بزرگنمايي:

بازار آریا - ارتقای رویه‌ها و تجهیزات گمرکی پیش نیاز اصلی رونق تجارت یک کشور است. یکی از فناوری‌ها و تجهیزات مورد استفاده در دنیا که نقش قابل توجهی در تسهیل تجارت داشته است، استفاده از دستگاه‌های اشعه ایکس و به عبارتی تجهیزات ایکس ری (X-RAY) است. حسین فروتن تولیدکننده تجهیزات ایکس‌ری و کمک بازرسی با اشاره به تولید این دستگاه‌ها در کشور و توان داخلی در این زمینه معتقد است تولید داخلی این تجهیزات، زمینه صرفه‌جویی ارزی در کشور را فراهم کرده است. به گفته او در حالی که نمونه‌های اول دستگاه‌های ایکس ری با قیمت نزدیک به 5 میلیون دلار خریداری و به کشور وارد می‌شد، قیمت تمام شده تولید این دستگاه‌ها در داخل کشور، بین 1.5 تا 2 میلیون دلار است. در ادامه گفت و گو با این تولیدکننده داخلی دستگاه‌های ایکس‌ری را می‌خوانیم.
حسین فروتن
تولیدکننده تجهیزات ایکس‌ری
و کمک بازرسی یکی از فناوری‌هایی که در گمرکات کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، دستگاه‌های ایکس‌ری است، استفاده از این تجهیزات تا چه میزان توانسته است به تجارت کشور و مقابله با قاچاق کمک کند ؟
امروزه در تمام گمرکات پیشرفته دنیا، ایکس‌ری به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار و تجهیزات بازرسی استفاده می‌شود. دلیل آن هم واضح است؛ نیازی به باز کردن کالاها و بازدید چشمی با این فناوری نیست، در حالی که ممکن است قاچاق در عمق محموله‌ها جاسازی شده باشد. با این فناوری، بدون نیاز به باز کردن بسته‌ها یا تخلیه بار، می‌توان محتویات را به‌دقت بررسی کرد. بنابراین در کل دنیا چه کشورهای مدرن و چه کشورهای در حال توسعه، مهم‌ترین تجهیزات مورد استفاده در گمرکات برای بازرسی، همین دستگاه‎‌های ایکس‌ری است که از چمدان گرفته تا کالاهای بزرگ‌تر را کنترل می‌کند.
در گمرکات این تجهیزات برای شناسایی دو نوع قاچاق به کار گرفته می‌شوند: یکی قاچاق کالاهای مجاز که به دلیل فرار از پرداخت حقوق گمرکی به‌صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شوند، مانند موبایل و... که چون تعرفه بالایی دارد، قاچاق می‌شود. موضوع دیگر قاچاق کالاهای ممنوعه و امنیتی مانند مواد مخدر و سلاح و فشنگ که باید با حساسیت ویژه‌ای در مرزها کنترل شود. هرچه میزان دقت این تجهیزات بالاتر باشد، کشفیات افزایش می‌یابد و امنیت تجاری کشور تقویت می‌شود.
در حال حاضر تا چه میزان از این تجهیزات در گمرکات کشور استفاده می‌شود و استفاده از این تجهیزات با چه چالش‌هایی همراه است؟
در حال حاضر، تجهیزات ایکس‌ری عمدتاً در مرزهای پرتردد کشور نصب شده‌اند. اما مرزهای کم‌تردد همچنان فاقد این امکانات هستند و تجهیزاتی نصب نشده است؛ زیرا سرمایه‌گذاری در چنین مناطقی به لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست. هر دستگاه ایکس‌ری کامیونی قابلیت اسکن روزانه تا 1000 کامیون را دارد. حالا تصور کنید اگر این دستگاه‌ها در تمام مرزهای مهم مستقر شوند، چه تأثیر بزرگی بر سرعت تجارت و کاهش قاچاق خواهد داشت و برای تامین نیازهای داخلی کشور و هم برای بحث صادراتی کشور این موضوع قابل اهمیت است و نبود این تجهیزات باعث می‌شود گمرکات کشور به شدت کند و واردات و صادرات کشور با چالش و اختلال همراه شود.
تجهیز گمرکات کشور به این فناوری به چه میزان سرمایه نیاز دارد و سرمایه گذاری در این زمینه چگونه می‌تواند رونق بگیرد؟
این موضوع به مرزهای کشور هم بستگی دارد. هر مرزی شرایط خاص خود رو دارد و ممکن است هزینه‌ها در مرزهای مختلف کمی بالاتر و پایین‌تر برود. ولی به طور کلی هر دستگاه ایکس‌ری بین 1.5 تا 2 میلیون دلار هزینه تجهیز دارد، اما علاوه بر خرید دستگاه، نیاز به زیرساخت‌هایی مانند ساختمان، تأمین برق و سایر امکانات فنی نیز وجود دارد. در برخی مرزها که حجم عبور و مرور کامیون‌ها کم است، سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی توجیه اقتصادی ندارد و معمولاً دولت باید در این بخش ورود کند. اما در مرزهایی که روزانه بین 700 تا 1000 کامیون عبور می‌کنند، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی منطقی است و جذابیت دارد. البته گمرک باید تحلیل دقیقی ارائه دهد که در چه مناطقی این تجهیزات ضروری هستند. در یک مرزی بازرسی چشمی کفایت می‌کند چون تعداد کامیون کم است. ولی در مرزی که حجم کامیون‌ها خیلی زیاد است امکان بازرسی چشمی وجود ندارد و باید حتما با دستگاه اسکن صورت گیرد که سرعت بازرسی بالا رود.
در حال حاضر تا چه میزان دستگاه‌های ایکس‌ری در داخل تولید می‌شود. آیا تولید داخلی در این زمینه کفایت می‌کند؟ارزیابی شما از توان صنایع داخلی چیست؟
خوشبختانه، ایران در تولید تجهیزات ایکس‌ری به خودکفایی رسیده و دستگاه‌های ساخت داخل با قیمتی بسیار پایین‌تر از نمونه‌های خارجی تولید و نصب می‌شوند. هم‌اکنون دو شرکت داخلی (یکی خصوصی و دیگری دولتی) در این زمینه فعالیت دارند و توانسته‌اند بخش عمده‌ای از نیاز کشور را تأمین کنند. بخش عمده تجهیزات مورد استفاده در این زمینه هم در داخل تولید میشود و بخشی هم بسته به آپشن‌هایی که نیاز دارد، وارد می‌شود. چون فقط گمرکات نیست مناطق دیگه از جمله مناطق آزاد هم به این تجهیزات نیاز دارند. به طور کلی در حال حاضر دانش لازم برای تولید این دستگاه‌ها در داخل کشور وجود دارد. این موضوع نه‌تنها موجب صرفه‌جویی ارزی شده، بلکه وابستگی به خارج را نیز از بین برده است. درحال حاضر این تجهیزات کاملا در داخل تامین می‌شوند که هزینه تولید هرکدام هم 1.5 تا 2 میلیون دلار است. درحالی که نمونه خارجی برای اولین بار که وارد ایران شد با هزینه 5 میلیون دلار این واردات صورت گرفت.
اما موضوع دیگر این است که علاوه بر نصب و تولید، این تجهیزات خدمات و نگهداری پس از فروش سنگینی دارند زیرا منابع اشعه‌ای مورد استفاده در این دستگاه‌ها بسیار قدرتمند هستند به طوری که منبع اشعه 6 مگا الکترون ولت توان دارد. این دستگاه‌ها نیاز به نگهداری و سرویس دوره‌ای دارند، به‌ویژه منبع اشعه که پس از مدتی نیاز به تعویض دارد. مثلا زمانی که یک دستگاه روزانه 500 اسکن می‌گیرد،بعد از یکسال نیاز به تعویض بعضی قطعات دارد. اگر این دستگاه‌ها به سرعت اورهال نشود و به خدمات‌دهی بر نگردد مرزهایی که به ویژه تردد بالای کامیون دارد، به مشکل می‌خورند.
پس در مورد این تجهیزات با دو مسئله رو به رو هستیم یکی مسئله قیمت است که طبیعتا قیمت داخلی ارزان‌تر از قیمت نمونه خارجی است. مسئله دوم هم خدمات پس از فروش و نگهداری این تجهیزات هست که با توجه به اینکه شرکت‌های داخلی تولید‌کننده هستند، پشتوانه خوبی از گمرک در این زمینه انجام می‌شود و حتی در مواردی با زیرساخت‌های ایجاد شده در گمرک رفع عیب دستگاه به صورت اینترنتی صورت می‌گیرد.
قانون‌گذار و سیاست‌گذار برای ارتقای استفاده از این تجهیزات و حمایت از تولیدات داخلی چه اقداماتی را باید در دستور کار قرار دهد؟
در حال حاضر حمایت‌های خوبی از سازنده‌های این دستگاه‌ها از سوی گمرک و نهادهای مربوطه شده است. بیشترین موضوعی که در حال حاضر مطرح است در خصوص ارتقای دستگاه‌ها است، اما با توجه به پیشرفت‌های صورت‌گرفته، می‌توان گفت ایران در حوزه تجهیزات ایکس‌ری گمرکی به استقلال کامل نزدیک شده است. البته هنوز برخی قطعات خاص از خارج وارد می‌شوند، اما با برنامه‌ریزی درست، می‌توان در آینده نه‌چندان دور تمامی قطعات را در داخل تولید کرد و از واردات بی‌نیاز شد.