بزرگنمايي:

بازار آریا - محبوبیت ارز‌‌های دیجیتال با سرعت زیادی در حال رشد است و طی سالیان گذشته این دارایی‌‌های دیجیتال توجهات زیادی را به خود جلب کرده‌‌اند. با میلیون‌‌ها کاربر و سرمایه‌گذار در سراسر جهان، نادیده گرفتن رمزارز‌‌ها برای دولت و کشور‌‌ها نیز دشوار شده است و بسیاری از کشور‌‌ها در تلاش هستند تا از کاربرد‌‌ها و مزایای این دارایی‌‌های نوین بلاک‌چینی بهره ببرند.

یکی از مهم‌ترین اقدامات در این مسیر، توسعه و عرضه ارز دیجیتال ملی بوده است. این ارز‌‌های جدید به دولت‌‌ها امکان می‌دهند تا از مزایای رمزارز‌‌ها بهره ببرند و همچنین بر عرضه و استفاده از آن نظارت داشته باشند. موضوعی که می‌تواند نوعی جدید از ارز ملی را در اختیار کاربران و کسب و کار‌‌ها قرار داده و به‌ویژه در معاملات فرامرزی مزایای قابل‌توجهی داشته باشد.
ریال دیجیتال نیز یکی از این رمزارز‌‌هاست که قرار است به عنوان نسخه دیجیتالی شده ریال ایران عمل کند. بانک مرکزی این پروژه را در راستای مدرن‌‌سازی سیستم مالی کشور معرفی کرده و با هدف افزایش شفافیت مالی، کاهش هزینه‌‌های چاپ اسکناس، تسهیل تراکنش‌‌های مالی و بهبود نظام پرداخت کشور توسعه آن را دنبال می‌کند.
با وجود برخی مخالفت‌‌ها و انتقاد‌‌ها، توسعه ریال دیجیتال به‌‌صورت تدریجی و محتاطانه ادامه دارد و اخیرا گزارش‌‌هایی از پیشرفت‌‌های جدید در فاز آزمایشی آن منتشر شده است.
افزایش حضور ریال دیجیتال در بازار؟
ایده راه‌‌اندازی یک رمزارز ملی در ایران از سال 1400 مطرح شد و طی سالیان گذشته دنبال شده است. این رمزارز که در ادامه ریال دیجیتال یا رمز ریال نام گرفت، قرار است تا به عنوان یک ابزار مالی جدید در اختیار کاربران و کسب و کار‌‌ها قرار گیرد و تعاملات مالی را آسان کند.
ریال دیجیتال ارزشی معادل الکترونیکی ریال فیزیکی دارد و به عنوان یک ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC توسط بانک مرکزی ایران توسعه‌یافته است. هدف از ایجاد این ارز دیجیتال، افزایش شفافیت مالی، بهبود سیستم پرداخت، کاهش هزینه‌‌های انتقال پول و مقابله با چالش‌‌هایی مانند پولشویی و تورم است. ریال دیجیتال برخلاف ارز‌‌های رمزنگاری‌‌شده مانند بیت‌‌کوین، تحت کنترل کامل بانک مرکزی قرار دارد و از طریق شبکه بانکی کشور توزیع می‌شود.
یکی از ویژگی‌‌های اصلی ریال دیجیتال، امکان انجام تراکنش‌‌های سریع و امن با کارمزد پایین‌‌تر نسبت به سیستم‌های سنتی بانکی است. این ارز می‌تواند جایگزینی برای اسکناس و پول نقد باشد و باعث کاهش وابستگی به بانک‌ها برای انجام پرداخت‌‌های روزمره شود. همچنین، ریال دیجیتال می‌تواند در پرداخت‌‌های بین‌المللی به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم‌‌های اقتصادی به کار گرفته شود؛ هرچند این مزیت به پذیرش آن در سطح جهانی و همکاری‌‌های بین‌المللی بستگی دارد.
به نظر می‌رسد که کاربرد ریال دیجیتال در تعاملات مالی جهانی قرار است با کشور روسیه آغاز شود و در گذشته صحبت‌‌های مختلفی پیرامون نقش ریال دیجیتال در تجارت با این کشور عنوان شده است که روسیه نیز در تلاش برای عرضه ارز دیجیتال بانک مرکزی خود به نام روبل دیجیتال است و فاز آزمایشی آن از سال 2023 آغاز شده است.
فاز آزمایشی ریال دیجیتال نیز از سال 1401 آغاز شده و بانک مرکزی ایران در فاز‌‌های آزمایشی این پروژه، ریال دیجیتال را در برخی مناطق و برای تعداد محدودی از کاربران اجرا کرده است. مراحل آزمایشی ریال دیجیتال در تیرماه 1403 جدیت بیشتری پیدا کرد و در کیش به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس آمار ارائه شده از این فاز آزمایشی، با همکاری بانک‌های ملت و تجارت ناوگان تاکسیرانی و فروشگاه‌‌های بزرگ در کیش از ریال دیجیتال استقبال کردند و آن را به عنوان یک روش پرداختی قبول کردند. با این حال، در مرحله آزمایشی کیش استقبال زیادی از سمت مردم صورت نگرفت و زیر 50‌هزار تراکنش برای این ارز دیجیتال بانک مرکزی ثبت شد.
به نظر می‌رسد که هم اکنون و با عبور از فاز‌‌های آزمایشی اولیه، کاربرد ریال دیجیتال در خارج از جزیره کیش مورد توجه بانک مرکزی قرار دارد. در دی ماه، دکتر محمد مهدی متولی مدیرعامل شرکت امیدپی اعلام کرد که به زودی امکان خرید نان با ریال دیجیتال فراهم می‌شود. مدتی بعد و در اواخر بهمن ماه، گزینه پرداخت با ریال دیجیتال در برخی از نانوایی‌‌های تهران و در کارتخوان‌‌های مخصوص خرید نان دیده شد. هرچند با وجود پشتیبانی چند بانک از ریال دیجیتال، گزینه پرداخت با ارز دیجیتال بانک مرکزی در این کارتخوان‌‌ها هنوز قابلیت استفاده نداشت.
در این بین پشتیبانی از ریال دیجیتال در بانک‌های بیشتری شروع شده است و پس از بانک سپه، بانک شهر در به‌روزرسانی بهمن ماه اپلیکیشن خود از راه‌‌اندازی کیف پول ریال دیجیتال خبر داد. با وجود این پیشرفت‌‌ها، ریال دیجیتال همچنان چراغ خاموش به روند توسعه خود ادامه می‌دهد و به نظر می‌رسد که بانک مرکزی هنوز قصد جدی برای گسترش استفاده و راه‌‌اندازی فاز آزمایشی بزرگ‌تر برای آن را ندارد؛ موضوعی که علاوه بر چالش‌‌های فنی و زیرساختی می‌تواند به دلیل عدم‌مشاهده استقبال مردم نیز باشد.
چالش‌‌ها و انتقادات
با وجود توسعه تدریجی رمز ریال توسط بانک مرکزی، بسیاری از مردم و فعالان اقتصادی نسبت به این پروژه دیدگاه مثبتی ندارند. مهم‌ترین چالش، نبود نیاز واقعی به رمز ریال در بازار ایران عنوان می‌شود.
برخلاف ارز‌‌های دیجیتال محبوب بازار مانند بیت‌کوین و تتر که کاربران به دلیل دور زدن تحریم‌‌ها، نوسانات ارزی و محدودیت‌های بانکی از آنها استفاده می‌کنند، رمز ریال صرفا نسخه دیجیتال شده ریال است که بسیاری از همان محدودیت‌ها و مشکلات سیستم بانکی سنتی را به همراه دارد. همچنین با توجه به اینکه رمز ریال قرار نیست جایگزین رمزارز‌‌های مستقل یا حتی روش‌های پرداخت الکترونیکی فعلی شود، انگیزه‌‌ای قوی برای پذیرش گسترده آن در میان مردم وجود ندارد.
علاوه بر این، نبود مزیت رقابتی رمز ریال در برابر روش‌های پرداخت موجود نیز مانع بزرگی برای موفقیت این ارز دیجیتال بانک مرکزی است. در حال حاضر، سیستم‌های پرداخت الکترونیکی مانند کارت‌‌های بانکی، پرداخت‌‌های آنلاین و حتی کد‌‌های ستاره مربع به خوبی پاسخگوی نیاز‌‌های روزمره کاربران ایرانی هستند. رمز ریال علاوه بر آنکه ویژگی و جذابیت خاصی نسبت به این روش‌های پرداختی ندارد، بلکه ممکن است پیچیدگی‌‌های جدیدی را به سیستم‌های مالی کشور اضافه کند.
نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و نظارت دولتی یکی دیگر از چالش‌‌های جدی رمز ریال است. برخلاف رمزارز‌‌های غیرمتمرکز که به کاربران اجازه می‌دهند تا تراکنش‌‌های خود را بدون واسطه و به صورت تقریبا ناشناس انجام دهند، رمز ریال کاملا قابل ردیابی و تحت کنترل دولت است که نگرانی‌هایی نسبت به اعمال محدودیت در تراکنش‌‌ها و حتی مسدود شدن دارایی‌‌ها در شرایط خاص را به دنبال داشته است. مواردی که باعث شده است مردم نسبت به پذیرش رمز ریال مقاومت نشان دهند و همچنان به دنبال گزینه‌‌های بهتر باشند.
در حالی که رمز ریال هم اکنون با چالش‌‌های بزرگی در مسیر پذیرش عمومی روبه‌رو است، اما این ابزار جدید مالی می‌تواند مزایا و برتری‌‌های خود را نیز داشته باشد. یکی از اصلی‌‌ترین مزایا، می‌تواند افزایش سرعت و کاهش هزینه‌‌های تراکنش‌‌ها باشد زیرا با استفاده از فناوری بلاک‌چین، تراکنش‌‌های رمز ریال می‌توانند بر بستری امن، بدون درگیر شدن سیستم بانکی سنتی و با سرعت بالایی انجام شوند. همچنین رمز ریال می‌تواند در گسترش اقتصاد دیجیتال و تسهیل تجارت الکترونیک به‌‌ویژه در معاملات فرامرزی مزایای زیادی داشته باشد.
با این حال چالش‌‌ها و نگرانی‌های پیرامون این ارز دیجیتال بانک مرکزی نیز قابل‌توجه هستند و اگر بانک مرکزی نتواند این نگرانی‌ها را برطرف کرده و ارزش افزوده‌‌ای برای رمز ریال ایجاد کند، این ارز دیجیتال برای کسب جایگاه مهم در اقتصاد ایران مسیر سختی را پیش رو خواهد داشت.