بزرگنمايي:

بازار آریا - دکتر نیلوفر نوحی* هر روزه افراد زیادی به داروخانه‌‌ها مراجعه می‌کنند و می‌‌پرسند که: «واکسن گارداسیل دارید؟» بعضی از آنها، بعد از شنیدن اولین پاسخ منفی، ناامید می‌‌شوند ولی بعضی دیگر، تلاش می‌کنند تا از هر مسیری که می‌توانند، واکسن را پیدا کنند.
مسیرهایی که ممکن است قابل اطمینان نباشند. شاید شما هم تبلیغات واکسن گارداسیل را در صفحات اجتماعی و سایت‌‌های فروش کالا دیده باشید. بعضی پزشکان نیز در مطب خود، واکسن گارداسیل را تزریق می‌کنند. اما چطور واکسنی که جایش در یخچال داروخانه است، سر از مطب پزشکان و صفحات مجازی درمی‌‌آورد؟
واکسن گارداسیل دقیقا چیست و چه اهمیتی دارد؟
گارداسیل یک واکسن پیشگیری‌کننده از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است. ویروسی که عامل اصلی زگیل تناسلی و برخی سرطان‌ها از جمله سرطان دهانه رحم است. این واکسن در سه نوع 2 ظرفیتی، 4 ظرفیتی و 9 ظرفیتی عرضه شده است. واکسن تولید داخل کشور، در حال حاضر، از نوع دو ظرفیتی است و در برابر دو سویه از ویروس ایمنی ایجاد می‌کند.
این سویه‌‌ها، عامل بیش از 70‌درصد موارد سرطان دهانه رحم هستند. نوع 4 ظرفیتی در برابر چهار سویه محافظت ایجاد می‌کند و از بروز زگیل‌‌های تناسلی هم جلوگیری می‌کند. نوع 9 ظرفیتی، کامل‌‌ترین نسخه واکسن است و در برابر 9 سویه از ویروس محافظت ایجاد می‌کند. با توجه به اهمیت بالای این واکسن‌‌ها در سلامت عمومی، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) و بسیاری از سیستم‌های بهداشتی، تزریق آن را برای دختران و پسران در سنین نوجوانی توصیه کرده‌‌اند. واکسن‌‌های وارداتی، از نوع 4 و 9 ظرفیتی هستند که با نام تجاری گارداسیل به فروش می‌‌رسند. این واکسن‌‌ها با ارز نیمایی وارد می‌‌شوند و در بازار رسمی واکسن چهار ظرفیتی به قیمت 29 میلیون و 730هزار و862 ریال و واکسن 9 ظرفیتی به قیمت 68میلیون و394هزار ریال به فروش می‌‌رسند. اما قیمت این واکسن‌ها در بازار آزاد، بسیار بیشتر است.
چرا واکسن گارداسیل در بازار آزاد، با قیمت‌های نجومی معامله می‌شود؟
کمبود واکسن گارداسیل در داروخانه‌‌ها و عرضه آن در بازار آزاد، نتیجه چند عامل مختلف است. این مشکل نه‌‌تنها بر بیماران و خانواده‌‌هایشان فشار اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه سلامت عمومی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. یکی از علل عرضه واکسن در بازار آزاد، قاچاق و ورود غیر‌رسمی است. به دلیل اینکه قیمت جهانی این واکسن بالاست و در حال حاضر نیز تنها واکسن تولید داخل موجود در بازار دارویی کشور از نوع دو ظرفیتی است، از همین رو عده‌‌ای واکسن را به صورت قاچاق وارد می‌کنند و آن را با قیمت بالایی به فروش می‌‌رسانند.
این موضوع نه تنها باعث افزایش قیمت واکسن می‌شود، بلکه کنترل کیفیت آن را هم با چالش مواجه می‌کند. همچنین در خصوص اصالت کالای قاچاق، اطمینانی وجود ندارد و مشخص نیست که زنجیره سرد، در انتقال واکسن، رعایت شده است یا خیر. همچنین گاهی این واکسن، از طریق تولید نسخ صوری، از داروخانه‌‌ها، با قیمت رسمی خارج می‌شود. در این مورد، واکسن از نوع قاچاق نیست و دارای برچسب اصالت کالا نیز است. 
این واکسن با قیمت رسمی دریافت می‌شود ولی پس از آن با قیمت‌های بالا در بازار آزاد به فروش می‌‌رسد. در این مورد نیز نمی‌توان در خصوص رعایت زنجیره سرد، اطمینان حاصل کرد. یکی دیگر از دلایل افزایش قیمت واکسن گارداسیل، افزایش تقاضا به دلیل افزایش تبلیغات است. بسیاری از افراد، بدون داشتن اطلاعات کافی در خصوص ضرورت یا شرایط تزریق این واکسن، تحت‌تاثیر تبلیغات گسترده صفحات اجتماعی، به دنبال دریافت آن هستند. 
این افزایش تقاضا و همین‌طور ظرفیت واردات و توزیع محدود، در نهایت قیمت را افزایش داده است. از دیگر دلایل افزایش قیمت واکسن، می‌توان به نبود پروتکل مشخص و سهمیه‌بندی نامناسب اشاره کرد. در بسیاری از کشورها واکسن ویروس پاپیلومای انسانی، وارد برنامه واکسن ملی شده است اما در کشور ما برنامه و پروتکل شفافی برای تزریق این واکسن وجود ندارد. بررسی هرم جمعیتی ایران در سال 1403 نشان می‌دهد که جمعیت سنین 10 تا 24 سال در کشور، حدود 18 میلیون نفر است. همچنین جمعیت دختران 9 تا 11 ساله حدود 1 میلیون نفر است. در این بازه سنی، تزریق دو دز واکسن کافی است.
با این حساب، برای ایجاد پوشش واکسن، برای جمعیت دختران 9 تا 11 سال، حداقل به 2 میلیون دز واکسن احتیاج است. باید در نظر گرفت، با این شرایط و نبود واکسن 4 یا 9 ظرفیتی تولید داخل در حال حاضر، آیا تعداد وارد شده واکسن، مناسب است؟ آیا افراد متقاضی دریافت واکسن، اطلاعات کافی در خصوص این واکسن دارند؟ می‌توان گفت: کمبود واکسن گارداسیل در بازار رسمی و عرضه آن در بازار آزاد، یک نمونه کلاسیک از عدم‌تعادل در عرضه و تقاضاست. با توجه به مشکلات اقتصادی و مدیریتی که بازار واکسن گارداسیل را تحت‌تاثیر قرار داده است، لازم است سیاستگذاری دقیقی در حوزه تامین، توزیع و نظارت اتخاذ شود. نظارت جدی بر زنجیره تامین و توزیع واکسن، مقابله با قاچاق واکسن و احتکار، تخصیص واکسن بر اساس نیاز جمعیتی و پزشکی، افزایش آگاهی عمومی و کنترل تقاضای غیرضروری و فراهم کردن نمونه داخلی مشابه از نظر ظرفیتی، می‌تواند در بهبود بازار کمک‌‌کننده باشد. 
همچنین با اطلاع‌رسانی مناسب می‌توان از تولید نسخ صوری و خروج واکسن از زنجیره تامین جلوگیری کرد. از آنجا که این واکسن، حداکثر در سه دز تزریق می‌شود، در سامانه TTAC غذا و دارو، امکان اصالت‌سنجی و تایید بارکد واکسن، تنها برای سه مرتبه امکان‌‌پذیر است. پس از ثبت نسخ، برای بیماران، از طریق پیامک، کد پیگیری ارسال می‌شود و بیماران می‌توانند از طریق مراجعه به سامانه‌‌‌ بیمه خود، از نسخ ثبت شده خودشان اطلاع پیدا کنند. می‌توان با ایجاد بستر مناسبی برای پیگیری و مشاهده نسخ ثبت شده، موارد تخلف را شناسایی و پیگیری کرد. از طرفی برای رفع مشکل کمبود واکسن نیز می‌توان اقداماتی نظیر افزایش واردات، کاهش موانع قانونی، تخصیص ارز دولتی، مذاکره با تولیدکنندگان اصلی، توسعه همکاری‌‌های بین‌المللی، مدیریت توزیع و حمایت از تولید واکسن‌‌های مشابه داخلی را انجام داد.
* داروساز و دستیار تخصصی فارماکواکونومی