بازار آریا - دنیای اقتصاد - عباس بیات : در چند دهه اخیر همواره سیاست غلط قیمت‌گذاری دستوری بر اقتصاد ایران حاکم بوده است. با اینکه تاثیر منفی این سیاست اشتباه بر اقتصاد ایران مشهود است، همچنان سیاستمداران بر اجرای این امر اصرار دارند. آزادسازی قیمت روغن‏‏‌های خوراکی که طی سال 1401 به ثبت رسید، نمونه کاملی از اثرات بلندمدت حذف قیمت دستوری است. در اوایل سال 1401 به‌یکباره نرخ محصولات روغن خوراکی آزاد شد. این موضوع موجب شد تا جهش بی‏‏‌سابقه‏‏‌ای در نرخ روغن‏‏‌های خوراکی رخ دهد. حالا که سه‌سال از حذف سایه قیمت‌گذاری دستوری از سر صنعت روغن خوراکی گذشته است، می‏‏‌توان وضعیت فعلی این صنعت را به‌عنوان یک نمونه کامل و موفق حذف قیمت دستوری ارزیابی کرد.
با حذف نرخ‌گذاری روغن‌‌‌های خوراکی، سرمایه‌گذاران مجاب به تولید این محصول یا افزودن به خطوط تولید شدند. همین موضوع عاملی شد تا عرضه در بلندمدت افزایش یابد؛ تا آنجا که طی سال 1403، هرچند مقادیر فروش شرکت‌های تولیدکننده روغن خوراکی با افزایش همراه شد، اما نرخ فروش این صنعت تنها یک‌درصد نسبت به 1402 صعود یافت. این به‌درستی نشان می‌دهد که هرچند در ابتدای امر حذف قیمت دستوری قدرت خرید مردم را کاهش داد، اما در بازه بلندمدت افزایش حجم تولید آن محصول می‌‌‌تواند قیمت محصول را حتی با کاهش همراه کند.
رکود تناژ تولیدی
اولین فاکتور مورد بررسی در شرکت‌های روغن خوراکی، مقادیر تولید است. تولیدات این صنعت تا سال 1400 افزایشی بود و از این سال روند کاهشی به خود گرفته است. اصلی‌‌‌ترین عاملی که موجب شد تا وضعیت تولیدات این گروه از بازار سهام رکودی شود، بحث آزادسازی نرخ فروش این صنعت است. از سال 1401 که نرخ فروش محصولات روغن خوراکی به یکباره آزاد شد، جهش بی‌سابقه‌‌‌ای در نرخ فروش محصولات این صنعت رقم خورد. این موضوع موجب شد تا تقاضا برای محصولات روغن خوراکی به دلیل کاهش قدرت خرید تضعیف شود و به‌دنبال آن تولیدات شرکت‌های روغن خوراکی نیز روند کاهشی به خود بگیرد. به‌رغم متوسط تولید 790هزار تن روغن خوراکی سالانه توسط شرکت‌های بورسی این صنعت، در سه‌سال گذشته میزان تولیدات به 750هزار تن تقلیل یافته است. 
طی سال 1403 در مجموع 758هزار تن روغن خوراکی به تولید رسید که در قیاس با متوسط سالانه 4درصد کاهش را تجربه کرد. با این حال تولیدات سال 1403 روغن‌‌‌های خوراکی نسبت به سال 1402 با افزایش یک‌درصدی همراه شده است که می‌‌‌تواند نویدبخش توقف نزول مقادیر تولیدی این صنعت و چشم‌‌‌انداز رشد تولیدات طی سال‌های آینده باشد. در زمستان 1403 مجموعا 193هزار تن روغن خوراکی توسط شرکت‌های تولیدی این صنعت به تولید رسید که در مقایسه با زمستان سال گذشته 17درصد کاهش یافته است. طی سال 1403 بیشترین نزول ماهانه مقادیر تولید روغن‌‌‌های خوراکی طی اسفندماه رقم خورد و در این ماه تولیدات این صنعت با افت 26درصدی نسبت به اسفند 1402 به میزان 67هزار تن به ثبت رسید. در میان چهار شرکت تولیدکننده روغن‌‌‌های خوراکی، «غمارگ» با افت 15درصدی تناژ تولید طی سال 1403، بیشترین میزان نزول در مقادیر تولید را در بین شرکت‌های تولیدکننده روغن‌‌‌های خوراکی تجربه کرده است.
شتاب افزایش فروش
ارزیابی تناژ فروش شرکت‌های تولیدکننده روغن خوراکی نشان می‌دهد که در سال‌های 1402 و 1403 روند کاهشی مقادیر فروش متوقف شده و میزان فروش این صنعت با افزایش همراه شده است. میانگین تناژ فروش شرکت‌های تولیدی روغن خوراکی طی 13سال اخیر به میزان یک‌میلیون و 52هزار تن به ثبت رسیده و به‌طور متوسط هر سال 8درصد به میزان فروش این گروه افزوده شده است. طی سال 1403 مجموع فروش روغن‌‌‌های خوراکی یک‌میلیون و 250هزار تن به ثبت رسید که در مقایسه با سال ماقبل رشد 11درصدی را تجربه کرده است.
همچنین مقایسه فروش این گروه با میانگین سالانه از جهش 19درصدی در تناژ فروش روغن‌‌‌های خوراکی حکایت دارد. با این حال در مقیاس فصلی طی زمستان سال گذشته، همان‌طور که تولیدات شرکت‌های روغن خوراکی با نزول بالایی همراه شد، تناژ فروش این صنعت نیز در مسیر افت قرار گرفت. بر این اساس در زمستان 1403، مجموع فروش شرکت‌های روغن خوراکی بازار سرمایه با افت 28درصدی به 318هزار تن کاهش یافت. در بازه ماهانه ضعیف‌‌‌ترین عملکرد شرکت‌های روغن خوراکی بازار سهام مربوط به ماه اسفند بود که فروش این گروه بورسی با کاهش 53درصدی همراه شد. در سال 1403، در میان چهار تولیدکننده روغن خوراکی بازار سهام، «غمارگ» بیشترین میزان نزول در تناژ فروش را تجربه کرد و مجموع فروش شرکت مذکور با افت 11درصدی به 76هزار تن تقلیل یافت.

طعم خوش قیمت‌گذاری رقابتی
در سال 1401، نرخ‌‌‌گذاری روغن‌‌‌های خوراکی آزاد شد. این موضوع سبب شد تا وضعیت سودآوری شرکت‌های تولیدکننده این صنعت دگرگون شود. آزادسازی قیمت‌ها هرچند در ابتدا فشار زیادی بر مصرف‌کننده وارد کرد، اما طی بلندمدت رقابت تولیدکنندگان موجب شد تا عرضه افزایش یابد و به‌دنبال آن نرخ فروش این صنعت طی سال گذشته با کاهش همراه شد. در سال 1403 به‌طور متوسط یک‌درصد به نرخ فروش محصول اصلی شرکت‌های روغن خوراکی افزوده شد. در این مقیاس بیشترین میزان رشد نرخ فروش مربوط به شرکت «غمارگ» است. این شرکت روغن خوراکی حلب خود را با رشد 7درصدی نسبت به سال 1402 به فروش رساند و با این اوصاف بالاترین رشد نرخ فروش در این گروه را از آن خود کرد. در مقیاس فصلی طی زمستان 1403، به‌طور متوسط 26درصد به نرخ فروش محصول اصلی روغن‌‌‌های خوراکی در قیاس با زمستان 1402 افزوده شد. در این مقیاس نیز بیشترین رشد نرخ فروش مربوط به شرکت «غمارگ» است که روغن خوراکی حلب خود را با 43درصد افزایش به فروش رساند.
در مقیاس نقطه به نقطه طی دوازدهمین ماه سال گذشته، به‌طور میانگین 26درصد به نرخ فروش محصول اصلی شرکت‌های روغن خوراکی افزوده شد. در این بازه نیز «غمارگ» با افزایش 37درصدی نرخ روغن حلب خود بالاترین میزان رشد نرخ را تجربه کرد.
کاهش شتاب درآمدی
ارزیابی وضعیت درآمدی شرکت‌های روغن خوراکی بازار سهام نشان می‌دهد که طی 13سال اخیر به‌طور متوسط 39درصد به مجموع درآمد این صنعت افزوده شده است. طی سال 1403 شتاب رشد درآمدی گروه روغن خوراکی بازار سهام کاهش زیادی را تجربه کرده است. در سال 1403 مجموع درآمد شرکت‌های روغن خوراکی به میزان 47هزار میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با سال ماقبل تنها 6درصد افزایش را تجربه کرده است که به معنای نزول 33درصدی شتاب رشد درآمد روغن‌‌‌های خوراکی در قیاس با متوسط سالانه است.
اصلی‌‌‌ترین عامل نزول شتاب رشد درآمدی روغن‌‌‌های خوراکی، کاهش نرخ فروش این صنعت طی سال 1403 است. این مهم موجب شد تا به‌رغم افزایش مقادیر فروش روغن‌‌‌های خوراکی طی سال گذشته، افت نرخ فروش مانع از افزایش سطح درآمد شرکت‌های روغن خوراکی شود. در مقیاس فصلی، در زمستان 1403، درآمد فروش شرکت‌های روغن خوراکی‌‌‌ با افت 2درصدی نسبت به زمستان سال گذشته، به میزان 13هزار و 331میلیارد تومان به ثبت رسید. در مقیاس ماهانه همان‌طور که بیشترین میزان نزول مقادیر تولید و فروش این صنعت طی اسفند 1403 رقم خورد، از لحاظ فروش نیز درآمد شرکت‌های تولیدکننده روغن خوراکی بازار سرمایه با افت 23درصدی نسبت به اسفند 1402 همراه شد. در سال 1403، بیشترین میزان نزول درآمد توسط شرکت «غمارگ» به ثبت رسید. مجموع درآمد این شرکت در سال گذشته با کاهش 22درصدی به میزان 2هزار و 366میلیارد تومان به ثبت رسید.
نزول متغیرهای سودآوری
پس از حذف قیمت دستوری در حوزه محصولات روغن خوراکی، وضعیت سودآوری این صنعت بهبود چشم‌گیری را تجربه کرد. البته این موضوع در سال گذشته به دلیل کاهش نرخ فروش این صنعت به وقوع نپیوست و متوسط حاشیه سود روغن‌‌‌های خوراکی با افت همراه شد.
در مقیاس سالانه متوسط حاشیه سود تولیدکنندگان بورسی روغن‌‌‌های خوراکی به میزان 12درصد به ثبت رسید. طی سال 1402 متوسط حاشیه سود شرکت‌های روغن‌ خوراکی به‌‌‌میزان 10درصد به ثبت رسید که در مقایسه با متوسط سالانه با 2درصد نزول همراه شد. در بازه فصلی طی سه فصل ابتدایی سال 1403، نزول سودآوری در شرکت‌های تولیدکننده روغن خوراکی به وقوع پیوست. براساس آخرین گزارش فصلی ارائه‌شده توسط شرکت‌های روغن خوراکی، حاشیه سود این گروه از بازار سهام در پاییز 1403 به میزان منفی 2درصد به ثبت رسید که در مقایسه با متوسط فصلی با کاهش 11واحددرصدی همراه شد. در میان چهار تولیدکننده بورسی روغن خوراکی، شرکت «غکورش» بالاترین میزان سودآوری را بر اساس آخرین گزارش فصلی و سالانه ارائه شده تجربه کرده است.