بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد- حمید ملازاده : در سال‌های اخیر، آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) به‌عنوان نهاد ناظر بر سیاست‌های انرژی کشورهای صنعتی، مواضع مشخصی درباره سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی اتخاذ کرده‌بود.
فاتح بیرول، مدیر اجرایی این نهاد، همواره از ضرورت توقف سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید نفت، گاز و زغال‌سنگ حمایت‌کرده و بر گذار سریع به انرژی‌های تجدیدپذیر تاکید کرده، اما در چرخشی غیرمنتظره، وی اخیرا در کنفرانس انرژی CERAWeek در هیوستون آمریکا اعلام کرد؛ سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز موجود همچنان ضروری است. این تغییر موضع چه دلیلی دارد و چه تاثیری بر بازار جهانی انرژی خواهد گذاشت؟ آیا این چرخش ناگهانی نشانه شکست ایده‌آل‌گرایی است یا پذیرش اجتناب‌ناپذیر واقعیت؟
موضع‌گیری‌های پیشین IEA
در سال‌2021، آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی تاریخی اعلام کرد؛ برای دستیابی به هدف خالص صفر(Net Zero) انتشار کربن تا سال‌2050، هیچ سرمایه‌گذاری جدیدی در پروژه‌های نفت، گاز و زغال‌سنگ نباید صورت گیرد. این موضع‌‌‌‌‌گیری که بر اساس سناریوهای اقلیمی طراحی‌شده بود، بازتابی از تمرکز آژانس بر تسریع گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی بود. این موضع به‌ویژه در دوران ریاست‌‌‌‌‌جمهوری جو بایدن که مقابله با تغییرات اقلیمی را به یکی از اولویت‌‌‌‌‌های دولت خود تبدیل کرده‌بود، با استقبال مواجه شد. دولت‌های اروپایی نیز که اهداف بلندپروازانه‌‌‌‌‌ای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای تعیین کرده‌بودند، این سیاست را تایید کردند. در مقابل، تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز، از جمله کشورهای اوپک و شرکت‌های انرژی، این موضع‌‌‌‌‌گیری را غیرواقع‌‌‌‌‌بینانه دانسته و نسبت به پیامدهای آن هشدار دادند.
نیاز به سرمایه‌گذاری در نفت
در مارس 2025، فاتح بیرول در اظهاراتی جدید تاکید کرد؛ برای حفظ امنیت انرژی جهانی، سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز موجود ضروری است. وی اعلام کرد؛ کاهش طبیعی تولید در این میادین می‌تواند عرضه جهانی را مختل‌کرده و به بی‌‌‌‌‌ثباتی در بازار انرژی منجر شود. بیرول تصریح کرد؛ «برای جبران کاهش تولید در میادین فعلی، سرمایه‌گذاری‌های جدیدی مورد‌نیاز است. ما نمی‌توانیم امنیت انرژی را نادیده بگیریم.» این تغییر موضع که اکنون IEA را در راستای سیاست‌های دولت ترامپ و شرکت‌های نفتی قرارداده‌است، واکنش‌های گسترده‌ای در پی داشته‌است.
دلایل تغییر موضع IEA
1- کاهش طبیعی تولید در میادین موجود
میادین نفت و گاز با گذشت زمان دچار افت تولید می‌شوند. بر اساس برآوردهای IEA، سالانه حدود 6‌درصد از تولید نفت به دلیل افت طبیعی کاهش می‌‌‌‌‌یابد و در صورتی‌که سرمایه‌گذاری‌های جدید برای بهینه‌سازی تولید در این میادین انجام نشود، عرضه جهانی با چالش جدی مواجه خواهدشد.
2- افزایش تقاضای جهانی انرژی
برخلاف پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه درباره کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، تقاضای جهانی همچنان رو به افزایش است. کشورهای درحال‌توسعه، به‌ویژه چین و هند، همچنان وابستگی زیادی به نفت و گاز دارند. علاوه‌بر این، افزایش مصرف گاز طبیعی به‌عنوان سوخت گذار از زغال‌سنگ نیز بر فشار تقاضا افزوده است.
3- چالش‌های گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر
گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک روندی زمانبر است. هرچند سرمایه‌گذاری در منابع تجدیدپذیر افزایش‌یافته، اما چالش‌هایی مانند ذخیره‌سازی انرژی، زیرساخت‌های انتقال و هزینه‌های بالا همچنان مانع از جایگزینی سریع سوخت‌های فسیلی شده‌است.
4- فشارهای سیاسی و اقتصادی
تغییر موضع IEA در شرایطی رخ‌داده که تولیدکنندگان نفت و گاز، از جمله اوپک، آمریکا و روسیه، خواستار افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه هستند. فشارهای سیاسی از سوی جمهوری‌خواهان آمریکا و برخی کشورهای اروپایی نیز بر تغییر سیاست‌های IEA بی‌تاثیر نبوده‌است. تغییر موضع آژانس بین‌المللی انرژی واکنش‌های گسترده و متفاوتی را در سطح جهانی برانگیخته است. درمیان شرکت‌های بزرگ نفت و گاز، این تغییر رویکرد با استقبال مواجه‌شده و بازیگرانی همچون اکسون‌‌‌‌‌موبیل و شورون آن را نشانه‌‌‌‌‌ای از واقع‌‌‌‌‌بینی در سیاست‌های انرژی دانسته‌‌‌‌‌اند، چراکه به باور آنها، در شرایطی که تقاضای جهانی برای نفت و گاز همچنان بالاست، سیاست‌های سختگیرانه در زمینه محدود‌کردن سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند بازار را با کمبود عرضه مواجه‌کند. در مقابل، گروه‌های زیست‌محیطی مانند Greenpeace و Friends of the Earth به‌‌‌‌‌شدت از این تغییر انتقاد‌کرده و آن را یک گام به عقب در مسیر مقابله با تغییرات اقلیمی ارزیابی کرده‌اند. 
به عقیده این گروه‌ها، تاکید بر سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز به‌‌‌‌‌جای تمرکز بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، نشان‌دهنده کاهش تعهدات بین‌المللی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای است و می‌تواند اهداف توافق پاریس را به‌خطر بیندازد. در این میان، واکنش دولت‌ها نیز متفاوت بوده‌است؛ کشورهایی مانند عربستان‌سعودی و روسیه که اقتصاد آنها به درآمدهای نفت و گاز وابسته است، از این تغییر موضع حمایت‌کرده و آن را عاملی برای حفظ ثبات بازار جهانی انرژی دانسته‌‌‌‌‌اند. در مقابل، اتحادیه اروپا همچنان بر گذار سریع به انرژی‌های پاک تاکید دارد و این تغییر سیاست را مانعی در مسیر اجرای برنامه‌های کربن‌‌‌‌‌زدایی خود تلقی می‌کند. به‌این‌ترتیب، تغییر موضع IEA نه‌‌‌‌‌تنها شکاف میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی را آشکارتر ساخته، بلکه چالش‌های سیاستگذاری جهانی را در مسیر دستیابی به توازن میان امنیت انرژی و اهداف اقلیمی پررنگ‌تر کرده‌است.
نقش فناوری‌های نوین
یکی از راهکارهای مطرح برای کاهش تاثیرات زیست‌محیطی صنعت نفت و گاز، استفاده از فناوری‌های جذب و ذخیره‌سازی کربن(CCS) است. این فناوری‌ها می‌توانند انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای را کاهش دهند، اما هزینه‌های بالایی دارند و هنوز در مقیاس گسترده به‌‌‌‌‌کار گرفته نشده‌‌‌‌‌اند. فاتح بیرول نیز نسبت به اتکای بیش از حد به این فناوری هشدار داده و اعلام‌کرده؛ توسعه این روش‌ها نباید بهانه‌‌‌‌‌ای برای افزایش سرمایه‌گذاری در نفت و گاز شود. تغییر موضع آژانس بین‌المللی انرژی در حمایت از سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز می‌تواند تاثیرات بلندمدتی بر بازار جهانی انرژی داشته‌باشد. از یک‌سو، این تغییر احتمالا به افزایش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز منجر خواهدشد، چراکه شرکت‌های انرژی، با دریافت سیگنال‌های مثبت از سوی نهادهای بین‌المللی، انگیزه بیشتری برای تعریف پروژه‌های جدید و توسعه ظرفیت‌های تولید در میادین موجود خواهند داشت.
این روند می‌تواند در میان‌مدت و بلندمدت به کاهش نوسانات قیمت نفت کمک کند، زیرا افزایش عرضه ناشی از سرمایه‌گذاری‌های جدید احتمال کمبود عرضه را کاهش داده و موجب ثبات بیشتر در بازار جهانی خواهدشد. از سوی دیگر، این تغییر موضع می‌تواند گذار به انرژی‌های پاک را با تاخیر مواجه کند؛ چراکه وقتی سرمایه‌گذاری‌ها همچنان به سمت سوخت‌های فسیلی جریان پیدا کنند، توسعه فناوری‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌های مربوط به آن با سرعت کمتری پیش خواهد رفت و کشورهای وابسته به نفت انگیزه کمتری برای کاهش وابستگی خود به این منبع خواهند داشت. در همین راستا، کشورهایی مانند عربستان‌سعودی، روسیه و آمریکا که از بزرگ‌‌‌‌‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز هستند، احتمالا موقعیت خود را در بازار انرژی بیش از پیش تثبیت خواهند کرد و با ادامه سرمایه‌گذاری در این حوزه، نقش تعیین‌‌‌‌‌کننده‌‌‌‌‌ای در تنظیم عرضه و قیمت جهانی ایفا خواهند کرد. این وضعیت می‌تواند نه‌‌‌‌‌تنها معادلات بازار انرژی را برای دهه‌های آینده تحت‌تاثیر قرار دهد، بلکه موجب اختلاف‌‌‌‌‌نظرهای عمیق‌تری بین کشورهایی شود که بر امنیت انرژی تاکید دارند و آنهایی که سیاست‌های اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای را در اولویت قرارداده‌اند.
چشم‌‌‌‌‌انداز آینده
تغییر موضع IEA نشان‌دهنده پیچیدگی‌های موجود در مسیر گذار به انرژی‌های پاک است. از یک‌سو، نیاز به تامین امنیت انرژی و پاسخگویی به تقاضای روبه‌رشد جهانی وجود دارد و از سوی دیگر، ضرورت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای مطرح است. برای دستیابی به این توازن، سیاستگذاری‌های جهانی باید به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای باشد که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود کارآیی انرژی و مدیریت هوشمندانه منابع سوخت‌های فسیلی هم‌‌‌‌‌زمان صورت گیرد؛ در غیر‌این‌صورت، جهان با بحران‌های جدیدی در حوزه انرژی و محیط‌زیست مواجه خواهدشد. در نهایت، تغییر موضع IEA بازتابی از واقعیت‌های پیچیده بازار انرژی و تلاش برای یافتن راه‌‌‌‌‌حل‌‌‌‌‌های متعادل برای چالش‌های پیش‌‌‌‌‌رو است.