بزرگنمايي:

بازار آریا - دکتر کامران کرمی * عقلانیت حاکم بر مناسبات احیاشده ایران و عربستان دو سال پس از 10 مارس 2023 در متن و فرامتن توافق مشهود است. از تماس‌های منظم سطح بالا، ورود روابط دوجانبه به فاز تجارت و گردشگری و مدیریت متغیرهای آشوب‌ساز منطقه‌ای که می‌تواند ترسیم‌کننده خطوط آینده همکاری به‌ویژه در بعد امنیت منطقه‌ای باشد.
نقش چین همچنان در هدایت و تسهیلگری این رابطه حائز اهمیت است و با توجه به کلان‌رقابت استراتژیک پکن با ایالات متحده در عصر ترامپ می‌تواند به نقش جدی‌تر این کشور در پهنه خلیج فارس نیز منجر شود. اما آنچه حائز اهمیت و توجه است، برون‌رفت تصمیم‌گیرندگان تهران و ریاض از فضای ادراک تهدید و رقابت تخریبی پس از بیش از چهار دهه منازعه در جغرافیای خاورمیانه است.
خروج از این معضل امنیتی و بازگشت به رقابت متعارف که ماهیت روابط دو قدرت منطقه‌ای است، مهم‌ترین دستاورد توافق تاریخی پکن به شمار می‌رود. تهران و ریاض به‌ویژه با آگاهی از رقابت مخرب صفر و صدی پس از خیزش‌های جهان عرب در سال 2011 به نظر می‌رسد که به این ادراک اولیه دست یافته‌اند که می‌توان یک رابطه دوجانبه باثبات داشت و نسبت به ارتقای آن ولو آهسته و باطمانینه گام برداشت. می‌توان بازی آشوب در خاورمیانه را کنترل و مدیریت کرد و حول محور اقتصاد سیاسی به کنشگری پرداخت.
از منظر این بلوغ اولیه است که می‌توان اذعان داشت که ارزش استراتژیک و سویه‌های راهبردی که با احیای روابط ایران و عربستان پدیدار شده است، با گام‌های تکمیلی در فرآیند اعتمادسازی به بعد منطقه‌ای گره خورده و ضمن ارتقای روابط دوجانبه، بر زمینه‌های شکل‌ بخشی به نظم نوپدید خاورمیانه‌ای تاثیرگذار باشد. فروپاشی نظم کهنه حاکم بر خاورمیانه می‌تواند با همکاری دو بازیگر اصلی و تعیین‌‌کننده، یعنی ایران و عربستان، به سمت نظم نوپدید هدایت شود و شکل تازه‌ای به خود بگیرد.
اگرچه متغیرهای مداخله‌گر و مزاحم در روابط ایران و عربستان وزن قابل‌توجهی داشته و از استعداد برهم‌زنی، به‌ویژه در روابط نوپا، آن هم در برهه کنونی برخوردار هستند، اما تا زمانی که تصمیم‌‌گیرندگان سیاسی-امنیتی دو کشور نسبت به اصل رابطه دوجانبه باثبات و روابط منطقه‌ای نسبتا پایدار، واقف، آگاه و متعهد باشند، چارچوب رابطه دستخوش تکانه‌های جدی نخواهد شد. فراتر از این تصویر، دست‌اندرکاران دو کشور می‌توانند نسبت به تعریف زمینه‌های همکاری حول محورهای سرمایه‌گذاری، امنیت دریایی و تبادلات علمی-فرهنگی دست یابند، اگر اراده کنونی صرفا نسیمی در روبنای رابطه نباشد و اهتمام جدی برای عمق‌بخشی به لایه‌های بازنشده وجود داشته باشد.
خاورمیانه امروز با معضلات چندگانه امنیتی، زیست‌محیطی، اجتماعی، اقلیمی و ... مجالی برای صف‌بندی‌های حذفی و تقابلی باقی نگذاشته و عرصه‌ای از همکاری‌های ضروری و مشترک را روی میز قرار داده که عدم حل‌وفصل آنها می‌تواند همه را بازنده کند. ایران و عربستان در دوسالگی مناسبات احیا‌شده خود، این فرصت تاریخی را دارند که مسیر سرنوشت مشترک در خاورمیانه را برای یک بار به آزمون عقلانیت بسپارند.
* پژوهشگر مسائل شبه‌جزیره عرب