بزرگنمايي:

بازار آریا - سهیل نور* در دنیای امروز، کسب‌وکارهای آنلاین به‌‌‌سرعت در حال گسترش هستند و رقابت بین آنها شدیدتر از همیشه شده است. شرکت‌ها برای رشد و تثبیت جایگاه خود در بازار، نیاز دارند تا استراتژی‌‌‌های هوشمندانه‌‌‌ای را به کار بگیرند. یکی از این استراتژی‌‌‌ها، استفاده از مکانیزم ادغام و اکتساب یا M&A است که می‌‌‌تواند مسیر توسعه را هموارتر کرده و به کسب‌وکارها کمک کند تا در اکوسیستم دیجیتال جایگاه قدرتمندتری داشته باشند.
این مقاله به بررسی اهمیت و نقش ادغام و اکتساب در رشد و توسعه کسب‌وکارهای آنلاین و چالش‌‌‌های مرتبط با آن می‌‌‌پردازد. ادغام و اکتساب دو مفهوم کلیدی در استراتژی‌‌‌های رشد کسب‌وکارها هستند. ادغام زمانی رخ می‌دهد که دو شرکت مستقل با هم ترکیب شده و یک واحد جدید را تشکیل می‌دهند، در حالی که اکتساب به فرآیندی گفته می‌شود که یک شرکت، کنترل یک شرکت دیگر را از طریق خرید آن به‌‌‌دست می‌گیرد.
این دو استراتژی اغلب برای دستیابی به اهدافی مانند افزایش سهم بازار، بهبود زیرساخت‌‌‌های تکنولوژیکی، کاهش هزینه‌‌‌ها و ایجاد مزیت رقابتی به کار گرفته می‌‌‌شوند. در اکوسیستم دیجیتال، این رویکردها نقش پررنگ‌‌‌تری پیدا کرده‌‌‌اند؛ زیرا رشد سریع و بهره‌‌‌گیری از فرصت‌‌‌های موجود در بازار نیازمند تصمیم‌گیری‌‌‌های استراتژیک و اجرای صحیح این مکانیزم‌‌‌هاست. به عقیده نگارنده، اگر بخواهیم هدف نهایی ادغام و اکتساب را در یک کلمه خلاصه کنیم، آن هدف هم‌‌‌افزایی(Synergy) است؛ به این معنا که ارزش کلی شرکت‌های ترکیب‌‌‌شده بیش از مجموع ارزش آنها به‌‌‌صورت مستقل باشد. 
این هم‌‌‌افزایی می‌‌‌تواند در ابعاد مختلفی مانند بهره‌‌‌وری بالاتر، بهبود دسترسی به منابع، افزایش قدرت رقابتی و تسریع رشد کسب‌وکار نمایان شود. در فضای دیجیتال، هم‌‌‌افزایی نه‌‌‌تنها در سطح مالی، بلکه در زمینه‌‌‌هایی مانند نوآوری، تجربه کاربری، فناوری و فرهنگ سازمانی نیز بسیار حائز اهمیت است. موفقیت در این فرآیند نیازمند برنامه‌‌‌ریزی دقیق و شناخت صحیح از ظرفیت‌‌‌های دو طرف معامله است. مهم‌ترین اهداف در این هم‌‌‌افزایی عبارتند از:
1. هم‌‌‌افزایی مالی: یکی از دلایل مهم استفاده از ادغام یا اکتساب، ایجاد هم‌‌‌افزایی مالی است. این نوع هم‌‌‌افزایی معمولا از تجمیع سرمایه‌‌‌های موجود، کاهش هزینه‌‌‌های عملیاتی، بهینه‌‌‌سازی منابع مالی و افزایش توانایی شرکت در جذب سرمایه‌گذاران حاصل می‌شود. به‌‌‌عنوان مثال، دو استارت‌آپ در حوزه فین‌‌‌تک که دارای مدل‌‌‌های درآمدی مکمل هستند، می‌‌‌توانند از طریق ادغام، هزینه‌‌‌های تحقیق و توسعه را کاهش و سودآوری خود را افزایش دهند. همچنین، با ترکیب سرمایه‌‌‌ها و دسترسی به منابع مالی بیشتر، امکان سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌های بزرگ‌تر فراهم می‌شود که به‌تنهایی برای هریک از شرکت‌ها قابل انجام نبود.
علاوه‌بر این، امروزه توسعه‌‌‌های تکنولوژیک به سرمایه‌گذاری‌‌‌های سنگینی نیاز دارد که این مساله ضرورت ادغام و اکتساب را بیشتر می‌کند. فناوری‌‌‌های نوظهور مانند هوش‌مصنوعی، پردازش ابری و بلاک‌چین هزینه‌‌‌های بالایی برای توسعه و پیاده‌سازی دارند. بنابراین، استارت‌آپ‌‌‌هایی که به‌تنهایی منابع کافی برای سرمایه‌گذاری در این فناوری‌‌‌ها ندارند، از طریق ادغام با شرکت‌های بزرگ‌تر می‌‌‌توانند به منابع مالی و زیرساخت‌‌‌های لازم برای توسعه دسترسی پیدا کنند. این امر نه‌‌‌تنها باعث افزایش سرعت نوآوری می‌شود، بلکه به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا در برابر رقبا جایگاه بهتری پیدا کنند.
2. هم‌‌‌افزایی انرژی و تجربه تیم‌‌‌ها: ادغام و اکتساب، علاوه بر مزایای مالی، می‌‌‌تواند از نظر انسانی و مدیریتی نیز ارزش‌‌‌آفرین باشد. ترکیب دو تیم با تخصص‌‌‌ها و تجارب متفاوت، می‌‌‌تواند موجب خلق ایده‌‌‌های جدید، افزایش بهره‌‌‌وری و تسریع فرآیندهای تصمیم‌گیری شود. بسیاری از شرکت‌های موفق از طریق این هم‌‌‌افزایی توانسته‌‌‌اند فرهنگ‌‌‌های نوآورانه‌‌‌تری ایجاد کرده و تیم‌‌‌های خود را بهبود دهند. البته، برای دستیابی به این هدف، هماهنگی و یکپارچه‌‌‌سازی نیروهای انسانی و فرآیندهای مدیریتی از اهمیت زیادی برخوردار است.
3. هم‌‌‌افزایی فناوری: یکی دیگر از دلایل اصلی کسب‌وکارهای دیجیتال برای ادغام یا اکتساب، بهبود و توسعه فناوری‌‌‌های مورد استفاده آنهاست. بسیاری از شرکت‌ها از طریق ادغام و اکتساب به تکنولوژی‌‌‌های جدید، پایگاه‌‌‌های داده گسترده‌‌‌تر و زیرساخت‌‌‌های نرم‌‌‌افزاری پیشرفته‌‌‌تری دسترسی پیدا می‌کنند. این امر به آنها امکان می‌دهد تا خدمات بهتری به مشتریان ارائه داده و در بازار رقابت‌‌‌پذیرتر شوند. برای مثال، شرکت‌های حوزه فین‌‌‌تک اغلب با ادغام استارت‌آپ‌‌‌های نوآور، سرویس‌‌‌های بانکی و پرداختی خود را بهبود می‌‌‌بخشند. اما مکانیزم‌‌‌های ادغام و اکتساب پروسه‌‌‌هایی تماما روان و ساده نبوده و می‌‌‌تواند چالش‌‌‌های بسیاری را برای صاحبان استارت‌آپ‌‌‌ها به همراه داشته باشد؛ به‌خصوص در فرآیند ادغام که ذی‌نفعان دارای موضع‌‌‌های نسبتا برابری هستند:
چالش‌‌‌های حقوقی
ادغام و اکتساب در بسیاری از کشورها نیازمند رعایت قوانین پیچیده‌‌‌ای است که ممکن است فرآیند را زمان‌بر و پرهزینه کند. مسائل مربوط به مجوزها، حقوق مالکیت فکری، قراردادهای موجود و توافقات قانونی از جمله عواملی هستند که می‌‌‌توانند مانع اجرای سریع و موفق این استراتژی شوند. برای جلوگیری از مشکلات حقوقی، کسب‌وکارها باید از مشاوران حقوقی مجرب استفاده کرده و از پیش تمام موانع قانونی را بررسی کنند. متاسفانه تمام این شرایط با توجه به ناآماده بودن شرایط حقوقی استارت‌آپ‌‌‌ها در ایران سخت‌‌‌تر نیز خواهند بود.
چالش‌‌‌های مربوط به داده‌‌‌ها و فناوری
در کسب‌وکارهای دیجیتال، یکی از مسائل اساسی در این فرآیند، مدیریت داده‌‌‌ها و یکپارچه‌‌‌سازی سیستم‌های فناوری اطلاعات است. ادغام پایگاه‌‌‌های داده، هماهنگ‌‌‌سازی زیرساخت‌‌‌های نرم‌‌‌افزاری و حفظ امنیت اطلاعات، از چالش‌‌‌های عمده‌‌‌ای هستند که اگر به‌‌‌درستی مدیریت نشوند، می‌‌‌توانند مشکلات جدی برای شرکت‌ها ایجاد کنند. عدم‌تطابق در سیستم‌های IT ممکن است فرآیندهای عملیاتی را مختل کرده و مانع بهره‌‌‌گیری کامل از مزایای هم‌‌‌افزایی فناوری شود.
چالش‌‌‌های فرهنگ سازمانی و اختلاف بین مدیران
فرهنگ سازمانی یکی از عوامل مهم موفقیت یا شکست یک ادغام است. زمانی که دو شرکت با رویکردهای مدیریتی متفاوت با هم ترکیب می‌‌‌شوند، ممکن است تنش‌‌‌هایی بین کارکنان و مدیران ایجاد شود. تفاوت در ارزش‌‌‌ها، شیوه‌‌‌های کاری و انتظارات کارکنان از سازمان می‌‌‌تواند مانع همکاری موثر شود.
اما به نظر نویسنده، مهم‌ترین مصداق این اختلافات فرهنگی، اختلاف بین مدیران است. با توجه به تجربه‌‌‌های نویسنده از اکوسیستم استارت‌آپی ایران، این موضوع یکی از چالش‌‌‌های رایج‌‌‌ و تاثیرگذار در فرآیند ادغام و اکتساب محسوب می‌شود. در استارت‌آپ‌‌‌ها، مدیران نقش کلیدی در هدایت تیم، تعیین استراتژی و تصمیم‌گیری‌‌‌های حیاتی دارند. در نتیجه، زمانی که دو یا چند مدیر با دیدگاه‌‌‌های مدیریتی و ارزش‌‌‌های کاری متفاوت با یکدیگر ادغام می‌‌‌شوند، احتمال بروز تعارض بسیار بالاست. این اختلافات می‌‌‌تواند بر روند تصمیم‌گیری، اولویت‌‌‌های کسب‌وکار و حتی انگیزه تیم تاثیر بگذارد. 
به همین دلیل، بسیاری از ادغام‌‌‌های ناموفق ناشی از عدم‌توافق مدیران بر سر جهت‌‌‌گیری آینده شرکت است. برای جلوگیری از این مشکل، لازم است از همان ابتدا استراتژی مشخصی برای هماهنگی مدیران و یکپارچه‌‌‌سازی دیدگاه‌‌‌های آنها تدوین شود. در نهایت و با توجه به آنچه گفته شد، لازم است ادغام و اکتساب به‌‌‌عنوان روشی مهم برای رشد و توسعه استارت‌آپ‌‌‌ها در نظر گرفته شود. تجربیات موفق و ناموفق جهانی، قوانین اکوسیستم‌های مختلف در کشورهای متفاوت و بسیاری نکات دیگر می‌‌‌تواند موضوع بحث‌‌‌های مفیدی برای ما باشد که در مورد هرکدام از آنها می‌‌‌توان و باید در آینده تامل کرد.
* کارآفرین و مشاور استارت‌آپی