بازار آریا - اقتصادنیوز : فراتر از ابعاد امنیتی و سیاسی، روسیه از نفوذ اقتصادی گسترده‌ای بر گرجستان برخوردار است و از طریق وابستگی‌های تجاری، تامین انرژی و نفوذ در نظام مالی این کشور، اهرم‌هایی برای اعمال فشار دارد. با وجود تحریم‌های تجاری روسیه علیه گرجستان که از سال 2006 آغاز شد، این کشور توانست به لطف اصلاحات اقتصادی و حکمرانی کارآمد، رشد اقتصادی قابل توجهی را تجربه کند.
به گزارش اقتصادنیوز، موسسه تحقیقاتی سیاست خارجی با انتشار یادداشتی نوشت: برای درک میزان نفوذ روسیه در گرجستان، ابتدا باید ابعاد امنیتی افعال مسکو را بررسی کرد . در سال 2008، روسیه گرجستان را هدف حمله نظامی قرار داد. در حال حاضر هم مسکو در تخلفی آشکار از توافقنامه آتش‌بس با میانجی‌گری اتحادیه اروپا، همچنان 20 درصد از خاک گرجستان را اشغال کرده و پایگاه‌های نظامی دائمی در آبخازیا و تسخینوالی ایجاد کرده است. اشغال این جغرافیا، ابزاری برای اعمال فشار و محدود کردن گزینه‌های راهبردی گرجستان به شمار می‌آید.
اقتصادنیوز این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.
اهرم‌های مسکو برای نفوذ در گرجستان
این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت خود آورد: یکی از تاکتیک‌های ترکیبی روسیه در این زمینه «مرزبندی تدریجی» است؛ یعنی تغییر تدریجی خطوط اشغال به سمت مناطق تحت کنترل گرجستان. این تاکتیک باعث ایجاد ناامنی، اعمال فشار مستمر بر جوامع مرزی، اختلال در اقتصاد محلی و ارزیابی واکنش غرب می‌شود.
با این حال، نفوذ روسیه در گرجستان فقط به فشار نظامی محدود نمی‌شود. از سال 2012، پس از پیروزی حزب رویای گرجی – گرجستان دموکراتیک (GD) در انتخابات، که توسط بیدزینا ایوانیشویلی (میلیاردری با روابط عمیق با روسیه) تأسیس شد، سیاست خارجی این کشور به تدریج تحت تاثیر روایت‌های کرملین و مشوق‌های مالی اش قرار گرفته است.
این روند، به‌ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین در سال 2022، شدت بیشتری یافته است. آنچه به‌عنوان یک سیاست «عادی‌سازی روابط» با روسیه آغاز شد، به‌تدریج به عقب‌گرد سیستماتیک در نهادهای دموکراتیک و همسویی فزاینده با اهداف کرملین تبدیل شد و در نهایت، به یک سیستم حکمرانی الیگارشی و اقتدارگرایانه شبیه به کرملین انجامید.
یکی دیگر از نقاط عطف مهم در این روند، اعطای وضعیت نامزدی عضویت در اتحادیه اروپا به گرجستان در سال 2023 بود. اما به‌جای بهره‌گیری از این فرصت تاریخی، حزب حاکم بار دیگر لایحه‌ای مشابه «قانون نمایندگان خارجی» روسیه را مطرح کرد؛ قانونی که با هدف سرکوب جامعه مدنی و رسانه‌های مستقل طراحی شده است.
این اقدام موجب اعتراضات گسترده‌ای شد که با سرکوب شدید از سوی دولت مواجه شد. با این‌حال، دولت بر لفاظی‌های کرملین‌ محور خود پافشاری کرده و غرب را به تلاش برای کشاندن گرجستان به جنگ با روسیه متهم کرد.
حزب رویای گرجی حتی یک تئوری توطئه خاص را مطرح کرد و ادعا نمود که منتقدان، بخشی از یک «حزب جهانی جنگ» هستند که قصد دارند گرجستان را به درگیری نظامی بکشانند. این حزب همچنین روایت‌های کرملین درباره جنگ 2008 را تکرار کرده و به‌جای روسیه، رهبران پیشین گرجستان را مقصر دانسته است. تبلیغات کرملین، سیاست سازش را به‌عنوان راهی برای ثبات معرفی کرده و غرب را عامل بی‌ثباتی جلوه می‌دهد.

ردپای الیگارش‌های روس در تفلیس
فراتر از ابعاد امنیتی و سیاسی، روسیه از نفوذ اقتصادی گسترده‌ای بر گرجستان برخوردار است و از طریق وابستگی‌های تجاری، تامین انرژی و نفوذ در نظام مالی این کشور، اهرم‌هایی برای اعمال فشار دارد. با وجود تحریم‌های تجاری روسیه علیه گرجستان که از سال 2006 آغاز شد، این کشور توانست به لطف اصلاحات اقتصادی و حکمرانی کارآمد، رشد اقتصادی قابل توجهی را تجربه کند.
صادرات گرجستان به روسیه از سال 2013 از سر گرفته شد و با وجود سیاست اعلامی گرجستان مبنی بر تنوع‌بخشی اقتصادی، داده‌های تجاری نشان‌دهنده افزایش تدریجی وابستگی‌های اقتصادی به روسیه است. پس از حمله روسیه به اوکراین در سال 2022، ساختار فعالیت‌های تجاری روسیه در گرجستان دستخوش تغییرات چشمگیری شد.
شرکت‌های بزرگ روسی مجبور به خروج از بازار شدند که این امر باعث افزایش تعداد شرکت‌های کوچک و متوسط در این کشور شد. داده‌های اقتصادی نشان می‌دهد که 38 درصد از سرمایه‌گذاری‌های خارجی در گرجستان از منابعی با منشا نامشخص، عمدتاً مربوط به روسیه، تامین شده اند.
به نظر می‌رود الیگارش‌های روس در این ماجرا دست داشته و دارند. در سال 2022، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی روسیه در گرجستان به رقم بی‌سابقه‌ای معادل 105.6 میلیون دلار رسید، که در سال 2023 کمی کاهش یافته و در حدود 103.3 میلیون دلار تخمین زده شد. این رقم نگرانی‌هایی را در میان سیاست‌گذاران در مورد حاکمیت اقتصادی بلندمدت گرجستان برانگیخته است.
روند ویژه‌ای که قابل توجه است، افزایش خرید املاک توسط شهروندان روسی است که بین سال‌های 2022 و 2023 معادل 115 درصد رشد داشته و نگرانی‌هایی در مورد نفوذ مالی و تاثیر اقتصادی بلندمدت به وجود آورده است. در سال 2023، گردش تجاری رسمی بین گرجستان و روسیه به رقم 2.39 میلیارد دلار رسید که افزایش 47 درصدی نسبت به سال 2021، یعنی سال پیش از حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین، را نشان می‌دهد.
سهم روسیه از گردش تجاری گرجستان در سه سال گذشته نوسان داشته و از 11.4 درصد در سال 2021 به 13.1 درصد در سال 2022 افزایش یافته و سپس در سال 2023 به 11.2 درصد کاهش یافته است. این وابستگی اقتصادی فزاینده خطراتی را به همراه دارد، به ویژه برای تولیدکنندگان گرجی که با رقابت فزاینده از واردات روسیه روبه‌رو هستند، که اکنون تقریباً 39 درصد از واردات کل گرجستان را تشکیل می‌دهند.

وابستگی انرژی؛ پاشنه آشیل استراتژیک گرجستان
وابستگی گرجستان به گاز طبیعی روسیه همچنان بسیار پایین است، چرا که این کشور عمدتا از گاز طبیعی آذربایجان استفاده می‌کند، به ویژه از خط لوله جنوب قفقاز (یا خط لوله باکو-تفلیس-ارزروم). با این حال، در حالی که گرجستان گاز طبیعی از آذربایجان دریافت می‌کند، مکانیسم‌های قیمت‌گذاری روسیه همچنان غیرشفاف است و نگرانی‌هایی در مورد احتمال استفاده از اهرم انرژی برای اعمال فشار وجود دارد.
با این حال، گرجستان به شدت به گاز مایع نفتی وابسته شده که توسط شرکت‌های تحت حمایت روسیه کنترل می‌شود. علاوه بر این، گرجستان به طور کامل به واردات نفت متکی است و روندهای کنونی نشان می‌دهند که گرجستان دوباره به واردات محصولات نفتی روسیه مانند بنزین و دیزل وابسته شده است، در حالی که این وضعیت چند سال پیش وجود نداشت.
در سال 2023، واردات سوخت روسی به دلیل اختلالات تأمین 11 درصد کاهش یافته است (معادل 70 میلیون دلار)، اما به طور کلی وابستگی گرجستان به نفت روسیه از سال 2021 افزایش یافته است. یکی از جنبه‌های نگران‌کننده سیاست انرژی گرجستان، عدم وجود ذخیره‌گاه استراتژیک گاز است که کشور را در معرض خطر اختلالات شدید در تأمین انرژی قرار می‌دهد.
علیرغم دریافت 120 میلیون یورو کمک از نهادهای اروپایی برای ساخت یک ذخیره‌گاه استراتژیک، دولت گرجستان این بودجه‌ها را در دوران پاندمی کووید-19 باز توزیع کرده و پروژه را به سال 2025 موکول کرده است. به همین دلیل، گرجستان تنها کشور در منطقه است که فاقد تأسیسات ذخیره‌سازی گاز استراتژیک است و این امر تفلیس را در برابر بحران‌های تامین و احتمال اجبار روسیه آسیب‌پذیر می‌کند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.