بزرگنمايي:

بازار آریا - دکتر روح‌اله اسلامی* کشورها بازیگرانی هستند که در محیط آشوب‌زده بین‌الملل به دنبال منافع ملی خود هستند. منافع ملی هر کشور ایجاب می‌کند برای حفظ مرزها، تمامیت ارضی، ثبات حکومت، رفاه شهروندان و نفوذ بین‌الملل دست به اقدامات نظامی و دیپلماتیک بزنند. ایران کشوری باستانی، قدرتمند و باسابقه و دارای تداوم فرهنگی است که بر محیط پیرامون خود به لحاظ روبناهای مشروعیت زبان فارسی، تشیع، اسلام و انقلاب اثرگذار است.
بخش عمده‌ای از قدرت ایران حیطه نفوذی است که از سازه‌های فرهنگی به دست آمده است و بخش دیگری نیز توان نظامی و موقعیت جغرافیایی است که سخت‌افزاری محسوب می‌شود. آمریکا نیز قدرت اثرگذار نظامی، اقتصادی و فرهنگی جهان است که حیطه نفوذ خود را در همه‌جا بسط داده است. قدرت آمریکا با روبناهای مشروعیتی جهانی شدن، عصر اطلاعات و دهکده جهانی سعی در کاهش حاکمیت دولت کشورهای رقیب و نفوذ در آنها دارد. ایران قدرتی باستانی و آمریکا قدرت عصر جدید است. ایران دارای تکنولوژی‌های قدرت باستانی و حکمرانی تداومی فرهنگی است و آمریکا دارای قدرت اتمی و فناوری‌های هوش مصنوعی است. از سال 2002 به بعد آمریکا به صورت مستقیم به اطراف ایران نزدیک شد.
برخی شاخص‌ها در تاریخ معاصر عامل دوری این دو کشور و حرکت به سمت تخاصم و روایت‌های نفی‌گونه شده است. موقعیت اسرائیل و غصب سرزمین‌های فلسطینی و جنایت علیه بشریت که این کشور انجام داده است و حمایت‌های یک‌جانبه آمریکا از اسرائیل، همیشه محل نزاع ایران و آمریکا بوده است. اسرائیل علاقه‌مند به درگیری نظامی ایران و آمریکاست تا زیرساخت‌ها و توان نظامی و زیرساخت‌های ایران را از بین ببرد. ایران اسرائیل را رژیم صهیونیستی می‌نامد که سیاست‌های جنایتکارانه دارد. آمریکا نیز در هر شرایطی با تمام توان از اسرائیل حمایت کرده است به گونه‌ای که اسرائیل ایالتی از آمریکاست. سازه‌های تاریخی کودتای آمریکا و انگلیس علیه مصدق، بحران گروگان‌گیری و در ادامه تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا علیه ایران و در نهایت خروج ترامپ از برجام و به شهادت رساندن سردار قاسم سلیمانی مجموعه سازه‌های تاریخی و برچسب‌هایی ایجاد کرده که دو بازیگر را به دشمنان ذاتی نسبت به یکدیگر تبدیل کرده است. در این وضعیت دور و سرشار از سوءتفاهم، هر گونه مذاکره در راستای کنترل و مدیریت یکدیگر است و جو بی‌اعتمادی حاکم است.
برخی شاخص‌ها همانند آمریکا همچون نیروی سوم، مقابله با اشغال ایران توسط شوروی، مقابله با القاعده و داعش توسط ایران و آمریکا، و مذاکرات برجام عامل نزدیکی ایران و آمریکا به یکدیگر است. ایران خواهان تکنولوژی و برداشته شدن تحریم‌هاست و آمریکا نیز به لحاظ روبنای مشروعیت‌بخش تغییر پیدا کرده است. در آمریکا جریانی قدرت گرفته است که قواعد لیبرالیستی را قبول ندارد و سعی دارد اصول محافظه‌کارانه ملی را حاکم کند. دخالت مذهب در سیاست، رویکردهای سنتی در سیاست‌های جنسیتی، مقابله با جهان‌وطنی و برگرداندن تعرفه‌ها و خارج شدن و بی‌اعتبار کردن سازمان‌های بین‌المللی در آمریکا اکنون در دستور کار قرار گرفته است. چنین رویه‌هایی به لحاظ جغرافیایی، اقتصادی و تکنولوژیک امکان بازیگری ایران و آمریکا را فراهم می‌کند.
نقطه تخاصم و برهم زدن بازی یعنی بازی دو سر باخت در قدرت‌گیری تاریخ و خرابکاری اسرائیل و برجای ماندن تحریم‌هاست. نقطه تعادل همان جایی است که شکل و روح برجام از میان رفت. با توجه به اینکه شخص ترامپ در دوره اول از برجام خارج شده است، قدم ابتدایی می‌تواند بازگشت آمریکا به برجام و جبران خسارت‌های ایران و رفع تحریم‌ها باشد. موقعیت جغرافیایی و امکانات ترانزیتی ایران، بازار نفت و گاز و معدن و شرایط ویژه اقتصادی ایران و همین‌طور ظرفیت رفع تحریم‌ها و توان سرمایه و تکنولوژی در صورت ایستادن بر موضع برجام می‌تواند راه‌گشا باشد.
* دانشیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد