بزرگنمايي:

بازار آریا - چند روزی است که یک پیام درباره شکاف طبقاتی در کانال‌های تلگرامی دست به دست می‌شود و در ایکس (توئیتر سابق) نیز به یکی از موضوعات پربحث تبدیل شده است. این پیام می‌گوید «میانگین هر بار کارت کشیدن دهک اول جامعه 5800 تومان بوده و برای دهک دهم، این مبلغ 2،400،000 تومان است. 413 درصد شکاف طبقاتی!» آیا این رقم‌ها واقعیت دارد؟

با اینکه دهک‌بندی شیوه مرسوم و متداولی بین اقتصاددان‌هاست اما در بین مردم جامعه، در اواخر دهه 1380 و اوایل دهه 1390 و با اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بیشتر شناخته شد. آن زمان، هر فرد می‌خواست بداند در چه دهکی قرار می‌گیرد و دریافت‌کننده یارانه خواهند بود یا نه؟
اقتصاددان‌ها برای پاسخ‌دادن به این پرسش، به یک جدول نیاز دارند که این اطلاعات را داشته باشد:
1) کدملی یا هر شناسه یا عدد یکتایی که نشان‌دهنده افراد باشد
2) درآمد افراد. برای دهک‌بندی، لازم است اطلاعات این افراد بر اساس درآمد از کم به زیاد مرتب شود؛ سپس به 10 گروه با جمعیت مساوی تقسیم می‌شوند. نخستین گروه یا دهک اول، کمترین درآمد را دارند و آخرین گروه یا دهک دهم، دارای بیشترین درآمد هستند. افراد یا خانوارها را می‌توان بر اساس هزینه‌ هم دهک‌بندی کرد.
به عنوان نمونه، نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری در سال 1402 نشان می‌دهد میانگین هزینه هر کدام از دهک‌ها، چقدر بوده است. 10 درصد خانوارها، به طور متوسط فقط 47 میلیون تومان هزینه کرده‌اند. این گروه، در دهک اول قرار می‌گیرند و کمترین هزینه را داشته‌اند. در مقابل، 10 درصدی که بیشترین هزینه را داشتند یعنی دهک دهم، به طور متوسط حدود 590 میلیون تومان خرج کرده‌اند. این یعنی هزینه‌های دهک دهم، تقریباً 13 برابر هزینه‌های دهک اول بوده است.
نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای روستایی در سال 1402 نشان می‎دهد 10 درصد خانوارها، به طور متوسط فقط حدود 18 میلیون تومان هزینه کرده‌اند، در مقابل، 10 درصدی که بیشترین هزینه را داشتند یعنی دهک دهم، به طور متوسط حدود 310 میلیون تومان خرج کرده‌اند. این یعنی، هزینه‌های دهک دهم نزدیک به 17 برابر هزینه‌های دهک اول بوده است.
مقایسه دهک‌های هزینه شهری و روستایی نشان می‌‎دهد با اینکه شکاف هزینه در روستا از شهر بیشتر است اما سطح هزینه‌های خانوار در مناطق روستایی از مناطق شهری پایین‌تر است.
حالا بیایید پیامی که درباره تراکنش دهک‌ها در حال دست به دست شدن است را بررسی کنیم. شبکه الکترونیکی پرداخت کارت که به آن شاپرک گفته می‌شود، یکی از زیرساخت‌های پرداخت الکترونیک در کشور است که بر اساس اطلاعاتی که در اختیار دارد، گزارش‌های دوره‌ای درباره تراکنش‌ها منتشر می‌کند. با توجه به این توضیحات، آنچه در پیام بازنشر شده درباره شکاف طبقاتی هشدار می‌دهد، اشتباه بوده و ناآگاهی نویسنده آن درباره دهک‌ها در گزارش شاپرک است. نویسنده تصور کرده دهک‌های گزارش شاپرک، نشان‌دهنده دهک‌های درآمدی خانوار است و با تقسیم میانگین ارزش تراکنش‌های دهک دهم و اول، به عددی حدود 412 رسیده و از آن، با عنوان شکاف طبقاتی تعبیر می‌کند که نادرست است.