بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد - حمید ملازاده : در سال‌های نه‌چندان دور، سازمان‌های نفتی از جمله اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی نقش بسزایی در تعیین قیمت‌های جهانی نفت و هدایت سیاست‌های انرژی داشتند، اما با گذر زمان و تغییرات ژئوپلیتیک، تحول در بازارهای جهانی انرژی و ظهور فناوری‌های نوین، پرسشی اساسی مطرح شد: آیا زمان شکل‌گیری اتحادهای جدید نفتی فرا نرسیده‌است؟ در این نوشته، با بررسی روندهای اخیر، تجارب بین‌المللی و چالش‌های پیش‏‏‏‏‏‌روی صنعت نفت و انرژی، به تحلیل احتمال تشکیل ائتلاف‏‏‏‏‏‌های نوین در بازارهای جهانی انرژی می‏‏‏‏‏‌پردازیم.
با ظهــور بحــران‌های اقتصادی، تغییرات اقلیمی و فشارهای زیست‌محیطی، صنایع نفتی و انرژی در سراسر جهان دستخوش تغییرات بنیادین شده‌اند. افزایش تقاضای انرژی در کنار تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، فشار زیادی بر تامین انرژی‌های پایدار وارد کرده‌است. به‌عنوان مثال، ظهور همگرایی‌‌‌‌‌‌های جدید انرژی مانند اوپک‌پلاس «+OPEC» که در آن اعضای اوپک به‌همراه کشورهای غیر‌عضو مانند روسیه همکاری می‌کنند، نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد یک چارچوب هماهنگ در مدیریت تولید نفت در سال‌های اخیر بوده‌است. علاوه‌بر این، بازارهای انرژی همواره تحت‌تاثیر تغییرات ژئوپلیتیک قرار دارند. تحریم‌های اقتصادی علیه برخی از کشورهای تولیدکننده نفت مانند ونزوئلا، ایران و روسیه و همچنین تغییرات نگرشی دولت‌ها نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر، موجب‌شده تا تولیدکنندگان نفت و گاز به‌دنبال اتحادها و هم‌‌‌‌‌‌افزایی‌‌‌‌‌‌های استراتژیک جدید بگردند تا بتوانند در‌برابر نوسانات بازار و فشارهای اقتصادی مقاومت کنند.
تجربیات تاریخی
اتحادیه نفتی اوپک که در سال‌1960 تاسیس شد، نمونه بارزی از پیمان‌های موفق در صنعت نفت به‌‌‌‌‌‌شمار می‌آید. اوپک با تعیین سهم تولید هر کشور، توانست از تخفیف قیمت‌ها جلوگیری و بازار جهانی نفت را تحت‌کنترل خود درآورد، اما در دهه‌های اخیر، با افزایش نفوذ کشورهای غیرعضو و ظهور رقابت‌های جدید، اوپک برای حفظ قدرت خود به همکاری‌های گسترده‌‌‌‌‌‌تری مانند « +OPEC» روی‌آورد. این اتحاد که شامل کشورهای عضو اوپک به‌همراه روسیه و برخی دیگر از تولیدکنندگان بزرگ نفت می‌شود، نمونه‌‌‌‌‌‌ای از تلاش برای بازتعریف همکاری‌های راهبردی در بازار نفت در شرایط جدید است. با وجود موفقیت‌های گذشته، با توجه به تغییر ساختار بازارهای انرژی، سوال این است که آیا مدل‌های موجود کافی هستند یا نیاز به شراکت‌‌‌‌‌‌های تازه با رویکردهای نوین احساس می‌شود. برخی کارشناسان معتقدند؛ در دنیای امروز، بلوک‌های سنتی نفتی ممکن است به دلیل رقابت‌های جهانی، محدودیت‌های زیست‌محیطی و تغییرات تکنولوژیک جای خود را به اتحادهای چندبخشی که شامل بخش‌های انرژی تجدیدپذیر، فناوری‌های دیجیتال و حتی تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان خدمات انرژی می‌شود، بسپارند.
تشکیل ائتلاف‌‌‌‌‌‌های جدید
یکی از دلایل اصلی تشکیل ائتلاف‌‌‌‌‌‌های جدید در صنعت نفت، تقویت قدرت چانه‌‌‌‌‌‌زنی در مقابل تقاضای جهانی و رقابت‌های شدید در بازارهای انرژی است. در دنیایی که تقاضا به‌صورت پویا تغییر می‌کند و عوامل ژئوپلیتیک مانند تحریم‌ها و جنگ‌‌‌‌‌‌ها بر بازار نفت تاثیر می‌گذارند، شراکت‌‌‌‌‌‌های نوین می‌توانند به ایجاد ثبات در عرضه و تقاضا کمک کنند. برای مثال، در پاسخ به کاهش بهای نفت در سال‌های اخیر، برخی کشورهای تولیدکننده نفت در منطقه خاورمیانه و آفریقا به بررسی راهکارهایی برای ایجاد اتحادیه‌‌‌‌‌‌های جدید پرداخته‌‌‌‌‌‌اند. علاوه‌بر این، افزایش فشارهای زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی نیز به ضرورت این اتحادها افزوده است. نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌ای و استفاده از فناوری‌های پاک در صنعت نفت بیش از پیش احساس می‌شود. اتحادهای جدید می‌توانند به‌عنوان بستری برای تبادل تجربیات، توسعه فناوری‌های نوین و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سبز عمل کنند. 
برای نمونه، اتحادهایی که بین کشورها یا شرکت‌های نفتی و تولیدکنندگان انرژی تجدیدپذیر شکل می‌گیرند، می‌توانند مسیر تحول انرژی را هموارتر کنند و باعث شوند که هزینه‌های مرتبط با آلودگی و تغییرات اقلیمی کاهش یابد. در کنار مسائل زیست‌محیطی، توسعه فناوری‌های نوین در زمینه‌‌‌‌‌‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و داده‌‌‌‌‌‌پردازی پیشرفته تاثیرات قابل‌توجهی بر صنعت نفت گذاشته‌اند. شرکت‌های بزرگی مانند بی‌‌‌‌‌‌پی، آرامکو و Equinor در سال‌های اخیر اقدام به به‌کارگیری فناوری‌های نوین کرده‌اند تا کارآیی تولید و مدیریت انرژی خود را افزایش دهند. در این میان، اتحادهایی که بر مبنای تبادل فناوری و نوآوری شکل گیرند، می‌توانند به ایجاد مزیت رقابتی جدیدی برای تولیدکنندگان نفت منجر شوند.
برای مثال، همکاری‌های فنی بین شرکت‌های نفتی و موسسات تحقیقاتی می‌تواند به بهبود فرآیندهای استخراج، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌‌‌‌‌‌وری کمک کند. در نهایت، تحولات اقتصادی جهانی و نوسانات قیمت نفت، از دیگر عواملی است که اتحادهای جدید نفتی را ضروری می‌کند. در شرایطی که قیمت نفت به دلیل عوامل متعددی مانند بحران‌های اقتصادی، تغییرات سیاست‌های تجاری و عوامل ژئوپلیتیک دچار نوسان می‌شود، اتحادهای جدید می‌توانند به تثبیت بازار و کاهش ریسک‌های اقتصادی کمک کنند. برای نمونه، افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک، تقسیم ریسک‌های اقتصادی بین کشورها و شرکت‌ها و ایجاد قراردادهای بلندمدت می‌تواند به افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران و کاهش ریسک‌های مرتبط با بازار نفت منجر شود.
همبستگی در بازار انرژی
اتحادیه انرژی اروپا، به‌عنوان مثالی از تلاش برای ایجاد همبستگی در بازار انرژی، سعی دارد سیاست‌های مشترک در زمینه تامین انرژی، امنیت انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌ای را تدوین کند. این اتحاد با همکاری دولت‌های مختلف اروپا، به‌دنبال ایجاد یک بازار یکپارچه انرژی و استفاده بهینه از منابع تجدیدپذیر است. این تجربه نشان می‌دهد؛ اتحادهای انرژی می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای بهبود ثبات بازار و تقویت قدرت چانه‌‌‌‌‌‌زنی در‌برابر عرضه‌‌‌‌‌‌کنندگان خارجی عمل کنند. در حوزه فناوری، نمونه‌‌‌‌‌‌هایی از اتحادهای موفق بین‌المللی وجود دارد که به تبادل فناوری‌های نوین در صنعت نفت و انرژی کمک کرده‌اند.
برای مثال، همکاری‌های مشترک میان شرکت‌های نفتی و مراکز تحقیقاتی در کشورهای خاورمیانه و آسیای‌مرکزی، زمینه‌‌‌‌‌‌های نوآوری در استخراج نفت و بهینه‌سازی مصرف انرژی را فراهم آورده‌است. این نوع اتحادها می‌توانند به‌عنوان نمونه‌‌‌‌‌‌ای برای ایجاد اتحادیه‌‌‌‌‌‌های جدید نفتی در سطح جهانی درنظر گرفته شوند. تحلیلگران مالی و سرمایه‌گذاران جهانی نیز بر ضرورت ایجاد اتحادهای جدید در بازار نفت تاکید دارند. به گفته برخی از تحلیلگران موسساتی مانند HSBC، تغییرات ساختاری در بازار نفت و افزایش نیاز به امنیت انرژی، زمینه‌‌‌‌‌‌های لازم برای تشکیل اتحادهای جدید را فراهم کرده‌است. سرمایه‌گذاران از طریق اتحادهای منطقه‌ای می‌توانند ریسک‌های اقتصادی ناشی از نوسانات قیمت نفت را کاهش و از طریق قراردادهای مشترک، به بهره‌‌‌‌‌‌برداری بهینه از منابع دست‌یابند.
چالش‌ها و موانع پیش‌رو
با وجود مزایای بالقوه اتحادهای جدید، چالش‌هایی نیز در مسیر تحقق آن وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به تفاوت‌‌‌‌‌‌های ژئوپلیتیک، رقابت‌های منطقه‌ای، مسائل فناوری و نوآوری و فشارهای اقتصادی و نوسانات بازار اشاره کرد. اختلاف منافع و نگرش‌‌‌‌‌‌های سیاسی میان کشورها می‌تواند ایجاد اتحادهای جدید را دشوار سازد، درحالی‌که رقابت برای دستیابی به منابع نفتی و گازی در برخی مناطق مانع از هماهنگی و همکاری موثر می‌شود. علاوه‌بر این، تفاوت در سطح دسترسی به فناوری‌های نوین و میزان تحول در صنایع نفتی، موانعی برای همگرایی در این حوزه ایجاد می‌کند. در عین حال، نوسانات شدید بازار نفت و عدم‌ثبات اقتصادی نیز انگیزه کشورها برای ورود به اتحادهای بلندمدت را کاهش می‌دهد، با این‌حال با توجه به تحولات اخیر در بازارهای جهانی انرژی، چالش‌های زیست‌محیطی، نوسانات اقتصادی و تغییرنگرش‌‌‌‌‌‌های سیاسی، این پرسش مطرح می‌شود که آیا زمان اتحادهای جدید نفتی فرارسیده‌است؟ 
تجارب گذشته همچون اوپک و+OPEC، اتحادیه انرژی اروپا و همکاری‌های فناوری‌های نوین نشان می‌دهد؛ اتحادهای منطقه‌ای و بین‌المللی می‌توانند نقش مهمی در تثبیت بازار، کاهش ریسک‌های اقتصادی و بهبود بهره‌‌‌‌‌‌برداری از منابع انرژی ایفا کنند، اما تحقق چنین اتحادهایی مستلزم ایجاد چارچوب‌های قانونی، رفع اختلافات ژئوپلیتیک و همگرایی استراتژیک در سطح بین‌المللی است. اتحادهای جدید نفتی و انرژی می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای تنظیم تولید، افزایش قدرت چانه‌‌‌‌‌‌زنی و بهبود همکاری‌های اقتصادی و فناوری میان کشورها عمل کنند و نه‌‌‌‌‌‌تنها به کاهش نوسانات بازار و تامین امنیت انرژی کمک کنند، بلکه در تسریع گذار به سمت اقتصادهای پایدار و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌ای نیز تاثیرگذار باشند.