بزرگنمايي:

بازار آریا - پرهام پهلوان * در سال 1403 بورس تهران رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است که می‌‌‌تواند نشان‌‌‌دهنده اقبال به بازار و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران باشد. در 12آذر امسال شاخص کل بورس با افزایش 60‌هزار و 958واحدی به بیش از 2میلیون و 460‌هزار واحد رسید و رکورد جدیدی در رشد روزانه شاخص ثبت شد.بسیاری از کارشناسان انتظار دارند بورس به رشد خود ادامه دهد و از مرز 4میلیون واحد نیز رد شود.
با این حال، در مورد عملکرد دولت، در حفظ پایداری روند رو به رشد بازار سهام انتظاراتی وجود دارد. بازار سرمایه قابل اعتماد برای سرمایه‌گذاران می‌‌‌تواند به رشد و تولید حقیقی کمک کرده و در اقتصاد کشور رونق ایجاد کند. نگارنده در این یادداشت نگاهی مختصر به ویژگی‌‌‌های یک بازار سرمایه خوب و مورد اعتماد داشته است.
ویژگی‌‌‌های بازار خوب
بازار سرمایه خوب، باید قابل اعتماد و برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد؛ بازاری که باعث ایجاد اطمینان، شفافیت و کارآیی در معاملات می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌‌‌های چنین بازاری، شفافیت اطلاعاتی است. دسترسی به اطلاعات مالی، عملکرد شرکت‌ها و قوانین بازار باید برای همه سرمایه‌گذاران به‌‌‌صورت برابر و بدون تبعیض فراهم باشد. قانون‌گذار بازار باید بر انتشار گزارش‌‌‌های مالی منظم و دقیق از سوی شرکت‌ها نظارت کند.
سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه باید بتوانند برای قوانین جدید و تغییرات در بازار برنامه‌‌‌ریزی کنند. ثبات و پیش‌بینی‌‌‌پذیری در قوانین و مقررات در بازار سرمایه‌‌‌ اهمیت زیادی دارد و قانون‌گذار باید از تغییرات ناگهانی و خلق‌‌‌الساعه در سیاست‌‌‌های مالی و اقتصادی اجتناب کند.
سازوکارهای بازار باید به‌گونه‌‌‌ای طراحی شوند که قیمت سهام براساس عرضه و تقاضای واقعی تعیین شود. مکانیزم کشف قیمت باید کارآمد باشد و برای‌‌‌ این کارآیی باید محدودیت‌هایی مثل دامنه نوسان و حجم مبنا وجود نداشته باشند. مکانیزم کشف قیمت بازاری، نقدشوندگی در بازار را بالا می‌‌‌برد و از ایجاد صف‌‌‌های خرید و فروش طولانی، گاهی به مدت چند روز، جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر تنوع ابزارهای مالی می‌‌‌توانند یکی از راهکارهای افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار باشند. ارائه ابزارهای مالی متنوع مانند اوراق بدهی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اختیار معامله و آتی و امکان پوشش ریسک از طریق ابزارهای مشتقه می‌‌‌توانند از جمله ابزارهای حل مساله باشند.نهادهای نظارتی مستقل و حرفه‌‌‌ای باید حافظ سلامت بازار و جلوگیری از کسب منافع تخلف‌‌‌کنندگان شوند.
باید با تخلفاتی مانند دستکاری قیمت و معاملات غیر‌شفاف، شفاف برخورد شود. باید ضمن تضمین حفظ حقوق سرمایه‌گذاران از طریق سازوکارهای مشخص، از سهامداران خرد در برابر سوءاستفاده شرکت‌های بزرگ یا نهادهای دولتی حمایت شود. استقلال سازمان بورس به این معناست که سازمان ناظر بازار سرمایه بدون وابستگی مستقیم به دولت، نهادهای دولتی یا سایر گروه‌‌‌های ذی‌نفع، تصمیمات خود را براساس منافع بازار و در راستای حفظ شفافیت، سلامت و ثبات آن اتخاذ کند. این استقلال به معنای آزادی در تنظیم مقررات، نظارت بر بازار و مدیریت بحران‌های احتمالی بدون دخالت‌‌‌های سیاسی یا دستوری است.
زمانی که تصمیمات سازمان بورس مستقل و حرفه‌‌‌ای باشد، سرمایه‌گذاران اعتماد بیشتری به سلامت و شفافیت بازار پیدا می‌کنند. استقلال از دولت مانع تصمیمات مقطعی و دستوری می‌شود که معمولا با اهداف کوتاه‌‌‌مدت سیاسی اتخاذ می‌‌‌شوند و به بازار آسیب می‌‌‌زنند. استقلال سازمان بورس باعث کاهش نفوذ گروه‌‌‌های ذی‌نفع می‌شود که ممکن است به دنبال دستکاری اطلاعات یا قیمت‌ها برای منافع شخصی باشند. بازار سرمایه مستقل بهتر می‌‌‌تواند در مقابل بحران‌ها مقاوم باشد و نوسانات شدید ناشی از تصمیمات سیاسی کاهش پیدا می‌کند.
سازمان بورس مستقل و شفاف یکی از عوامل جذب سرمایه‌گذاران خارجی است که به دنبال محیط‌‌‌های قابل اعتماد برای سرمایه‌گذاری هستند. استقلال سازمان بورس این امکان را فراهم می‌کند که بدون محدودیت‌های دستوری، ابزارهای مالی جدید و متنوع به بازار معرفی شوند و نقدشوندگی آن را افزایش دهد.
ایالات‌متحده آمریکا با نهاد کمیسیون بورس و اوراق بهادار(SEC) که یک نهاد مستقل و غیر‌سیاسی است توانسته‌‌‌ است یکی از بزرگ‌ترین و شفاف‌‌‌ترین بازارهای مالی جهان را داشته باشد. این بازار جذب گسترده سرمایه‌‌‌های خارجی داشته و به دلیل نظارت دقیق یکی از ‌‌بازارهای کم‌تخلف جهان است.
در بریتانیا اداره راهبردی مالی(FCA) به صورت کاملا مستقل از دولت فعالیت می‌کند و تمرکز ویژه‌‌‌ای بر حفاظت از منافع سرمایه‌گذاران دارد. این نهاد وظیفه توسعه مقررات بازار مالی و نظارت بر عملکرد آن را برعهده دارد و توانسته است با ایجاد بازاری با سطح بالای نقدشوندگی و شفافیت اعتماد عمومی را جلب کند و ریسک‌‌‌های سیستماتیک را کاهش دهد.
در تجربه آسیایی نیز در ژاپن، ‌‌‌ پس از بحران مالی دهه 90 میلادی، ‌‌‌ اداره خدمات مالی ژاپن(FSA) با هدف کاهش نفوذ سیاسی شکل گرفت. این یک نهاد مستقل است که سیاست‌‌‌های مالی، مقررات بازار سرمایه و نظارت بر عملکرد نهادهای مالی را مدیریت می‌کند. این نهاد توانست ثبات را به بازار مالی ژاپن باز گرداند و باعث ارتقای سطح شفافیت و اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی شود.
اداره پولی سنگاپور(MAS) یکی دیگر از ‌‌نهادهای نظارتی مالی پیشرفته در آسیاست و به‌‌‌صورت کاملا مستقل عمل می‌کند. این سازمان وظیفه مدیریت سیاست‌‌‌های پولی و نظارت بر بازار سرمایه را دارد. این سازمان یکی از ارگان‌‌‌هایی بود که باعث تبدیل سنگاپور به یکی از مراکز مالی پیشرو در جهان شد.
درس‌‌‌هایی برای ایران
تصمیم‌گیری بدون مداخله سیاسی مهم‌ترین عامل در موفقیت بازارهای مالی این کشورها بوده است. ارائه اطلاعات دقیق و به‌‌‌موقع به سرمایه‌گذاران اعتماد را افزایش می‌دهد. آزادی عمل در معرفی ابزارهای مالی نوین به پویایی بازار کمک می‌کند. برخورد قاطع با تخلفات و ایجاد نهاد‌‌‌های پیشرفته برای رصد معاملات ضروری است.
در حالی که دخالت‌‌‌های قانون‌گذار در بورس ایران تاثیرات گسترده‌‌‌ای بر عملکرد بازار سرمایه داشته و مشکلات مختلفی ایجاد کرده است، برخی از مهم‌ترین مشکلات ناشی از این دخالت‌‌‌ها عبارتند از:
عدم‌پیش‌بینی‌‌‌پذیری بازار: تغییرات ناگهانی در قوانین و مقررات باعث کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری شده است. این عدم‌پیش‌بینی‌‌‌پذیری سرمایه‌گذاران بلندمدت را از بازار خارج می‌کند.
تعیین دستوری قیمت‌ها: قیمت‌گذاری دستوری در صنایع مختلف، از جمله پتروشیمی، فولاد و خودرو، باعث کاهش سودآوری شرکت‌ها و بی‌‌‌اعتمادی سرمایه‌گذاران به بازار شده است.
اعمال محدودیت در عرضه و تقاضا: محدودیت‌هایی نظیر دامنه نوسان قیمت و حجم مبنا مانع کشف صحیح قیمت سهام شده و به تشکیل صف‌‌‌های خرید و فروش مصنوعی منجر می‌شود.
دخالت در جریان نقدینگی بازار: سیاست‌‌‌های پولی و دستورات مقطعی برای حمایت از شاخص کل بورس، مانند الزام صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خرید سهام، باعث ایجاد نوسانات مصنوعی در بازار می‌شود.
بخشنامه‌‌‌ها و تصمیمات خلق‌‌‌الساعه: صدور بخشنامه‌‌‌های متعدد و متناقض، بدون بررسی تاثیرات بلندمدت آنها، فضای بی‌‌‌ثباتی را در بازار سرمایه ایجاد کرده است.
عدم‌شفافیت و حمایت از منافع خاص: دخالت‌‌‌های بعضا جهت‌‌‌دار قانون‌گذاران برای حمایت از منافع گروه‌‌‌های خاص باعث کاهش شفافیت و رقابت سالم در بازار شده است.
اعمال سیاست‌‌‌های حمایتی غیرهدفمند: سیاست‌‌‌هایی مانند تزریق دستوری نقدینگی به بازار یا جلوگیری از افت شاخص به جای اصلاح ساختارهای بنیادی، باعث ایجاد حباب‌‌‌های قیمتی و آسیب به بازار شده است.
‌‌استقلال نداشتن سازمان بورس: وابستگی سازمان بورس به نهادهای دولتی و سیاسی مانع اجرای سیاست‌‌‌های مستقل و حرفه‌‌‌ای در بازار سرمایه شده است.
با توجه به ویژگی‌‌‌های یک بازار خوب و مقایسه آن با وضعیت موجود در ایران، شاید بتوان این توصیه را به دولت کرد که استقلال‌‌‌بخشی به بازار سرمایه، استقلال‌بخشی به نهاد سیاستگذار پولی بانک مرکزی، جلوگیری از تصمیمات ناگهانی، عدم‌دخالت در قانون‌گذاری، احترام و حفظ شفافیت و مهم‌تر از همه، اعتماد به نهادهای کارآ در بازار آزاد، می‌‌‌تواند به حفظ رشد و پایداری بورس کمک کند.
* دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه تهران