بزرگنمايي:

بازار آریا - انتشار شایعاتی از سرمایه گذاری 1000 میلیارد دلاری آمریکایی ها در ایران در صورت توافق، افکارعمومی را از واقعیت موانع ساختاری اقتصاد ایران برای چنین سرمایه گذاری دور کرده است. در این گزارش به موانع سیاسی چنین سرمایه گذاری پرداخته ایم.

اخیراً شایعاتی در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها منتشر شده که مدعی است آمریکا در صورت توافق با ایران، 1000 میلیارد دلار در این کشور سرمایه‌گذاری خواهد کرد. همزمان، ادعایی به نقل از ایلان ماسک، مشاور ارشد دولت ترامپ، درباره تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران مطرح شده که امیدهایی را در افکار عمومی ایجاد کرده است. این در حالی است که بررسی موانع سیاسی موجود در ایران بیشترین ارتباط را با هرگونه سرمایه گذاری خارجی دارد.
شایعات سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران
خبر سرمایه‌گذاری 1000 میلیارد دلاری ابتدا در X مطرح شد. کاربری نوشت: «رویترز: رهبر ج. ا با شرط سرمایه‌گذاری 1000 میلیارد دلاری آمریکا در ایران موافقت کرد.» پست مشابه دیگری مدعی شد که علی ماجدی، سفیر سابق، در کلاب‌هاوس گفته: «آمریکا برای 1000 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌آید.» این شایعات در رسانه های داخلی نیز بازتاب یافت.
اما بررسی ها نشان داد، «رویترز» هیچ گزارشی در این باره منتشر نکرده است. آخرین گزارش این رسانه در 19 فروردین 1404 هدف مذاکرات عمان را بدون اشاره به سرمایه‌گذاری، «لغو بخشی از تحریم‌ها» اعلام کرد. «بی‌بی‌سی فارسی» در همان تاریخ از مذاکرات غیرمستقیم خبر داد، اما رقم خاصی ذکر نشد. این در حالی بود که مسعود پزشکیان در 16 فروردین 1404 گفت: «رهبری با سرمایه‌گذاری آمریکا مخالفتی ندارند»، اما این اظهارنظر کلی بود و به امریکا اشاره مستقیم نداشت.
در همین راستا شایعه دیگری به نقل از ایلان ماسک و همزمان با شایعه سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران مطرح شد.
ادعای ماسک نیز از پستی در ایکس سرچشمه گرفت که مدعی دیدار او با ایروانی در نیویورک بود. هیچ منبع رسمی این دیدار یا اظهارنظر را تأیید نمی‌کند. اگرچه «نیوزویک» در 19 فروردین 1404 از حضور ماسک در شام NRCC خبر داد، اما سخنان او به تعرفه‌ها محدود بود. این در حالی بود که ایلان ماسک در رسانه های رسمی خودش نیز چنین مصاحبه ای یا گفته ای با محتوای فوق نداشته و هر دو جریان خبری صرفا بر مبنای گمانه زنی های فعالان سیاسی در داخل کشور منتشر شده است.
تجربه برجام و درس‌هایی برای سرمایه‌گذاری خارجی
تجربه برجام (23 تیر 1394) نشان‌دهنده موانع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است. پس از توافق، توتال فرانسه قرارداد 4.8 میلیارد دلاری برای میدان پارس جنوبی امضا کرد اما خروج آمریکا در 18 اردیبهشت 1397 و بازگشت تحریم‌ها، توتال را مجبور به خروج کردو این در حالی است که ایران از 1397 تا 1403 تنها 3.4 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده، در حالی که پیش‌بینی‌ها 50 میلیارد دلار در سال بود. عباس عراقچی نیز در 19 فروردین 1404 به «خبرآنلاین» گفت: «ما تحت فشار مذاکره نمی‌کنیم»، اما تجربه سرمایه گذاری خارجی ها در ایران نشان می‌دهد که در دوره های تاریخی ایران بعد از انقلاب، بدون تضمین مقامات و نهادهای عالی، سرمایه‌گذاری ممکن نبوده است.
تجربه خرید واکسن در زمان کرونا و موانع مالی
خرید واکسن در دوران کرونا نیز مشکلات سرمایه گذاری خارجی را برجسته کرد. در دی 1399، ایران به‌دلیل تحریم‌ها نتوانست 52 میلیون دلار برای 16.8 میلیون دوز واکسن کوواکس پرداخت کند. حتی پس از مجوز آمریکا در 27 بهمن 1399، ترس بانک‌های خارجی، تحویل را به تأخیر انداخت. «گاردین» در 12 فروردین 1400 گزارش داد که ایران تا آن زمان تنها 700 هزار دوز دریافت کرده بود. این تجربه نشان می‌دهد که تحریم‌ها نقل‌وانتقال مالی را حتی برای امور بشردوستانه مختل شده است و موانع حقوقی زیادی بر سر سرمایه گذاری خارجی در ایران وجود دارد.
موانع سرمایه‌گذاری 1000 میلیارد دلاری/تحریم‌های آمریکا و ریسک حقوقی
تحریم‌های ثانویه آمریکا مانع اصلی است. «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که شرکت‌ها به‌دلیل سابقه نقض توافقات توسط آمریکا محتاط‌اند. قانون داماتو و تحریم‌های OFAC تا 20 فروردین 1404 پابرجاست و ریسک جریمه را بالا می‌برد. تجربه توتال نشان داد که این ریسک غیرقابل تحمل است.
نبود زیرساخت‌های بانکی
قطع سوئیفت و قرار گرفتن در لیست سیاه FATF نقل‌وانتقال مالی را مختل کرده است. «بلومبرگ» نیز اعلام کرد که ایران از 1397 از سوئیفت محروم است. کارشناسان روابط بین الملل معتقدند «بدون FATF سرمایه‌گذاری غیرممکن است.» این زیرساخت‌ها برای 1000 میلیارد دلار باید بازسازی شوند.
بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی
از سوی دیگر تورم 45 درصدی در 1403 (بانک مرکزی) و کاهش 70 درصدی ارزش ریال از 1397 تا 1403 ایران را پرریسک کرده و خطر تکرار اعتراضات 1401 نیز جذابیت سرمایه گذاری خارجی در ایران را برای تجار و سرمایه گذاران که به دنبال آرامش و ثبات در کشورهای قابل سرمایه گذاری هستند، کاهش داده است.
مخالفت‌های داخلی
این در حالی است که اقلیتی در ایران نیز با همکاری اقتصادی با آمریکا مخالف‌اند و کوشش می کنند با جایگزین کردن شرکت های روسی و چینی با هدف تامین منافع، از حضور غربی ها به ویژه امریکایی ها جلوگیری کنند.
آیا اساسا سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران ممکن است؟
سرمایه‌گذاری 1000 میلیارد دلاری، معادل 4 برابر GDP ایران (250 میلیارد دلار در 1403، بانک جهانی)، غیرواقع‌بینانه است. «اکونومیست» در 18 فروردین 1404 نوشت که کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در 2024 حدود 1.5 تریلیون دلار بود و تخصیص دو سوم آن به ایران با این موانع منطقی نیست. عراقچی در مصاحبه ای اذعان کرده هدف «لغو بخشی از تحریم‌ها» است، نه جذب سرمایه کلان! از سوی دیگر چین از 1397 تا 1403 تنها 5.6 میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرد («بلومبرگ»، 12 دی 1403)، که واقعیت موانع ساختار اقتصادی ایران را نشان می‌دهد.
از این رو در یک سطح تحلیل کلان، راستی‌آزمایی نشان داد که ادعای 1000 میلیارد دلار و اظهارات ماسک شایعه‌اند و هیچ پشتوانه‌ای در «رویترز» یا منابع رسمی ندارند. تجربه برجام و کرونا، همراه با تحریم‌ها، نبود زیرساخت بانکی با بانک های اروپایی و امریکایی، مخالفت داخلی و رقابت منطقه‌ای، موانع جدی برای سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران هستند. تأکید مقامات عالی نظام بر اولویت سرمایه‌گذاری داخلی نیز این ایده را تضعیف می‌کند. از این رو مذاکرات عمان بر لغو تحریم متمرکز است، نه سرمایه‌گذاری کلان، و این شایعات با واقعیت همخوان نیستند.