بزرگنمايي:

بازار آریا - امیررضا اعتمادی ــ عضو اتاق بازرگانی؛ بازار: وقتی از ثروت‌های معدنی ایران صحبت می‌شود، ذهن بسیاری از مردم به سمت نفت، گاز، مس و طلا می‌رود. اما کشف جدید در حوزه معادن نشان می‌دهد که ایران روی یکی از ارزشمندترین منابع قرن 21 یعنی لیتیوم نشسته است. بر اساس گزارش‌های رسمی، در استان‌های قم، اصفهان و سمنان، ذخایر قابل‌توجهی از این فلز استراتژیک شناسایی شده است.
لیتیوم که از آن به عنوان "طلای سفید" یاد می‌شود، عنصر کلیدی در تولید باتری‌های لیتیوم-یونی است که در خودروهای برقی، گوشی‌های هوشمند و ذخیره‌سازهای انرژی کاربرد دارد. ارزش جهانی بازار این فلز در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری داشته و به یکی از مهم‌ترین منابع استراتژیک برای کشورها تبدیل شده است. اما آیا ایران می‌تواند از این فرصت بی‌نظیر برای تحول اقتصادی استفاده کند، یا مانند بسیاری از منابع دیگر، این ثروت نیز به خام‌فروشی و فرصت‌سوزی ختم خواهد شد؟
کشف لیتیوم در ایران؛ جزئیات و آمار
براساس اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایران پس از یک سال نمونه‌برداری علمی در 46 نقطه مختلف، مقادیر قابل‌توجهی از لیتیوم را در شورابه‌های نمکی شناسایی کرده است. دریاچه نمک قم با غلظت 81.4 ppm (قسمت در میلیون)، بیشترین میزان لیتیوم را نشان داده است. همچنین در منطقه خور و بیابانک (اصفهان) و طرود (سمنان)، نشانه‌هایی از لیتیوم در مقادیر قابل بهره‌برداری یافت شده است.
اگر اکتشافات تکمیلی وجود 8.5 میلیون تن ذخیره لیتیوم را تأیید کند، ایران می‌تواند در جمع 10 کشور برتر دارای ذخایر لیتیوم در جهان قرار گیرد. این در حالی است که سه کشور بولیوی، آرژانتین و شیلی با مجموع بیش از 50 میلیون تن ذخیره، بخش عمده‌ای از لیتیوم جهان را در اختیار دارند.
اهمیت لیتیوم در اقتصاد جهانی
بازار لیتیوم طی یک دهه اخیر به سرعت رشد کرده و بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، ارزش آن در سال 2023 بیش از 92 میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 به 500 میلیارد دلار برسد. این رشد ناشی از افزایش تقاضا برای خودروهای برقی و باتری‌های ذخیره انرژی است. شرکت‌های بزرگ خودروسازی از جمله تسلا، بی‌ام‌و و تویوتا به دنبال تأمین پایدار این فلز هستند و کشورهای دارای ذخایر لیتیوم، جایگاه استراتژیکی در زنجیره تأمین جهانی پیدا کرده‌اند.
فرصت‌های اقتصادی ایران از کشف لیتیوم
1. ورود به زنجیره تأمین جهانی باتری و خودروهای برقی
در صورتی که ایران به جای خام‌فروشی لیتیوم، روی فرآوری و تولید باتری‌های لیتیوم-یونی سرمایه‌گذاری کند، می‌تواند سهم قابل‌توجهی از بازار 500 میلیارد دلاری این صنعت را تصاحب کند.
2. کاهش وابستگی به نفت و ایجاد منابع جدید درآمدی
ایران با تحریم‌های سنگین نفتی روبه‌رو است و صادرات نفت و گاز به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. سرمایه‌گذاری در صنعت لیتیوم و فرآوری آن می‌تواند یک منبع ارزی پایدار برای کشور ایجاد کند.
3. جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری‌های بین‌المللی
در حال حاضر، روسیه و ایران همکاری‌هایی را برای اکتشاف و استخراج لیتیوم آغاز کرده‌اند. اگر ایران بتواند از طریق قراردادهای سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای دیگر، فناوری‌های لازم را جذب کند، شانس بیشتری برای توسعه این صنعت خواهد داشت.
چالش‌ها و موانع پیش‌روی ایران
با وجود پتانسیل بالای لیتیوم، ایران برای بهره‌برداری از این فرصت با چالش‌های جدی روبه‌رو است:
1. نبود فناوری استخراج و فرآوری پیشرفته
ایران در حال حاضر تجهیزات و دانش فنی کافی برای استخراج و تصفیه لیتیوم در مقیاس صنعتی را ندارد. برای رقابت با کشورهای بزرگ، باید سرمایه‌گذاری کلانی در این حوزه صورت گیرد.
2. تحریم‌ها و مشکلات صادرات
حتی اگر ایران موفق به استخراج لیتیوم شود، تحریم‌های اقتصادی می‌تواند مانعی برای صادرات آن به بازارهای جهانی باشد.
3. تأثیرات زیست‌محیطی استخراج لیتیوم
فرآیند استخراج لیتیوم نیازمند مقادیر زیادی آب است و می‌تواند منابع آبی مناطق کویری ایران را تهدید کند. بدون مدیریت صحیح، این صنعت می‌تواند به خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی و بحران زیست‌محیطی منجر شود.
آینده لیتیوم ایران؛ طلای سفید یا فرصت از دست رفته؟
ایران در یک نقطه عطف مهم قرار دارد؛ یا می‌تواند با توسعه زیرساخت‌های استخراج و فرآوری، از این منبع استراتژیک برای رشد اقتصادی استفاده کند، یا مانند بسیاری از فرصت‌های گذشته، این کشف نیز به سرنوشت خام‌فروشی دچار خواهد شد.
برای جلوگیری از تکرار تجربه‌های تلخ گذشته، پیشنهاد می‌شود:
1. سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش (از استخراج تا تولید باتری)
2. همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری و دانش فنی
3. تدوین یک استراتژی صادراتی برای ورود به بازارهای جهانی
4. مدیریت منابع آبی و کاهش اثرات زیست‌محیطی استخراج لیتیوم
سوال اساسی این است: آیا ایران می‌تواند "طلای سفید" را به فرصتی برای جهش اقتصادی تبدیل کند، یا این ذخایر نیز به سرنوشت دیگر معادن کشور دچار خواهند شد؟
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اکتشاف لیتیوم در ایران می‌تواند یک نقطه عطف اقتصادی باشد، اما تحقق این فرصت نیازمند مدیریت صحیح، سرمایه‌گذاری کلان و همکاری‌های بین‌المللی است. با توجه به رشد جهانی بازار لیتیوم، هر تصمیمی که امروز گرفته شود، سرنوشت اقتصادی کشور را در سال‌های آینده رقم خواهد زد.
اگر ایران بتواند زنجیره تولید و فرآوری را توسعه دهد، می‌تواند به یکی از قطب‌های تأمین لیتیوم در جهان تبدیل شود. در غیر این صورت، این کشف نیز مانند بسیاری از منابع دیگر، بدون بهره‌برداری صحیح از دست خواهد رفت.
آیا سیاست‌گذاران از این فرصت تاریخی استفاده خواهند کرد؟