موجودی دانش در بلندمدت عامل اصلی افزایش یا رشد تولید سرانه و در نتیجه رفاه است، این پرسش مطرح بود که چرا کشورها تا این اندازه در انباشت دانش و پیشرفت تکنولوژی تفاوت دارند. خب اگر یک کشور از نظر پیشرفت تکنولوژی در سطح پایین‌تری است و اگر بخش بزرگی از تکنولوژی یا دانش ماهیت غیر قابل ازدحام و غیرقابل حصر کردن را دارد (به این معنی که برخلاف سرمایه فیزیکی یا نیروی کار، همه کشورها همزمان می‌توانند از دانش و تکنولوژی واحدی استفاده کنند و به تولید و رفاه بالاتر دست یابند)، چرا کشور دارای سطح پایین دانش و تکنولوژی با دستیابی به دانش و تکنولوژی دیگران، به سطح تولید سرانه و رفاه بالاتر دست نمی‌یابد؟ حتی اگر تکنولوژی قابلیت حصر شدن را داشته باشد و کشورهای پیشرو مانع دستیابی مجانی کشورهای توسعه‌نیافته به تکنولوژی شوند، چرا کشورهای توسعه‌نیافته با پرداخت بابت دانش و تکنولوژی به آن دست نمی‌یابند تا فاصله خود را با کشورهای پیشرو کاهش دهند؟
اتفاقا برخی کشورها همین کار را کردند و به توسعه دست یافتند؛ اما تعداد زیادی از کشور همچنان در انجام چنین کاری ناتوان هستند و دلیل آن ابهام‌انگیز به نظر می‌رسد. نمونه بارز کشوری که با اقتباس و کپی کردن دانش و تکنولوژی و سپس درونی‌سازی پیشرفت تکنولوژی موفق در رشد و توسعه اقتصادی بوده است، کره‌جنوبی است که فقط در طول حدود 60سال کاری را انجام داد که برخی کشورهای اروپایی در طول 500سال انجام دادند. نمونه‌ای دیگر از اینکه یک کشور به راحتی می‌تواند دانش و تکنولوژی دیگران را اقتباس کند، دست‌یابی دانشمندان ایرانی به برخی از آخرین دستاوردهای پیشرفت دانش و تکنولوژی در برخی عرصه‌ها با وجود بسیاری از محدودیت‌ها بوده است؛ هرچند چون نهادهای مقوم کارآفرینی با آن همراه نبوده، اسباب رشد اقتصادی نشده است. از نظر علم اقتصاد غیرقابل توضیح است که پیشرفت تکنولوژی و دانش در اغلب عرصه‌های مرتبط با تولید کالاها و خدمات نتواند از کشور پیشرو به کشور توسعه‌نیافته منتقل شود. اگر کشور پیشرو بابت انتقال دانش و تکنولوژی خود مبلغی دریافت کند درحالی‌که هزینه‌ای اضافی بابت این اقدام متحمل نمی‌شود و اگر کشور توسعه‌نیافته می‌تواند با اقتباس دانش و تکنولوژی کشور پیشرو آن اندازه به تولید خود بیفزاید که علاوه بر پرداخت بابت خرید دانش و تکنولوژی، هنوز مقداری قابل توجه نیز برای خود باقی بماند، عجیب است چرا چنین معامله سودآور دوطرفه‌ای انجام نمی‌شود. لذا، صرف بیان اینکه انباشت سرمایه یا رشد تکنولوژی یا حتی بهبود سرمایه انسانی می‌توانند سبب رشد اقتصادی شوند و تولید سرانه و رفاه را افزایش دهند، توضیح کاملی از عوامل موجد رشد و شکوفایی نیست و قادر به توضیح این اندازه تفاوت تولید سرانه و رفاه در میان کشورها نیست. به عبارت دیگر، برای توضیح و فهم کامل تفاوت سطح رفاه کشورها لازم است پی ببریم چرا همه کشورها با نرخ مشابه به دانش و تکنولوژی خود نمی‌افزایند و به انباشت سرمایه فیزیکی و انسانی نمی پردازند و تفاوت تولید سرانه و رفاه آنها مدت‌ها است باقی است و حتی تشدید شده است. حتی نازل بودن نرخ پس انداز هم توضیح کاملی نیست؛ چون بسیاری از کشورهای نفت‌خیز دارای وفور پس‌انداز بوده‌اند اما به رشد و توسعه اقتصادی دست نیافته‌اند.
رابینسون و همکاران تلاش کردند نشان دهند چه چیزی سبب فراگیر شدن مشارکت اقتصادی و لذا افزایش میل به انباشت سرمایه، میل به بهبود سرمایه انسانی و میل به ایجاد یا کپی کردن پیشرفت تکنولوژی می‌شود و یک کشور را در نردبان توسعه اقتصادی بالا می‌کشد. او و همکارانش جواب را در بررسی تحولات تاریخی توسعه اقتصادی جوامع یافتند و اینکه چه نهادهایی اسباب مهیا شدن انباشت سرمایه، بهبود سرمایه انسانی و ایجاد و اقتباس پیشرفت تکنولوژی می‌شود. موضوع اصلی آن است که کشوری در تعالی اقتصادی پیش می‌رود که در آن کشور، نهادهای حقوقی و مدنی مقوم مشارکت فراگیر آحاد جامعه در فعالیت اقتصادی و خلق ثروت شکل بگیرد و کشورهایی دچار شکست می‌شوند که مانع مشارکت فراگیر آحاد جامعه در فعالیت اقتصادی و خلق ثروت شوند. با همین توضیح است که مستعمره‌های پیشین کشورهای اروپایی با ساکن شدن مهاجران اروپایی و لذا انتقال نهادهای حقوقی و مدنی اروپاییان، توسعه یافتند و مستعمره‌های پیشین کشورهای اروپایی بدون ساکن شدن مهاجران اروپایی و لذا بدون انتقال نهادهای حقوقی و مدنی اروپاییان، شکست خوردند و توسعه نیافتند.
لذا، کار رابینسون و همکاران از آن نظر اهمیت داشت که سیم‌کشی علم اقتصاد برای روشن ساختن موضوعات اقتصادی روز و تبیین آنها و چاره‌اندیشی برای حل مسائل را به ژرفای تاریخ بشر گسترش دادند تا با روشن ساختن آن به درک بهتری از توسعه اقتصادی دست یابیم. این سیم‌کشی به ما نشان داد که اگر نهادهای یک کشور مشوق مشارکت فراگیر آحاد جامعه در خلق ثروت نباشند، امکان انباشت سرمایه، شکوفایی خلاقیت و نوآوری و کارآفرینی و اقتباس تکنولوژی از جهان پیشرو را هم نخواهد داشت و در دستیابی به توسعه اقتصادی شکست می‌خورد. خود ایالات متحده کامل‌ترین الگوی آن چیزی است که مشارکت فراگیر در خلق ثروت عامل اصلی یکه‌تاز شدن آن در عرصه اقتصاد جهانی باشد و این یکه‌تازی مقطعی و گذرا نباشد. در همین کشور است که فردی با سابقه فرزندخواندگی در کشوری فقیر هنگامی که به محیط ایالات متحده می‌رسد، به سرعت ترقی می‌کند و به مدیر عاملی یک غول تکنولوژی می‌رسد و فرزند یک خانواده کارآفرین که به‌دلیل تحولات سیاسی از کشور خود فراری می‌شوند، تبدیل به مدیر عامل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های دارای فعالیت در مقیاس جهانی می‌شود و در همین کشور است که یک دو رگه از دو کشور مفلوک معاون رئیس‌جمهور می‌شود و سودای ریاست‌جمهوری دارد. نهادهای حامی مشارکت فراگیر همان چیزی است که امکان تداوم رشد و توسعه اقتصادی را می‌دهد و شاید با همین منطق باید انتظار داشته باشیم در آینده‌ای نه چندان دور چین به بن‌بست برسد؛ درحالی‌که ایالات متحده شکوفایی خود را تداوم بخشد.
تحقیقات رابینسون و همکاران درس مهمی برای سیاستگذاری رشد اقتصادی ما هم دارد و آن اینکه رشد پایدار اقتصادی با تدوین سیاست‌های بلندپروازانه و عمدتا سخت‌افزار محور تحقق نمی‌یابد. لذا به جای آنکه فکر کنیم که چگونه وام و تسهیلات ارزان‌قیمت فراهم کنیم، چگونه ارز ارزان برای واردات ماشین‌آلات و افزایش سرمایه‌گذاری فراهم کنیم و در ادامه هم برای واردات مواد اولیه و واسط بخشش ارز ارزان را تداوم بخشیم، چگونه امتیازات انحصاری فراهم کنیم تا صنعت داخلی زیانده را دهه‌ها مورد حمایت قرار دهیم، چگونه بزرگ‌ترین و اولین پروژه‌های خاورمیانه یا حتی جهان را اجرا کنیم و...، بهتر است فکر کنیم چگونه تعداد سازمان‌ها و تشکیلات گسترده دولتی مانع کسب‌وکار را برچینیم و چگونه قوانین و مقررات مشوق کسب‌وکار را فراهم کنیم و اجرا کنیم، چگونه به هر شهروند اطمینان دهیم مستقل از اینکه چه ویژگی‌های فردی دارد، راه خلق ثروت او فراهم است و حفاظت از ثروت و مالکیت او از مسلمات است و به او اطمینان دهیم که شرط لازم رشد اقتصادی یعنی ثبات نظام تصمیم‌گیری و مقرراتی را هم فراهم می‌کنیم و به او اطمینان دهیم که امتیازی ویژه، اسباب نابرابری فرصت خلق ثروت فراروی او قرار نداده است.
کار رابینسون و همکاران یک دستاورد مهم دیگر برای دانش بشری داشت و آن اینکه علم اقتصاد موجود هیچ تعصبی در بهبود و تکامل خود ندارد و هر آنچه به بهبود فهم ما از پدیده‌های اقتصادی کمک می‌کند و از جمله مطالعات بین‌رشته ای، مورد استقبال قرار می‌گیرد و بابت پیشبردهای آن هم پاداش در نظر گرفته می‌شود. این برای تحصیل‌کرده‌های علم اقتصاد در کشور ما نیز بسیار با اهمیت است که متاسفانه علم اقتصاد را هم آغشته به جهت‌گیری سیاسی و ایدئولوژیک کرده‌اند. علم اقتصاد کنونی و متکی به تحلیل داده، هیچ پیوند مقدسی با هیچ ایدئولوژی چپ و راست و میانه و امثالهم ندارد، بلکه به دنبال فهم حقیقت است. ممکن است در فهم حقیقت دچار نقص باشد اما با بهبود علم داده، این نقص به تدریج کمتر و کمتر خواهد شد. علم اقتصاد مانند سایر علوم یک برنامه تحقیق است که با گذشت زمان آنچه را گذشتگان به ما آموخته‌اند و نقص آن آشکار شده است با احترام به آن گذشتگان، کنار می‌گذارد و آنچه را به بهبود فهم ما کمک می‌کند، خوش آمد می‌گوید.
* عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
--> اخبار مرتبط چرا هزینه مبادله مهم است؟ راز اشتیاق «رومر» به R&D تهدید های نابرابری گفته‌ها پایان انحصارآمریکا بر بانک جهانی

لینک کوتاه:
https://www.bazarearya.ir/Fa/News/1201521/

نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield
مخاطبان عزیز به اطلاع می رساند: از این پس با های لایت کردن هر واژه ای در متن خبر می توانید از امکان جستجوی آن عبارت یا واژه در ویکی پدیا و نیز آرشیو این پایگاه بهره مند شوید. این امکان برای اولین بار در پایگاه های خبری - تحلیلی گروه رسانه ای آریا برای مخاطبان عزیز ارائه می شود. امیدواریم این تحول نو در جهت دانش افزایی خوانندگان مفید باشد.

ساير مطالب

درخواست این کشور برای برقراری آتش‌بس در غزه

یونیسف هشدار داد: فضای امن در غزه وجود ندارد

32 شهید در حملات شبانه‌روز گذشته اسرائیل به غزه

ادعای زلنسکی درباره معامله این کشور با روسیه

به صدا در آمدن آژیر هشدار در تل‌آویو+فیلم

ضربان قلب طبیعی و سالم چقدر باید باشد؟

این خوراکی مقوی کلسترول را کنترل می‌کند

پیشگیری از سقط خود به خودی جنین

کدام ورزش برای بهبود کبد چرب موثر است

این جراحی احتمال آلزایمر را در زنان افزایش می‌دهد

علی علیپور: پیشنهاد 60 میلیاردی استقلال را رد کردم!

شایع‌ترین دردها کدامند؟

برای جلوگیری از سکته این ماده غذایی را بخورید

نرخ فعلی دلار واقعی نیست و کاهش خواهد یافت

ارتباط روماتیسم مفصلی با ابتلا به بیماری‌های قلبی

5 دلیل مهم برای احساس سرمای بیش از حد

چگونه از تجمع جرم گوش جلوگیری کنیم؟

چرا لبو برای زنان مفید است؟ / با این معضل خونی خداحافظی کنید

15 میلیارد دلار؛ خسارت حملات اسرائیل به لبنان

پشت صحنه اجرای مشترک مهران مدیری و علی زند + فیلم

پیشنهاد حذف صفر از پول ملی؛ خوب یا بد؟ / یک اقتصاددان: اوضاع بهم‌ریخته‌تر می‌شود

راهکارهای طب سنتی برای بهبود سرماخوردگی/ این نوشیدنی را خودسرانه مصرف نکنید

تحریم تامین قطعات را پیچیده کرده است

خسارت حملات اسرائیل به لبنان اعلام شد

نوشیدن قهوه و چای خطر ابتلا به سرطان دهان و گلو را کاهش می‌دهد؟

کاخ الیزه ترکیب کابینه جدید فرانسه را اعلام کرد

کدام سرمایه‌گذاران در بورس سود می‌کنند؟

مقام حماس اعلام کرد: شهادت 15 رزمنده مقاومت از سوی تشکیلات خودگردان

آقای همتی وزیر اقتصاد دولت پزشکیان اینجا بازار است نه دانشگاه / پرواز دلار 78200 هزار تومان !

واکاوی عقب‌‌‌‌‌‌ماندگی دلاری بورس

مقصر وضعیت فعلی مردم نیستند/ میزان مصرف گاز مردم ناشی از سیاستگذاری‌های غلط است

وعده الجولانی به سازمان ملل درباره فراگیر بودن دولت انتقالی

افزایش نیروهای آمریکایی در سوریه در یک سال اخیر

هر روز تعطیلی، 21 هزار میلیارد تومان خسارت به ایران!

ادعای تازه زلنسکی درباره کشته شدن نظامیان کره شمالی در اوکراین

دختری که سرپرستی یک روستا را به عهده گرفت

درخواست ایرلند برای برقراری آتش‌بس پایدار در غزه

چرا دیگر روز مادر طلا هدیه نمی دهند؟

رسانه اسرائیلی: تبعات اقتصادی جنگ را از سال آینده خواهید دید

امیدواریم با اقداماتی که صورت می‌گیرد شاهد کنترل نرخ ارز در بازار باشیم/ نزدیک کردن نرخ ارز به واقعیت‌های موجود اقتصادی مانع از سفته بازی خواهد شد/ رد تاثیر بازار ارز تجاری بر افزایش نرخ ارز

نشست کمیسیون اقتصادی مجلس برای بررسی دلایل افزایش نرخ ارز با حضور فرزین و همتی

مدارس 13 شهر خوزستان غیرحضوری شد / تعطیلی دانشگاه‌ها و دورکاری ادارات

هیچ مسئولی در جمهوری اسلامی موافق فیلترینگ نیست

مخالفیت مقامات گرینلند با اظهارات اخیر ترامپ: این جزیره فروشی نیست

عضو موظف هیات‌مدیره شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران منصوب شد

امکان مشاهده اطلاعات سامانه مؤدیان در اظهارنامه پیش‌فرض فراهم شد

واریز بیش از 126همت به حساب وزارت کشور، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها

موقعیت‌یابی نرخ بازار ارز

کی‌یف در آستانه از دست دادن تنها برگ برنده خود در مذاکرات

فروش جدید ایران‌‌‌‌خودرو

© - www.bazarearya.ir . All Rights Reserved.

چاپ ایرانیان کمپانی