بزرگنمايي:

بازار آریا - امیرحامد رضایی، مشاور و تحلیلگر بازاریابی بین‌الملل، در رابطه با اهمیت اقتصادی و تجاری قاره آفریقا و در پاسخ به این سوال که طی 6 ماه گذشته تحولی در خصوص تجارت ما با کشورهای آفریقایی رخ داده یا خیر؟ به مدار اقتصادی گفت: طی 6 ماه گذشته تجارت ما با آفریقا مشابه شرایط پیشین ادامه داشت و برآورد می‌شود نسبت به دوره مشابه سال پیش افزایش داشته باشد.
با این حال، ممکن است، نتوانیم رکوردهای سال گذشته را تکرار کنیم.
او افزود: به باور من آفریقا دنیای آینده است و محوریت اقتصادی آن در آینده بیشتر می‌شود. اما برای پاسخ به پرسش شما باید بگویم که یکی از ایراداتی که در بخش خصوصی، تجاری و صنعتی ما وجود دارد، این است که یک توقع بی‌نهایت از دولت داریم. در حالی که دولت‌ها طبیعتاً محدودیت امکانات دارند. بنابراین باید متناسب با این شرایط فکر کنیم و توقع بی‌نهایت نداشته باشیم. البته دولت باید نقش توانمندساز و پشتیبان داشته باشد و به‌جای دخالت و تجارت مستقیم، زمینه را برای فعالیت بخش خصوصی فراهم کند.
آفریقا پیشرفته‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم این مشاور بازار آفریقا در پاسخ به این سوال که در حال حاضر این قاره از چه مختصات اقتصادی و فرهنگی برخوردار است؟ گفت: معمولا نگاه ما به آفریقا کلیشه‌ای است. نسل گذشته ما عمدتاً نگاهی هالیوودی به این قاره دارد و از فیلم‌هایی مانند برف‌های کلیمانجارو تأثیر گرفته‌ است. نسل ایکسی‌ها، نگاهی برگرفته از تن‌تن در کنگو دارد و نسل وای ترکیبی فانتزی از فیلم‌هایی مانند ایندیانا جونز دارد و نسل زد هم بیشتر نگاه فوتبالی به آفریقا دارد. اما این نگاه‌ها واقعی نیستند. آفریقا پیشرفته‌تر یا رو به پیشرفت‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم. درست است که هنوز در برخی مناطق زندگی بدوی یا ابتدایی وجود دارد، اما این عمومیت ندارد. آفریقا در حال پیشرفت است؛ بسیاری از کشورها در آفریقا سال‌ها است که کوچک‌ترین ناامنی نداشته‌اند و در آرامش کامل به سر می‌برند. اگر هم مشکلی وجود داشته باشد، ناشی از تنش‎های داخلیِ محدود است.
آفریقا جای حرفه‌ای‌ها است این مشاور کسب و کار در آفریقا در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه چه شرکت‌هایی می‌توانند در این بازار حضور داشته باشند؟ گفت: وقتی از نزدیک با آفریقایی‌ها مواجه می‌شویم، می‌بینیم که زیرساخت‌های آن‌ها ضعیف است، اما حاکمیت اقتصاد آزاد در بسیاری از کشورها وجود دارد. حدود 47 کشور از 54 کشور آفریقایی عضو WTO هستند. این دو نکته یعنی ضعف زیرساخت و حاکمیت اقتصاد آزاد به ما یادآوری می‌کند که آفریقا جای حرفه‌ای‌ها است، نه آماتورها؛ شرکت ایرانی برای حضور در آفریقا باید توانمند باشد تا بتواند با زیرساخت‌های ضعیف کار کند و هم‌زمان در فضای رقابتی موفق باشد. بنابراین، شرکتی که به آفریقا می‌رود باید توانمند باشد و بتواند از پس مشکلات برآید.
امیرحامد رضایی ادامه داد: آفریقایی‌هایی که رو به روی خارجی‌ها قرار می‌گیرند در کار خود حرفه‌ای هستند. آنها شرکت‌های ایرانی را به دقت مانیتور می‌کنند؛ حتی فضای رسانه‌ای داخلی ما را برای شناخت طرف ایرانی، رصد می‌کنند؛ اما یکی از ضعف‌های شرکت‌های ایرانی این است که در فضای رسانه‌ای داخلی نیز منفعلانه عمل می‌کنند و سرنخی برای شرکت‌های آفریقایی باقی نمی‌گذارند.
او در پاسخ به این پرسش که آیا آفریقا مقصد مناسبی برای صادرات است؟ گفت: باید توجه داشت که این قاره دارای ویژگی‌های عمومی مشخصی است، هرچند که این ویژگی‌ها شامل همه کشورهای این قاره نمی‌شود. در بخش وسیعی از این قاره که به آفریقای سیاه معروف است، معمولاً ضعف‌های مشترکی وجود دارد. برای مثال، در این مناطق صنایع ضعیف هستند و جمعیت قابل‌توجهی دارند که عمدتاً جوان و در سن مصرف هستند. طبیعتاً این جمعیت به کالاهای مختلف نیاز دارد و معمولاً این کالاها وارداتی هستند. در برخی مناطق این قاره، حتی کشت گندم کار آسانی نیست. به عنوان نمونه، در حوالی شهر دوالا از کشاورزان پرسیدم و به من گفتند که به دلیل رطوبت بالا، گندم در این منطقه می‌پوسد. بنابراین آرد باید وارد شود. آرد، گندم و ذرت وارداتی در این کشورها بسیار رایج است. از آنجا که حتی آرد به این مناطق وارد می‌شود، طبیعتاً هر کالای دیگری نیز امکان واردات دارد. بنابراین شرکت‌های ایرانی می‌توانند جایگاه خوبی در این بازار داشته باشند. همچنین کیفیت محصولات ما برای آفریقایی‌ها در سطح مطلوبی قرار دارد.
امیرحامد رضایی ادامه داد: در حوزه صادرات مواد غذایی، امکان راه‌اندازی کارخانه‌های صنایع تبدیلی وجود دارد. از آنجایی که فاصله زیاد باعث محدود شدن تاریخ مصرف محصولات می‌شود؛ برای مثال، بیسکویت که تاریخ مصرف سه‌ماهه دارد، ممکن است یک ماه و نیم در راه باشد، بنابراین راه‌اندازی کارخانه‌های محلی و انتقال تکنولوژی به این کشورها بسیار کارآمد است. صنعت ما ظرفیت خوبی برای این کار دارد. ما تکنولوژی‌های قدیمی‌تری داریم که اکنون می‌توانیم آن‌ها را به این قاره منتقل کنیم.
این کارشناس بازاریابی و مارکتینگ افزود: البته شرکت‌ها برای ورود به بازارهای خارجی ابتدا باید توانمندی خود را به صورت تخصصی و با کمک مشاوران کارآزموده بسنجند و سپس در چارچوب الگوریتم‌های مدرن و داده محور، محاسبه کنند و تصمیم بگیرند که کدام کشور مناسب‌تر است. برای برخی شرکت‌ها، کشورهای دیگر و برای برخی آفریقایی‌ها بهتر است، تصمیمی که داده محور است و قابل محاسبه.
او در پاسخ به این سوال که در آفریقا با چه رقبایی مواجه هستیم؟ گفت: در حال حاضر همه از جمله هندی‌ها، چینی‌ها و ترک‌ها، در بسیاری از این کشورها حضور دارند. برای مثال، ترکیه مرکز مطالعات غرب آفریقا را در یکی از این کشورها راه‌اندازی کرده و عملاً داده‌های بازار را جمع‌آوری می‌کند و در اختیار شرکت‌های ترک قرار می‌دهد. در مجموع کشورهایی مانند ترکیه و عربستان ساختارهای تجاری و به ویژه بازاریایی حرفه‌ای‌تری برای همکاری با آفریقا دارند. بسیاری از کشورهای اروپایی نیز به دلیل سابقه استعماری، حضور قوی‌تری در آفریقا دارند. آن‌ها سفارت‌های متعددی دارند و سیاست‌های تجاری منسجمی را دنبال می‌کنند. در مقابل، ایران هنوز نتوانسته چنین انسجامی را در روابط خود با آفریقا ایجاد کند.
این کارشناس بازار آفریقا در پاسخ به این سوال که برای ایجاد این انسجام و بهبود روند تجاری با آفریقا چه اقداماتی لازم است؟ گفت: اکنون نیاز به تکمیل زنجیره دیپلماسی، مذاکره با کشورهای آفریقایی و تنظیم قراردادهای تعرفه ترجیحی احساس می‌شود. در این مسیر، دولت، وزارت صمت و سازمان توسعه تجارت باید نقش مؤثری ایفا کنند. یکی از اقدامات ضروری برای گسترش تجارت با آفریقا، اعزام تیم‌های پژوهشی به این کشورها است. این اقدام به شرکت‌های ایرانی کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری وارد بازارهای آفریقایی شوند. دولت باید نقش اسپانسر داشته باشد، بدون آنکه مستقیماً در تجارت ورود کند.
او افزود: در این مسیر، سازمان توسعه تجارت و وزارت امور خارجه نقش کلیدی دارند. البته سازمان توسعه تجارت، طی چندماه اخیر، رویکردی منظم‌تری اتخاذ کرده و با انضباط‌‌‌‌تر شده، اما همچنان چالش‌هایی وجود دارد. وزارت امور خارجه نیز در این حوزه نیازمند تمرکز بیشتر است و اگر دولت به توسعه روابط تجاری با آفریقا اهمیت می‌دهد، باید اقدامات گسترده‌تری به‌ویژه در خصوص دیپلماسی انجام دهد. برخی شرکت‌های خصوصی ایرانی، در برخی موارد، حتی جلوتر از دولت در توسعه زیرساخت‌ها عمل کرده‌اند و برای گسترش تجارت با آفریقا، دولت باید نقش حمایتی و تسهیلگر خود را به‌درستی و با سرعت ایفا کند.