بزرگنمايي:

بازار آریا - میثم عطایی* 1.قدرت عملی نیروگاه‌‌‌های کشور 76‌درصد ظرفیت اسمی معادل 94هزار و 59مگاوات بوده و قدرت تامین‌‌‌شده در پیک مصرف 66‌درصد توان نامی نیروگاهی کشور معادل 62هزار و 58مگاوات است. 2. حداکثر تقاضا در هفت‌‌‌ماه سال‌جاری با رشد متوسط ‌‌‌سالانه 8.7‌درصد به 79هزار و 872مگاوات معادل124درصد حداکثر توان تولیدی در زمان‌‌‌پیک رسیده است. این عدم‌توازن در دوره هشت‌ماهه ‌‌‌گذشته30‌درصد رشد داشته و ناترازی ظرف دوسال گذشته 15درصد افزایش یافته است.
3.طی هشت‌ماهه سال‌جاری، در 17مردادماه پیک مصرف با 79هزار و 872مگاوات نسبت به پیک مصرف سال ‌‌‌گذشته 109‌درصد افزایش داشته است. در 10روز متوالی پیک‌‌‌مصرف سال‌جاری نسبت به مدت‌‌‌ مشابه سال گذشته 113درصد و 22روز ذخیره نیروگاه صفر است. متوسط ذخیره نیروگاه طی هشت‌ماهه سال‌جاری 629مگاوات، متوسط مصرف برق صنایع 5738مگاوات و سهم تجدیدپذیرها در تولید برق در این مدت 6676مگاوات ثبت شده است.
4.در سبد تولیدی صنعت برق 38درصد نیروگاه‌‌‌های سیکل ترکیبی، 17درصد بخار، 26.5‌درصد گازی، 13درصد برق‌‌‌آبی و تنها نیم‌درصد سهم تجدیدپذیرها بوده است و نیروگاه‎های حرارتی با متوسط راندمان 39‌درصد 77‌هزار میلیون مترمکعب گاز طبیعی و 18‌درصد مابقی سوخت مایع (گازوئیل و مازوت) درسال 1402 مصرف کردند. سهم گازطبیعی از تولید برق در ایران از 35‌درصد در سال 1364 به 83‌درصد در سال 1402 رسیده است، در حالی که این سهم در عرضه بین‌المللی به 20‌درصد درحال کاهش است، ایران از نظر میزان تنوع سبد تولید برق در رتبه 131 جهان قرار دارد.
5.متوسط راندمان ‌‌‌نیروگاهی 42.6درصد بوده که با احتساب تلفات 11.6درصدی شبکه توزیع و انتقال، بهره‌‌‌وری صنعت برق از تولید تا مصرف به 31‌درصد کاهش یافته است. طبق استاندارد ارزش‌‌‌ حرارتی هر مترمکعب گاز طبیعی معادل 10کیلووات ساعت برق 8598کیلوکالری است که در صنعت برق کشور هر کیلووات ساعت 0.23مترمکعب گاز طبیعی مصرف با ارزش حرارتی 2018کیلوکالری است. نکته مهم دیگر اینکه به‌رغم افزایش 1.7درصدی تولید برق در سال گذشته نسبت به سال 1401، مصرف گاز 6.1درصد در این مدت افزایش نشان می‌دهد که به ازای کاهش 1.362میلیون لیتر سوخت در سال‌‌‌گذشته 3‌درصد افزایش مصرف گاز قابل‌‌‌تصور است و این اختلاف 3درصدی می‌تواند ناشی از افزایش گاز متان و کاهش ارزش حرارتی در گاز طبیعی باشد.
6.صنعت با 37‌درصد بزرگ‌ترین مصرف‌کننده برق است و مصارف خانگی با 31‌درصد رتبه دوم مصرف برق کشور را در سال 1402 به خود اختصاص داده است. خسران عدم‌نفع ناشی از ناترازی 12هزار و 443مگاوات با احتساب پیش‌بینی تولید ناخالص داخلی با فروش نفت 59هزار و 140همت در هفت‌ماه سال‌جاری حدود 16هزار و 907همت (ریال) برآورد می‌شود.
7.میزان بهره‌‌‌برداری از قدرت عملی نیروگاهی با عنوان ضریب بهره‌‌‌برداری با افزایش 2.3‌درصد نسبت به سال 1401به 55‌درصد رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد درصورت تخصیص و انجام به‌موقع نگهداری و تعمیرات سالانه 720میلیون دلاری -2.9دلار برای هرمگاوات ساعت- برای افزایش 5درصدی ضریب بهره‌‌‌برداری با سرمایه‌گذاری 268میلیون دلاری حدود 14درصد از ناترازی قابل رفع است.
8. 31‌درصد نیروگاه‌‌‌های کشور عمر بالای 30سال دارند که با سرمایه‌گذاری 9.2میلیارد دلاری در بخش تجدیدپذیر قابل‌‌‌جایگزینی است و عایدی آن رفع توامان 12درصد ناترازی برق و کاهش 34میلیاردمترمکعبی معادل 26‌درصد ناترازی گازطبیعی خواهد بود. به‌طور کلی بازسازی نیروگاه‌‌‌های فرسوده 44‌درصد بیش از احداث نیروگاه تجدیدپذیر مشابه هزینه دربرخواهد داشت.
9.راندمان نیروگاه‌‌‌های حرارتی در بخش‌‌‌‌‌‌خصوصی 41درصد، دولتی 37‌درصد و صنایع بزرگ 32‌درصد بوده که اختلاف معناداری با هم دارند که در صورت همسان‌‌‌سازی راندمان‌‌‌ها به میانگین کشوری 39درصدی افزایش 10540مگاوات تولید برق را به همراه خواهد داشت که با احداث 68واحد بخار و صرف هزینه 13.6میلیارد دلار قابل‌‌‌تحقق است، ولی با تخصیص 35درصد از مبلغ مذکور همان میزان افزایش تولید از معبر تجدیدپذیرها حاصل می‌شود.
10. 15درصد از مشترکان خانگی در قالب مشترکان پرمصرف -250‌درصد بیش از الگوی مصرف- شناسایی شدند که با اعمال مقررات بازدارنده در نهایت 9هزار میلیون کیلووات ساعت معادل 3‌درصد برق تولیدی صرفه‌‌‌جویی خواهد شد که به نظر می‌رسد عایدی قابل‌توجهی برای صنعت برق وصول نخواهد شد.
11.با توجه به وجود 65نیروگاه برق‌‌‌آبی به ظرفیت 12هزار و 255مگاوات و 27میلیون و 971هزار گیگاوات ساعت پتانسیل 13درصدی تولید برق از انرژی آب به دلیل تغییر اقلیم و تلاقی پیک 38 تا40روزه مصرف، عملا 52‌درصد این ظرفیت بهره‌برداری می‌شود.
12.ایران دارای پتانسیل 124‌هزار مگاوات برق از منابع تجدیدپذیر است که 70هزار و 100مگاوات آن انرژی خورشیدی و 48هزار و 900مگاوات آن مربوط به انرژی بادی است. در سال1402 حدود هزار و 310مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور نصب شده که 0.65درصد از کل تولید، ناویژه نیروگاهی بوده و سهم نیروگاه‌‌‌های خورشیدی از تولید انرژی پاک به 46‌درصد می‌‌‌رسد، این درحالی است که در سال‌جاری میلادی، سهم تجدیدپذیرها در جهان از 33.5درصد به 46‌درصد در سال 2030 خواهد رسید.
13.طبق برنامه هفتم توسعه در پایان سال 1407 ظرفیت منصوبه تجدیدپذیرها باید 12هزار مگاوات و 21هزارمیلیون کیلووات ساعت معادل 9.6‌درصد افزایش یابد تا ظرفیت 124485مگاواتی ایجاد شود. جهت تحقق این سنجه عملکردی باید سالانه 2700مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر با سرمایه‌گذاری 1.215میلیارد دلار احداث شود. درصورت تحقق افزایش سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر به 10درصد کل برق تولیدی در کشور مصرف 5.670میلیارد مترمکعب گازطبیعی، 4.62میلیون‌‌‌ لیتر آب صرفه‌‌‌جویی و 11.8میلیون تن گازگلخانه‌ای از چرخه آلودگی حذف خواهد شد.
14.در سال گذشته 4.9تراوات ساعت برق ‌‌‌صادراتی سهم 4.3درصدی در ناترازی برق کشور داشت و درمقایسه با سال 1401 حدود 5.7‌درصد رشد داشته است که درصورت اجرای قانون مانع‌‌‌زدایی از صنعت برق مصوب آبان‌‌‌ماه 1401، وزارت نیرو مکلف است باحصول اطمینان از تامین برق موردنیاز داخلی، مجوز صادرات برق تولیدی به‌ویژه برق تولیدی از منابع تجدیدپذیر تا 30‌درصد ظرفیت خود را صادر کند.
15.یکی از معایب نیروگاه تجدیدپذیر تصاحب زمین برای احداث نیروگاه خورشیدی است که برای تحقق سهم تجدید‌پذیر در تولید برق مطابق برنامه هفتم حداقل 18هزار هکتار زمین نیاز است که درصورت الزام به تغییرکاربری، امکان افزایش هزینه احداث نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر تا 100‌درصد وجود دارد. بنابراین واگذاری اراضی ملی به طرح‌‌‌های غیرکشاورزی با شرایط ویژه می‌‌‌تواند مشوق مناسبی برای سرمایه‌گذاران باشد.
16.مجموع مواد قانونی 61 قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، 12 قانون رفع موانع تولید رقابتی و ارتقای نظام مالی کشور، 8 قانون هدفمندسازی یارانه و 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان پشتوانه مناسب حقوقی برای حمایت از سرمایه‌گذاری در بخش تجدیدپذیرهاست و با تصریح ماده 19 قانون هوای پاک، تنها راهکار سریع و قابل حصول برای کاهش ناترازی فعلی، افزایش سهم تجدیدپذیرها با تکنولوژی پیشرفته ذخیره‌‌‌ساز در تولید برق و انرژی کشور است.
*تحلیلگر اقتصادی