پیامدهای استراتژیک تهدیدات آذربایجان: از بحران منطقه‌ ای تا انرژی و ژئوپلیتیک جنوب قفقاز

بازار آریا-تحلیل آریا بازار//اگر آذربایجان بتواند از طریق تهدید نظامی امتیازات سیاسی و اقتصادی کسب کند، الگویی خطرناک در منطقه جنوب قفقاز ایجاد خواهد شد که می‌تواند در سایر نقاط دارای مناقشه، از جمله مولداوی، گرجستان و اوکراین، تقلید شود. این موضوع نه تنها از نظر امنیتی حائز اهمیت است، بلکه به دلیل نقش آذربایجان به عنوان یکی از تأمین‌کنندگان انرژی اروپا و موقعیت استراتژیک آن در مسیرهای ترانزیتی شرق-غرب، ابعاد اقتصادی پیچیده‌ای نیز دارد.

به گزارش رسانه‌ها، در ماه مارس 2025، دولت‌های ارمنستان و آذربایجان اعلام کردند که متن معاهده صلحی که برای پایان دادن به دهه‌ها منازعه طراحی شده، نهایی شده است. این خبر با استقبال بین‌المللی مواجه شد و به عنوان نقطه عطفی در روابط دو کشور تلقی شد. با این حال، بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که هیچ معاهده‌ای امضا نشده، بیانیه مشترکی منتشر نشده و متن کامل توافق به‌صورت عمومی در دسترس قرار نگرفته است. علاوه بر این، لحن آذربایجان همچنان خصمانه بوده و هیچ کاهشی در فشار نظامی مشاهده نشده است. این موضوع باعث شده است که بسیاری از ناظران به نیت واقعی باکو برای صلح شک کنند.

چالش‌های اصلی در مذاکرات:
1. **مسیر اول: متن معاهده صلح**  
   پس از بیش از یک سال مذاکره، دو کشور بر سر 17 ماده توافق کردند و در مارس 2025، دو ماده پایانی نیز نهایی شد. این مواد شامل الزام ارمنستان به پس گرفتن شکایات حقوقی از نهادهای بین‌المللی و خروج ناظران اتحادیه اروپا از مرزها است. این امتیازات تحت تهدید حمله مجدد از سوی آذربایجان به دست آمده‌اند و این رویکرد تردیدهای جدی درباره دوام و عدالت توافق ایجاد کرده است.

2. **مسیر دوم: دالان زنگزور**  
   آذربایجان خواهان دسترسی آزاد به دالان زنگزور در جنوب ارمنستان است که خاک اصلی این کشور را به منطقه نخجوان متصل می‌کند. این مسیر برای باکو از نظر ارتباط با ترکیه اهمیت استراتژیک دارد. آذربایجان درخواست کنترل کامل این مسیر را بدون نظارت گمرکی یا گذرنامه از سوی ارمنستان دارد. ارمنستان پیشنهاد دسترسی متقابل از طریق خاک آذربایجان را داده است، اما باکو این پیشنهاد را رد کرده است.

3. **مسیر سوم: تعیین و ترسیم مرزها**  
   تاکنون تنها 13 کیلومتر از 1040 کیلومتر مرز مشترک دو کشور به‌طور کامل تعیین شده است. این فرآیند به دلیل تاریخچه پیچیده منازعات و بی‌اعتمادی عمیق میان دو طرف، بسیار زمان‌بر و پرریسک است. علاوه بر این، آذربایجان شرط حذف بخشی از دیباچه قانون اساسی ارمنستان را افزوده است که به اتحاد قره‌باغ با ارمنستان شوروی اشاره دارد. این تغییر نیازمند تصویب قانون اساسی جدید از طریق همه‌پرسی ملی است که می‌تواند تا سال 2026 به طول بینجامد و حتی در آن زمان هم هیچ تضمینی برای پذیرش آن وجود ندارد.

چشم‌انداز آینده:
نخست‌وزیر ارمنستان، نیکول پاشینیان، قصد دارد انتخابات بعدی را به‌عنوان یک همه‌پرسی برای تغییر قانون اساسی معرفی کند. این رویکرد ریسک‌های سیاسی قابل‌توجهی دارد، زیرا شکست در این فرآیند می‌تواند روند صلح را به‌کلی نابود کرده و ارمنستان را در مسیر بی‌ثباتی قرار دهد. در حال حاضر، نبود اعتماد متقابل و تنش‌های نظامی همچنان ادامه دارد و آینده صلح در این منطقه همچنان مبهم به نظر می‌رسد.


در حالی که اعلان معاهده صلح بین ارمنستان و آذربایجان به عنوان یک دستاورد بزرگ تلقی شده است، جزئیات و شرایط فعلی نشان می‌دهد که راه طولانی تا دستیابی به صلح پایدار وجود دارد. تهدید نظامی، بی‌اعتمادی عمیق و مسائل سیاسی داخلی هر دو کشور، موانع اصلی در این مسیر هستند. اگر این چالش‌ها حل نشوند، امکان تشدید تنش‌ها و بحران‌های جدید در منطقه وجود دارد.