بزرگنمايي:

بازار آریا - صنعت پالایش ایران در 46 سال اخیر با نقش‌آفرینی‌های مؤثر توانسته جلوه‌ای شکوهمندانه از توان داخلی و توسعه و پیشرفت را به نمایش بگذارد و کارنامه‌ای درخشان از افزایش تولید فرآورده‌ها و انتقال ایمن و پایدار آنها را به ثبت برساند.

به گزارش خبرنگار شانا، همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی، ایران شاهد انقلابی بود که نه‌تنها ساختار سیاسی کشور را دگرگون کرد، بلکه به دگرگونی بنیادین در صنعت پالایش نیز منجر شد. این صنعت طی چند دهه اخیر مسیر پر فراز و نشیبی همچون خروج از کنترل شرکت‌های خارجی بر منابع نفتی و روندهای ناکارآمد در تولید و حرکت به‌سوی ملی‌سازی و خودکفایی پیموده است. در این گزارش با نگاهی گذرا به تغییرات اساسی در صنعت پالایش ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دستاوردهای کلیدی و چالش‌های پیش رو این صنعت خواهیم پرداخت.
افزایش 7 برابری تولید بنزین
بنزین راهبردی‌ترین فرآورده پالایشگاهی به‌شمار می‌رود به همین دلیل پالایشگاه‌های ایران با تغییر در واحدهای فرآیندی و اجرای پروژه‌های کیفی‌سازی همواره به‌دنبال افزایش تولید و کیفیت این فرآورده در کشور هستند. آمارها نشان می‌دهد در فاصله سال‌های 1357 تا 1359 به‌طور میانگین روزانه 14 میلیون لیتر بنزین در کشور تولید شده که این مقدار هم‌اکنون با افزایش حدود هفت‌ونیم برابری به روزانه 105 میلیون لیتر در روز رسیده است. این افزایش تولید طی 46 سال آن هم همزمان با عبور از جنگ تحمیلی هشت‌ساله و وجود تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران، دستاوردی بزرگ برای صنعت پالایش به‌عنوان ارکان اصلی تأمین انرژی کشور به‌شمار می‌رود.
بر اساس آخرین بررسی‌های شانا، دولت چهاردهم نیز از زمان آغاز به کار خود همگام با اهداف صنعت نفت و تأمین پایدار انرژی در کشور افزایش ظرفیت تولید بنزین را در دستور کار قرار داد، به‌گونه‌ای که میانگین تولید بنزین پالایشگاهی در پنج ماه شهریور تا دی‌ امسال به 105 میلیون لیتر در روز رسید که 8 میلیون لیتر بیشتر از مدت مشابه 1402 است. این افزایش 8 میلیون لیتری تولید بنزین حاصل انجام اقدام‌هایی چون اصلاحات فرآیندی، بهره‌برداری از طرح‌های ایزومریزاسیون پالایشگاه شیراز، بهره‌برداری از واحد هیدروکراکر پالایشگاه آبادان و افزایش تحویل خوراک نفت ‌خام و میعانات گازی به مقدار 100 هزار بشکه در روز به پالایشگاه‌هاست که در پنج‌ ماهه استقرار دولت چهاردهم (ابتدای شهریورماه تا پایان دی‌ماه) محقق شده است.
افزایش 4.5 برابری تولید نفت‌گاز
تولید نفت‌گاز (گازوئیل) کشور در طول 46 سال گذشته فراز و فرودهای بسیاری را به خود دیده است، به‌نحوی ‌که در فاصله 1357 تا 1359، روزانه حدود 24 میلیون لیتر نفت‌گاز (گازوئیل) در کشور تولید می‌شد که این رقم در پارسال با افزایش حدود 4.5 برابری نسبت به سال‌های 1357 و 1359 به 110 میلیون لیتر در روز رسید.
افزایش تولید نفت‌گاز تنها به روزانه 110 میلیون لیتر در روز خلاصه نشد و انقلاب در روزهای 46 سالگی نویدبخش ثبت رکوردهای تازه در تولید نفت‌گاز بود، به‌گونه‌ای که میانگین تولید نفت‌گاز در دی 1403 به رقم قابل‌توجه 124 میلیون لیتر در روز رسید که بیان‌کننده افزایش 14 میلیون لیتری تولید این فرآورده نسبت به مدت مشابه پارسال است.
همچنین تولید نفت‌گاز در پنج‌ماهه دوم 1403 (از شهریور تا پایان دی‌) با شتابی خیره‌کننده به 118 میلیون لیتر در روز رسید که 7 میلیون لیتر بیشتر از مدت مشابه 1402 است، همچنین در مقایسه با پنج‌ ماه نخست امسال نیز میانگین تولید نفت‌گاز در پنج ماه اخیر با افزایش 7 میلیون لیتری در روز همراه بوده است.
افزایش تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌ها
با توجه به وضعیت ویژه موجودی مخازن سوخت مایع نیروگاهی در ابتدای استقرار دولت چهاردهم و ضرورت تأمین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های کشور، وزارت نفت با تمرکز بر افزایش ظرفیت انتقال فرآورده از پالایشگاه‌های جنوبی کشور به مرکز و شمال ایران و با تمهیداتی همچون اعمال کارمزد تشویقی به ناوگان حمل جاده‌ای و ریلی، افزایش قابل‌توجه ظرفیت ناوگان فعال شبکه توزیع سوخت مایع کشور (درمجموع یک هزار و 500 ناوگان ریلی و 2 هزار و 200 جاده‌پیما، به شبکه حمل سوخت مایع کشور اضافه شده است)، بهره‌برداری از خطوط لوله انتقال فرآورده به دو نیروگاه و بهره‌برداری از فاز نخست خط لوله بندرعباس - رفسنجان، تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌های کشور را سرعت بخشید.
متوسط تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها در پنج ماه شهریور تا دی 1403 برابر با 38 میلیون لیتر در روز بوده است که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال 11 میلیون لیتر در روز (معادل 41 درصد) و نسبت به میانگین پنج ماه نخست نیز 58 درصد افزایش یافته است. مقدار تحویل نفت‌گاز در ماه‌های آذر و دی‌ امسال به ترتیب به 51 و 54 میلیون لیتر در روز رسیده که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است.
افزون بر این، متوسط تحویل نفت‌کوره به نیروگاه‌ها در پنج ماه شهریور تا دی‌ برابر با 26 میلیون لیتر در روز بوده است که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال مقدار 8 میلیون لیتر در روز معادل 44 درصد و نسبت به میانگین پنج ماه نخست امسال 18 درصد افزایش یافته است.
دفاع مقدس و کارنامه درخشان صنعت نفت
در این میان، دوران دفاع مقدس و اقدام‌های انجام‌شده برای بازسازی ویرانی‌های آن، گوشه‌ای دیگر از کارنامه درخشان صنعت پالایش نفت در طی بیش از چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. با توجه به ویژگی تأسیسات نفتی از نظر کسب درآمدهای ارزی و تأمین سوخت و انرژی مصرفی بخش‌های مختلف اقتصادی، همزمان با آغاز جنگ تحمیلی این تأسیسات همواره هدف تهاجم و بمباران‌های دشمن قرار گرفت و خسارات زیادی به آنها وارد شد. از این رو یکی از مقاطع حساس و حیاتی در صنعت نفت، حماسه دوران دفاع مقدس است که از یک سو وظیفه خطیر تداوم تولید و تأمین نیاز مردم و اقتصاد را به محصولات این صنعت به‌عهده داشت و از سوی دیگر به بازسازی و مقابله با ویرانی‌های حاصل از حملات دشمن می‌پرداخت.
افزایش 2 برابری خطوط انتقال فرآورده‌های نفتی
صنعت انتقال نفت به‌عنوان مهم‌ترین بستر انتقال بهینه، ایمن و پایدار مواد نفتی اعم از نفت خام، میعانات گازی و انواع فرآورده‌های نفتی در 12 نقطه عملیاتی در سراسر کشور در حال اجرای رسالت خطیر خود در زنجیره تولید، تأمین و انتقال سوخت است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از دستاوردهای عمده در بخش پایین‌دستی نفت خام، پیشرفت‌های قابل‌توجه در حوزه احداث خطوط لوله انتقال نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به‌منظور تأمین سوخت مصرف‌کنندگان مختلف کشور در سراسر ایران بوده است، به‌طوری‌ که در 1357 مجموع خطوط انتقال فرآورده‌های نفتی 7 هزار کیلومتر بوده و هم‌اکنون به 14 هزار کیلومتر رسیده است.
تولید بنزین و نفت‌گاز یورو؛ مهم‌ترین دستاورد
تولید بنزین و نفت‌گاز یورو در کشور و افزایش کیفیت فرآورده‌های تولیدی در پالایشگاه‌های کشور برای نخستین بار در دولت یازدهم و دوازدهم اتفاق افتاد؛ دستاوردی که به جرأت می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای کشور در حوزه صنایع پالایشی نام برد. تولید و توزیع سراسری سوخت پاک نه‌تنها به اذعان آمار سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره هواشناسی کل کشور منجر به افزایش تعداد روزهای هوای پاک در کشور شد.
ساخت 2 هزار و 500 جایگاه سی‌ان‌جی
متنوع‌سازی سبد سوخت کشور و احداث بیش از 2 هزار و 500 جایگاه سی‌ان‌جی در کشور از 1383 تاکنون دستاوردی دیگر است که همسو با تحقق اهداف زیست‌محیطی در صنعت پالایش محقق شده است؛ مصرف سی‌ان‌جی در کشور از 2.3 میلیون مترمکعب در روز (فاصله سال‌های 1384 تا 1387) هم‌اکنون به 19.5 میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته، به‌نحوی‌ که با پایه‌گذاری و توسعه این صنعت در کشور، از معادل مصرف تقریبی روزانه 19.5 میلیون لیتر بنزین در کشور جلوگیری شده است.
ایجاد سامانه کارت هوشمند سوخت
سامانه کارت هوشمند سوخت به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه فناوری اطلاعات (IT) کشور سال 1386 ایجاد و اجرای آن سبب جلوگیری از مصرف بی‌رویه بنزین و ایجاد الگوی بهینه مصرف فرآورده‌های نفتی شد که اقدامی مهم همسو با مدیریت مصرف سوخت به‌شمار می‌رود. این سامانه از مهم‌ترین دستاوردهای صنایع پایین‌دستی نفت در حوزه پالایش به‌شمار می‌رود.
ساخت بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان
طرح عظیم و ملی پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با ظرفیت پالایش روزانه 480 هزار بشکه میعانات گازی، بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان و نخستین پالایشگاه میعانات گازی خاورمیانه به‌شمار می‌رود. عملیات احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در زمینی به مساحت 730 هکتار در 1385 در 25 کیلومتری غرب بندرعباس در جوار پالایشگاه بندرعباس آغاز شد. این پالایشگاه به‌منظور حفظ و استمرار عملیات برداشت گاز از میدان مشترک پارس جنوبی و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و تضمین خودکفایی کشور در تأمین فرآورده‌های راهبردی انرژی مانند بنزین و نفت‌گاز ایجاد شده است. این واحد پالایشی هم‌اکنون با تولید روزانه 44 میلیون لیتر بنزین جایگاهی راهبردی در توازن انرژی کشور و منطقه ایفا می‌کند. ستاره خلیج‌فارس ایرانی‌ترین پالایشگاه کشور محسوب می‌شود که بیش از 70 درصد تجهیزات آن از صنایع داخلی کشور تأمین شده است.