بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد : راه‌اندازی قطار بین‌المللی تهران-وان را می‌توان تحولی مهم در زمینه ارتباطات ریلی ایران و ترکیه دانست. اما سوال اینجاست که با توجه به اینکه آمارها همه حکایت از افزایش حضور پرشور ایرانی‌ها در وان دارد آیا آماری وجود دارد که نشان بدهد، مردم وان هم به ایران می‌آیند؟ پیگیری «دنیای اقتصاد» در این زمینه به نتیجه مشخصی نمی‌رسد، اما آمارهای رسمی ترکیه نشان می‌دهد؛ در 8 ماه اول امسال نیم میلیون ایرانی و در سال 1402 یک میلیون ایرانی راهی این شهر شده‌اند. شاید سوال اصلی باید این باشد؛ چرا ایرانی‌ها به وان می‌روند؟ «دنیای اقتصاد» از مسافران وان پیش از راه‌اندازی این قطار و آنچه در وان می‌گذرد، گزارش میدانی دارد.
نیم‌ میلیون مسافر ایرانی
سوت قطار تهران-‌وان از 19 اسفند به صدا درآمده است. مدیرعامل راه‌آهن می‌گوید: «این قطار روزهای یکشنبه و چهارشنبه از تهران به سمت وان و روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه از وان به سمت تهران حرکت خواهد داشت.» حدود 104 کیلومتر از این مسیر در خاک ترکیه است و بقیه در خاک ایران. زمستان سال 1403، هنوز این قطار راه‌اندازی نشده، در یک تعطیلی یکی، دو روزه، مرز «رازی» غوغاست، مردم در صف‌های طولانی ایستاده‌اند تا از مرز رد شوند. تعدادی از خودروهای ایرانی در حال «کاپوتاژ» یا «تغییر پلاک» هستند تا با خودروهای شخصی وارد خاک ترکیه شوند؛ باقی منتظرند مراحل خروج از مرز را با گذرنامه‌هایشان طی کنند. آنها می‌خواهند خودشان را پیش از غروب به یکی از شهرهای بزرگ شرق ترکیه برسانند. 
روز تعطیل است و با وجود سردی هوا، هزاران خودرو پارکینگ‌های مرز رازی را پر کرده‌اند. در این مسیر و جابه‌جایی حتی یک نفر از مردم ترکیه دیده نمی‌شود که بخواهد به ایران بیاید! ما در مسیر به سمت مرز رازی از کنار دریاچه ارومیه گذشتیم که بیشتر آن به دلیل تغییرات اقلیمی و ناکارآمدی‌های مدیریتی خشک شده است. پیش از مرز، زمین‌ها نشان از بی‌آبی دارند. در مرز رازی یکسری ساختمان‌های تخریب شده گمرک کنار هم قرار گرفته‌اند. به نظر نمی‌آید تصمیمی مبنی بر راه‌اندازی و رونق این ساختمان‌ها در دست باشد. 
در بیشتر روستاهای نزدیک مرز رازی مغازه‌ها سیگار و لیر به مسافران می‌فروشند. خیلی از ایرانی‌ها بسته‌های سیگار را می‌خرند تا بتوانند در وان با قیمت بالاتر بفروشند. پس از عبور از مرز شلوغ و پرتردد، ون‌ها آن طرف مرز آماده‌اند و سفر به سمت وان آغاز می‌شود. در مسیر جاده سبز و سبزتر می‌شود. دریاچه‌های فصلی و غیرفصلی پر آب است، وقتی به دریاچه وان می‌رسیم حیرت‌‌زده می‌شویم؛ برخلاف دریاچه ارومیه، لبریز است و پاکیزه و اینجا متوجه یکی از اهداف ایرانی‌ها در سفر به ترکیه می‌شویم. 
خیل عظیمی از ایرانی‌ها اطراف دریاچه وان جمع می‌شوند تا سوار کشتی‌های گردشگری شوند که روی آب، برنامه موسیقی برگزار می‌کنند. تجمع برای سوار شدن به این کشتی‌ها به قدری زیاد است که ناخداها از مردم می‌خواهند که بر اساس پروتکل‌ها رفتار کنند، چرا که تعداد مسافران این کشتی‌ها محدود است. گاهی یک ناخدا ساعت‌ها می‌ایستد برای اینکه مسافران اضافی پیاده شوند. مسافران هم که معمولا می‌دانند تا کشتی بعدی باید حداقل نیم‌ساعت معطل شوند، پیاده نمی‌شوند! که گاهی ممکن است به دعوا و مرافعه ختم شود! واقعیت این است که برای «کشتی‌سواری» همراه با موسیقی که خبری از آن در ایران در دست نیست، معلوم نیست که چقدر ارز از کشور خارج می‌شود.
ایرانی‌ها از وان لباس می‌خرند!
بسیاری از ایرانی‌ها برای گشت‌وگذار به وان می‌روند، اما یکی دیگر از مهم‌ترین اهداف سفر به این شهر خرید است. در سال‌های گذشته برندهای پوشاک ترکیه، کوتون، دیفکتو و ماوی و... توانسته‌اند خیلی از بازارهای خاورمیانه را از آن خود کنند. از آنجا ‌که خیلی از برندهای معروف پوشاک اروپایی و آمریکایی در ایران نمایندگی ندارند، بنابراین خیلی‌ها تمایل دارند که لباس‌های خود را از برندهایی که چندین نمایندگی در وان دارند، تهیه کنند. 
نه فقط برندهای پوشاک خیلی‌ از مرزنشینان برای خرید وسایل خانه و آشپزخانه و جهیزیه هم ترجیح می‌دهند به وان سفر کنند؛ به قول خودشان «هم فال است و هم تماشا». آمار و پژوهش دقیقی در دست ما نیست که بدانیم چقدر ارز از ایران برای خرید پوشاک خارج می‌شود، اما رئیس خانه اقتصاد ایران و ترکیه 18 فروردین امسال به تسنیم گفته: «با سفر بیش از یک میلیون نفر به شهر وان ترکیه، بیش از 1.5میلیارد دلار برای اقتصاد این کشور درآمد در سال گذشته ایجاد شده است.» 
برخلاف ایران که این روزها به دلیل شرایط اقتصادی و تورم‌ بسیاری از مردم پول‌های خود را از چرخه تولید خارج کردند و ترجیح می‌دهند سکه و طلا بخرند، آن طرف مرز حکایت دیگری است. یکی دیگر از تصمیماتی که این رویه را تشدید کرده، ممنوعیتی است که در سال 1399 به دلیل همخوانی نداشتن واردات کالاهای لوکس با اقتصاد مقاومتی رقم خورد و در نهایت دستاورد آن از رونق افتادن بازارچه‌های مرزی ایران مثل ماکو و ارس شد. این تصمیم که بر پایه کنترل اقتصاد ارزی اخذ شده بود، نتیجه عکس داد و اتفاقا به نفع ترکیه شد. طبق آمار به دست آمده در 11 ماه ابتدایی سال 2024، تعداد 3 میلیون و 22 هزار ایرانی به ترکیه رفتند که چیزی در حدود 3 میلیارد دلار برای اقتصاد ترکیه درآمد داشته است.
راننده بودم، اما گاراژدار شدم و اینجا ماندم!
وان سال‌هاست که نه فقط محبوب شهرهای مرزی است، بلکه مشاهدات ما نشان می‌دهد که مشهدی‌ها و شیرازی‌ها هم با وجود دوری راه ترجیح می‌دهند تعطیلات خود را در این شهر پرهیاهو سپری کنند. خیلی از خانواده‌های طبقه متوسط که این روزها نمی‌توانند به استانبول بروند، راهی وان می‌شوند. خیلی از کارگرهای شهرهای مرزی ایران در وان مشغول به کار هستند. یکی از این کارگرها که در زمینه ساخت‌و‌ساز فعالیت می‌کرد، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «من 32 ساله‌ام و دو بچه دارم. سال‌هاست که در شهرها و روستاهای وان خانه و هتل می‌سازم. خیلی از ایرانی‌ها آنجا مشغول به کارند. در خوی ما کار نداریم.» 
همه جای وان پر است از ایرانی، از گاراژ‌های حمل‌ونقل بگیر تا مغازه‌دارها و فروشنده‌ها و مردمی که در رفت‌وآمد هستند. مردم وان بیشتر کرد هستند و با ایرانی‌ها همراهند. در کوچه و خیابان بیشتر مردم فارسی صحبت می‌کنند تا کردی یا ترکی. آمارها نشان می‌دهد در چند سال گذشته جمعیت وان از 361هزار و 163 نفر به حدود 600 هزار نفر رسیده. به زعم برخی از کارشناسان، خیلی از ایرانی‌های طبقه متوسط ترجیح می‌دهند در وان زندگی کنند. پاتوق ایرانی‌ها معمولا خیابان «جمهوریت» وان است که بیشتر هتل‌ها، مال‌ها و رستوران‌ها آنجا قرار دارند. 
در همین خیابان شاهد این بودیم که یکی از گروه‌های ترک که در میدان جمهوریت می‌خواند، در زمانی که ما آنجا بودیم به پلیس زنگ زد که گروه‌های نوازنده ایرانی مانع کسب‌وکارشان شده‌اند. یکی از هتلداران وان می‌گوید: «معمولا هتلش تا سه، چهار ماه از پیش رزرو است. به نظر او، وان برای هر گروهی در ایران جذاب است، اما برای جوانان بیشتر، به همین دلیل در «فصل گرما» یا «جمعه سیاه» که حراجی‌ها راه می‌افتند، هزاران ایرانی در وان در رفت و آمد هستند. یکی از گاراژ‌دارهای وان که سال‌هاست در وان زندگی می‌کند، تعریف می‌کرد: «اینجا شهری زنده است. زمستان و تابستان ندارد. کارها به‌شدت رونق دارد. من فقط یک راننده بودم که از ایران آمدم اینجا. حالا یک گاراژ دارم. برای همین درخواست اقامت دادم و سال‌هاست که دیگر در این شهر زندگی می‌کنم.» شهری که هر بار با مسافران و مهاجران ایرانی بیشتر و بیشتر رونق می‌گیرد.