بزرگنمايي:

بازار آریا - لیلی زواره‌ای- دولت چگونه می‌‌‌تواند در مسیر توسعه صنعتی نقش‌‌‌آفرینی کند؟ انتخاب پروژه‌ها و صنایع پیشران، جدیدترین روشی است که در کشورهای توسعه‌یافته اتخاذشده تا حمایت‌‌‌های قانونی از رشته فعالیت‌های اقتصادی الگویی دقیق و حساب‌شده داشته باشد.
دفتر هماهنگی امور سرمایه‌گذاری و اشتغال استانداری اصفهان برای چندمین بار در سال‌های اخیر از طرح‌های پیشران اقتصادی استان که عمدتا در زمره طرح‌های مهم، قدیمی و بلاتکلیف اصفهان قرار دارند، رونمایی کرده است؛ طرح‌هایی که هرچند سال یک‌بار بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. این اتفاق یک ماه پس از ابلاغ مصوبه هیات وزیران درباره تعیین جزئیات و دستورالعمل تدوین، تصویب، اجرا و نظارت بر طرح‌های پیشران توسط معاون اول رییس جمهوری، رخ داد. بدون شک تحقق توسعه اقتصاد استان در چهارچوب یک‌روند پایدار و مستمر، جز با تدوین طرح‌های راهبردی و پیشران اقتصادی که کارآمدی و توان اجرا داشته و مبتنی بر مزیت‌ها و واقعیت‌های موجود استان باشند، میسر نخواهد شد.در راستای دستیابی به توسعه پایدار، ضروری است ابتدا باید تعریفی متقن و جامع از طرح‌های پیشران صورت بگیرد که در برنامه هفتم این امر محقق شده است. امروز دغدغه محدودیت منابع و سرمایه وجود دارد و به همین دلیل هر برنامه کلان و طرح پیشرانی، باید با نگاه به نتایج بلندمدت آن و رهاوردش برای کلان اقتصاد استان، تعریف و دنبال شود و کاملا رویکرد نتیجه گرایی مدنظر باشد. از سوی دیگر اهمیت تطابق طرح‌های پیشران با سند آمایش استان اصفهان نباید فراموش شود. به همین دلیل صرف نام‌گذاری پروژه‌های کلان نیمه‌کاره یا بلاتکلیف استان به‌عنوان "طرح پیشران اقتصادی"گره این طرح‌ها را باز نکرده و توسعه اقتصادی اصفهان را هم تضمین نمی‌کند.
طرح‌های پیشران اقتصادی اصفهان
بهمن سال جاری، احسان شهیر، مدیرکل دفتر هماهنگی امور سرمایه‌گذاری و اشتغال استانداری اصفهان، اعلام کرد که 15 پروژه پیشران اقتصادی در این استان تعریف‌شده که نقش اصناف در آن‌ها قابل‌توجه است.
منطقه ویژه اقتصادی کاشان، دهکده لجستیک اصفهان، سه شهرک تخصصی ساخت طلا و جواهرات، شهرک پوشاک، کیف و کفش و شهرک تخصصی تبدیلات گازی (شیمی پارک) ازجمله طرح‌های پیشران اقتصادی استان هستند.
احسان شهیر تیر1401 هم از انتخاب 9پروژه پیشران اقتصادی در استان خبر داده بود که یکی از این 9 پروژه، منطقه ویژه اقتصادی است که پیش‌بینی چهار منطقه در استان شده است.مجوزهای کاشان تقریباً آماده و زیرساخت‌های آن انجام‌شده است. شهرک پوشاک یکی دیگر از پروژه‌های پیشران است که جز سیاست‌های استان است. این در حالی است که به گفته او سیاست استانداری اصفهان و آمایش استانی بر دو حوزه اقتصاد گردشگری و دانش‌بنیان بناشده است
طرح‌های پیشران استان زمانی برای چندمین بار معرفی شدند که معاون اول رییس جمهوری، در10 دی ماه مصوبه هیات وزیران درباره تعیین جزئیات و دستورالعمل تدوین، تصویب، اجرا و نظارت بر طرح‌های پیشران را ابلاغ کرد.
از سوی دیگر مدتی قبل
مهدی جمالی‌نژاد استاندار اصفهان ، با اشاره به آیین‌نامه اجرایی بند (خ) ماده (20) قانون برنامه پنج‌ساله هفتم، مبنی بر تسهیل و تسریع در اجرای پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای، توضیح داده بود که اجرای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای توسط خیران و همکاری با دستگاه‌های اجرایی به سرانجام می‌رسد. او درعین‌حال تاکید کرده بود که در صورتی که پروژه‌هایی که با بند خ ماده 20 حل نشود با مولدسازی به اتمام می‌رسند؛ زیرا هدف تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و کاهش بار مالی دولت است.
با این توضیحات مشخص نیست که پروژه‌های تعریف‌شده در قالب پیشران اقتصادی استان که جزء طرح‌های بلاتکلیف و نیمه‌تمام استان نیز محسوب می‌شوند از طریق ماده20برنامه هفتم و توسط خیران و طرح‌های مولدسازی به سرانجام می‌رسند و یا پس از گذشتن از 7خوان رستم و پذیرفته شدن به‌عنوان طرح پیشران توسط دولت از مسیرهای قانونی دیگری به سرانجام می‌رسند.
طرح پیشران از منظر قانون
طبق برنامه هفتم توسعه، طرح‌های پیشران ترانزیت، پتروشیمی، قطار سریع‌السیر، طرح‌های معدنی و ...را شامل می‌شود.
بر اساس بند «الف» ماده 48 لایحه برنامه هفتم توسعه که به تصویب مجلس نیز رسیده، سازمان برنامه‌وبودجه با همکاری وزارتخانه‌های ذی‌ربط مکلف است چند طرح بزرگ اقتصادی ملی و پیشران را تهیه و ظرف 6 ماه پس از ابلاغ این قانون به تصویب هیأت وزیران برساند. این طرح‌ها باید در قالب سرفصل‌های زیر قرار بگیرد:
دالان‌های راهبردی ترانزیت ریلی و دریایی،
قطار سریع‌السیر در مسیر‌های طولانی و پرمسافر ازجمله تهران- مشهد،
تحول رقومی (دیجیتال)،
توسعه منطقه مکران با رویکرد درون‌زایی و برونگرایی، باهدف تبدیل‌شدن به مرکز مبادلات بین‌المللی تولیدی، تجاری و گردشگری،
مهار آب‌های مشترک و مرزی و توسعه شهر‌ها و روستا‌های ساحلی با رعایت اصول آمایش و توسعه پس‌کرانه،
توسعه خوشه‌های تولیدی و کسب‌وکار باهدف گیری جذب سرمایه خارجی و توسعه بازار‌های صادراتی(احتمال زیاد طرح‌های اصفهان در این بخش قرار می‌گیرد اما جذب سرمایه‌گذار خارجی برای 19طرح استان خبری در دست نیست. ضمن اینکه طرح‌های فوق با آمایش استان که توسعه اصفهان را درگرو اقتصاد گردشگری و دانش‌بنیان دانسته، تفاوت دارد)،
توسعه زنجیره اکتشاف و استخراج نفت و گاز و پتروپالایشگاه‌ها و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و هوشمند سازی و دستیابی به توانمندی تزریق ماهواره به مدار‌های زمین آهنگ.
از سوی دیگر ابلاغیه معاون اول رییس جمهوری در این خصوص نیز بر مواردی تاکید کرده است که طرح‌های معرفی‌شده باید در آن قالب نیز بگنجند.طبق آیین‌نامه فوق معیارهای اولویت‌بندی طرح (پروژه) های ذیل طرح پیشران پیشنهادی به شرح زیر است:
تولیدات (کالا و خدمات) ناشی از اجرای طرح منتج به افزایش خالص ارزآوری شود.اجرای طرح به حل نا ترازی‌های کشور با اولویت نا ترازی انرژی و آب کمک کند.اجرای طرح تکمیل‌کننده زنجیره ارزش تولیدات (کالا و خدمات) رقابت‌پذیر داخلی باشد و منتج به نقش‌آفرینی در زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و بین‌المللی شود.
طرح دارای شریک یا سرمایه‌گذار خارجی بوده و اجرای طرح منتج به کاهش عدم توازن‌های منطقه‌ای در کشور شود.طرح در راستای تحقق اهداف کمی مندرج در قانون باشد.طرح با روش اجرای مشارکت عمومی - خصوصی و دانش‌بنیان باشد.طرح منجر به انتقال فناوری‌های نوظهور به داخل کشور شود. ابلاغیه یادشده بر اخذ مجوزهای مختلف برای طرح‌های پیشران ازجمله پدافند غیرعامل و زیست‌محیطی هم تاکید کرده است.
در صورتی که طرح‌های استانی تمام موارد فوق را شامل شوند، مسیرهای تامین مالی که قانون متذکر شده به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
میزان تسهیلات قابل تخصیص از سوی شبکه بانکی به طرح پروژه‌های طرح پیشران مصوب شورای اقتصاد به‌صورت سالانه توسط هیات عالی بانک مرکزی مشخص خواهد شد.
حالا حوزه سیاست‌گذار اقتصادی استانداری اصفهان باید اعلام کند که 19طرحی که از آن به‌عنوان پیشران استان نام‌برده، مراحل فوق را طی کرده و سپس "پروژه یا طرح پیشران استان اصفهان" نام‌گرفته یا فقط تصمیم‌گیریان استان به این نتیجه رسیده و درنهایت قرار است این بخش از طرح‌های نیمه‌تمام و بلاتکلیف استان با مولدسازی و کمک خیران و بخش خصوصی پس از سال‌ها معطلی ختم به خیر شوند.
تافته جدا بافته نداریم...!
طبق دیدگاه کارشناسان، یکی از راه‌های دستیابی به رشد اقتصادی بالا و پایدار شناسایی و تقویت پیشران‌های رشد است. پیشران‌ها آینده اقتصادی هر جامعه‌ای را تعیین می‌کنند. مسیر رشد اقتصادی هر استان و منطقه در آینده کوتاه‌مدت و حتی بلندمدت تا حد زیادی تحت تاثیر نقشی است که بخش‌های پیشران ایفا خواهند کرد و ازاین‌جهت شناسایی پیشران‌های رشد از اهمیت بسیاری برخوردار است.در توضیح پیشران رشد اقتصادی گفته می‌شود که پیشران‌ها بخش‌هایی هستند که می‌توانند با نرخی بیش از متوسط اقتصاد رشد کنند. علاوه بر آن، بخش‌هایی که بتوانند با ایجاد تقاضا برای سایر فعالیت‌های اقتصادی، موجب رشد سایر بخش‌ها شوند نیز به تعبیری یک بخش پیشران محسوب می‌شوند.
کارشناسان معتقدند که در پنجاه سال گذشته در ایران، ابتدا بخش‌های وابسته به منابع زیرزمینی سپس بخش صنعت و به‌تدریج بخش خدمات نقش پیشران رشد را ایفا کرده‌اند. می‌توان گفت به‌عنوان یک قاعده کلی، در اغلب کشورها بخش‌های خدماتی به‌تدریج نقش پیشران رشد را بر عهده می‌گیرند و در ایران نیز چنین بوده است. البته لازم به توضیح است که بخش خدمات و رشد قابل‌توجه این بخش در اقتصاد کشورهای درحال‌توسعه با کشورهای توسعه‌یافته متفاوت است. در کشورهای توسعه‌یافته رشد بخش خدمات در یک سیر تکاملی روی‌داده است و تولید ناخالص داخلی در این بخش خیلی به بخش‌های دیگر وابسته نیست اما در کشورهای درحال‌توسعه رشد بخش خدمات، اغلب ناشی از درآمدهای نفتی و یا دلارهای حاصل از فروش سایر مواد خام طبیعی است.
بدون شک، پیشران بودن یک بخش، بستگی به شرایط عمومی اقتصاد منطقه موردنظر دارد.درنهایت تعیین پیشران اقتصادی و عملکرد مناسب آن از وضعیت سایر بخش‌های اقتصاد کشور جدا نبوده و تحقق برنامه‌های توسعه نه با تمرکز بر یک بخش خاص که از طریق توجه به شرایط کل اقتصاد کشور میسر خواهد شد. بعلاوه، صرف ارائه تسهیلات به یک بخش پیشران، نمی‌تواند موفقیت آن در ایجاد تحرک اقتصادی در سایر بخش‌ها را رقم بزند. تأمین سرمایه مالی بنگاه‌ها و شرکت‌های اقتصادی ضروری است اما فراهم کردن یک بستر اقتصادی باثبات و رقابتی اهمیت بیشتری دارد.