بازار آریا

آخرين مطالب

از قرارداد دارسی تا ملی شدن نفت؛ مسیر مبارزه با استعمار اقتصاد ایران

از قرارداد دارسی تا ملی شدن نفت؛ مسیر مبارزه با استعمار
  بزرگنمايي:

بازار آریا - زمینه‌های تاریخی ملی شدن صنعت نفت را باید در قرارداد دارسی (دوره قاجار) و سپس قرارداد 1933 (دوره رضاشاه) جست‌وجو کرد. به مرور و با رشد آگاهی بین ایرانیان زمینه‌های اعتراضی نسبت به جنبه‌های استعماری شرکت نفت انگلیس و ایران و کشورهای خارجی اوج گرفت و همین امر به ملی شدن صنعت نفت در مجلس شانزدهم شورای ملی منجر شد.

«به نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نماییم صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام ‌شود». با تصویب این جملات در مجلس شانزدهم شورای ملی، نفت ایران ملی شد و آرزوی دیرینه ایرانیان برای رهایی از سلطه بیگانگان به پایان رسید. در واقع با ملی شدن صنعت نفت، نقش دولت‌های خارجی به‌خصوص «انگلیس» و «شرکت نفت انگلیس و ایران» از منابع نفتی ایران کوتاه شد و کشور در مسیر استقلال قرار گرفت. مجلس شانزدهم شورای ملی نقش تعیین‌کننده در ملی شدن صنعت نفت داشت و به همین دلیل این مجلس در تاریخ پارلمانی ایران از جایگاه والایی برخوردار شد. نوشتار حاضر به بررسی کوتاه از سیر تاریخی ملی شدن صنعت نفت در ایران پرداخته است.
زمینه‌های تاریخی ملی شدن صنعت نفت را باید در قرارداد دارسی (دوره قاجار) و سپس قرارداد 1933 (دوره رضاشاه) جست‌وجو کرد. به مرور و با رشد آگاهی بین ایرانیان زمینه‌های اعتراضی نسبت به جنبه‌های استعماری شرکت نفت انگلیس و ایران و کشورهای خارجی اوج گرفت و همین امر به ملی شدن صنعت نفت در مجلس شانزدهم شورای ملی منجر شد.
در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، انگلیسی‌ها توانستند با دولت ساعد قرارداد الحاقی کمپانی نفت معروف به گس‌گلشائیان را به امضا برسانند. در این قرارداد پیش‌بینی شده بود که برای هر تن نفت فروخته‌شده 6 شیلینگ به جای 4 شیلینگ (مندرج در قرارداد 1933) به دولت ایران پرداخت شود و به‌علاوه با حفظ حقوق ایران در مورد دریافت حق‌الامتیاز تعیین شده در قرارداد 1933، 5 میلیون لیره استرلینگ اضافی نیز پرداخت شود. دولت ساعد طرح قرارداد الحاقی را برای تصویب به مجلس پانزدهم فرستاد، اما در مجلس مخالفت شد. پس انگلیسی‌ها تصمیم گرفتند موافقت‌نامه مزبور را به مجلس شانزدهم ببرند. مجلس شانزدهم شورای ملی 20 بهمن سال 1328 افتتاح شد و برخی وکلای تهران مثل دکتر محمد مصدق، دکتر بقایی، حسین مکی، حائری‌زاده، دکتر شایگان، عبدالقدیر آزاد و آیت‌الله کاشانی به مجلس راه یافتند.
همزمان با دوره شانزدهم مجلس شورای ملی چند نخست‌وزیر بر سرکار آمدند. همان‌طور که گذشت محمد ساعد در اوایل اسفند 1328 دولت خود را به مجلس معرفی کرد، اما به دلیل اعتراضات نمایندگان در 27 اسفند استعفا داد، سپس کابینه علی منصور در 14 فروردین 1329 تشکیل شد و در 5 تیر پایان یافت. با روی کار آمدن دولت علی رزم‌آرا در 6 تیر 1329 تا کشته شدنش از سوی خلیل طهماسبی در 16 اسفند 1329، دوره‌ای از رویارویی کمیته نفت مجلس و جبهه ملی با نخست‌وزیری شکل گرفت. نخستین نشست کمیسیون نفت پنجشنبه 5 تیر سال 1329/26 ژوئن 1950 تشکیل شد که در آن نشست هیئت رئیسه خود را انتخاب کردند. مصدق در نامه‌ای به روزنامه اطلاعات مورخه 29 آبان 1329 در مورد قرارداد الحاقی نفت، آن را مغایر استیفای حقوق ملت ایران دانست و تأکید کرد این قرارداد سبب سلب حقوق ملت ایران می‌شود.
در نشست پانزدهم کمیسیون نفت، سپهبد رزم‌آرا نخست‌وزیر و چند نفر از اعضای کابینه به‌منظور دفاع از لایحه قرارداد الحاقی حضور یافتند. جمال امامی با اعلام این مطلب که لغو قرارداد 1933 به صلاح نیست، از طرف اکثریت اعضای کمیسیون خواستار این شد که دولت با شرکت نفت مذاکره و قرارداد منصفانه‌تری به مجلس پیشنهاد کند. رزم‌آرا در پاسخ به سؤال‌های اعضای کمیسیون نفت، از مذاکرات با شرکت نفت خبر داد، همچنین رزم‌آرا با اشاره به نظر کارشناسان که مأمور مطالعه نفت شده بودند، ملی کردن نفت در ایران را غیرعملی دانست. پس از آن مصدق در کمیسیون نفت، نطق‌های مفصلی درباره لایحه نفت انجام داد. سپس نظریه سیاست موازنه منفی را پیش برد که مبارزه بر ضد استقرار مجدد سلطه استبدادی و فراهم آوردن امکانات انتخابات آزاد، از الزامات آن به شمار می‌رفت. این نظریه از اواخر مجلس پانزدهم وارد مرحله جدی خود شد و در مجلس شانزدهم ادامه یافت. در کابینه حسین علاء که پس از رزم‌آرا روی کار آمده بود کمیسیون نفت، لایحه مربوط به ملی شدن نفت را برای تصویب با مهلت دو ماه به مجلس فرستاد. درنهایت در روز 29 اسفند 1329/ 20 مارس 1951 هر دو مجلس طرح قانون ملی شدن صنعت نفت را در سراسر کشور تصویب کردند.
طرح خلع ید و ملی شدن صنعت نفت در تاریخ 10 اردیبهشت 1330/ یکم مه 1951 به تصویب دو مجلس و توشیح شاه رسید و در نتیجه شرکت نفت انگلیس و ایران و دولت انگلیس، دولت ایران را مورد اعتراضات شدیدی قرار دادند که این اختلاف‌ها به دیوان داوری ارجاع داده شد. به این ترتیب نفت ایران ملی شد و در اختیار دولت قرار گرفت. با اقدام دولت ایران در ملی کردن صنعت نفت، توسعه میدان‌های نفتی و در نتیجه فعالیت پالایشگاه آبادان نیز متوقف شد. با تصویب این قوانین، کمیسیون مخصوص نفت در تاریخ 27 فروردین 1330 / 17 آوریل 1951 گزارشی به مجلس شورای ملی ارائه داد که در آن نحوه ملی شدن صنعت نفت را در اختیار شرکت انگلیس و ایران قرار داد و برای این کار هیئت مختلطی از نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا و وزیر دارایی و نماینده دولت تعیین شده بود که ‌باید بر خلعیت از شرکت سابق از سوی دولت نظارت داشته باشد. به این ترتیب مشارکت شرکت نفت انگلیس و ایران در فعالیت‌های نفتی ایران متوقف شد.
یونس صادقی

لینک کوتاه:
https://www.bazarearya.ir/Fa/News/1280140/

نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield
مخاطبان عزیز به اطلاع می رساند: از این پس با های لایت کردن هر واژه ای در متن خبر می توانید از امکان جستجوی آن عبارت یا واژه در ویکی پدیا و نیز آرشیو این پایگاه بهره مند شوید. این امکان برای اولین بار در پایگاه های خبری - تحلیلی گروه رسانه ای آریا برای مخاطبان عزیز ارائه می شود. امیدواریم این تحول نو در جهت دانش افزایی خوانندگان مفید باشد.

ساير مطالب

فروش ویژه برای باغداران: خرید انواع نهال اصلاح شده باتخفیف30درصدی

قیمت عمده انواع میوه و صیفی‌جات شب عید

اسامی مدیران بانکی متهم در پرونده چای دبش اعلام شد

رشد 3.7 درصدی اقتصاد در 9 ماه سال 1403

شهید رئیسی قائل به حمایت از نسل‌های پرانرژی‌تر، خلاق و با جسارت بود

بهره‌وری نامطلوب منابع آبی لرستان/استاندار انتقاد کرد

قیمت بیت کوین و اتریوم امروز دوشنبه 27 اسفند 1403/ کاهش قیمت بیت کوین

ترامپ: عفوهای صادرشده در دوره بایدن «باطل» است

حقوق اسفند بازنشستگان لشگری واریز شد

از قرارداد دارسی تا ملی شدن نفت

مرکز ملی هنر و رسانه بنیاد شهید و امور ایثارگران ایجاد خواهد شد

چگونه از تاریخچه دریافت سود سهام عدالت خود مطلع شویم؟

قیمت دلار و یورو در صرافی ملی امروز دوشنبه 27 اسفند 1403/ کاهش قیمت

قیمت دلار مبادله‌ای امروز دوشنبه 27 اسفند 1403/ کاهش قیمت+ جدول

قیمت طلا و سکه امروز دوشنبه 27 اسفند 1403/ کاهش قیمت طلا 18 عیار+ جدول

قیمت طلا 18 عیار امروز دوشنبه 27 اسفند 1403/ کاهش قیمت+ جدول

خشم زلنسکی از پیش روی روسیه/ رئیس ستاد کل ارتش اوکراین برکنار شد

قیمت سکه، نیم‌سکه و ربع‌سکه امروز دوشنبه 27 اسفند 1403

گارد طلای جهانی افزایشی ماند

سود سهام عدالت واریز شد

دفتر مطالعات راهبردی پتروشیمی گشایش یافت

تخفیف 30 درصدی آخرسال نهال های اصلاح شده در پالیز نهال با تحویل 24ساعته!

آیا قیمت بیت کوین به اوج خود رسید؟

واریز مرحله نخست سود سهام عدالت به پایان رسید

رویداد《من نوه‌ی شهیدم》باهدف ترویج فرهنگ ایثار و شهادت برگزار شد

پرونده‌های قاچاق سوخت به دادگاه‌های ویژه جرایم اقتصادی ارسال می‌شود

اقتصاد اسلامی ـ 36 | اقتصاد اسلامی همان احکام اقتصادی است؟

رسیدگی به پرونده‌های قاچاق سوخت در دادگاه‌های ویژه جرایم اقتصادی

پیش‌بینی بازار مسکن تهران/ نوسانات ادامه خواهد داشت؟

سمنان آماده استقبال از سرمایه گذاران حوزه کشاورزی است

شهید رئیسی قائل به حمایت از نسل‌های پرانرژی‌تر، باخلاقیت و باجسارت بود

شرایط طرح فروش 3 خودروی وارداتی ویژه نوروز 1404+ جدول

آخرین مهلت برای ثبت نام در نوبت دوم کنکور سراسری 1404

حق مسکن 900 هزار تومانی پول اجاره یک متر خانه هم نیست

تخفیف ویژه حمایت از باغداران صنوبر دوساله 10 هزار تومان یک‌ساله فقط و فقط 5هزار

چگونه می ‌وان با قطار به ترکیه رفت؟

هشدار مهم به دارندگان سهام عدالت

طالبان: برای رضایت یک کشور، علیه کشور دیگری وارد جنگ نمی‌شویم

نقل و انتقال اسناد سبزرنگ با قولنامه قابل پذیرش نیست

بم از 38 کشور دنیا بزرگتر است

رمزگشایی منتقدان از نمادهای پنهان در فیلم سینمایی «رها»

یک ایده برای گشایش اقتصادی

اسامی 10 مدیر بانکی متهم در پرونده چای دبش

قیمت خودرو امروز 27 اسفند 1403/ موج گرانی قبل از تغییر سال به بازار رسید + جدول

تعداد دکل‌های حفاری آمریکا ثابت ماند

چگونه می توان با قطار به ترکیه رفت؟

میزان مصرف سوخت بنزین 21 درصد افزایش یافت

رشد 21 درصدی مصرف بنزین کشور در 25 اسفند

ورود سامانه بارشی به کشور طی چهارشنبه/ هوا در این مناطق 10 تا 15 درجه‌ کاهش می‌یابد

کاهش چشم‌گیر ارزش دلاری دستمزدها + فیلم

© - www.bazarearya.ir . All Rights Reserved.

چاپ ایرانیان کمپانی