بازار آریا - پرهام پهلوان * مفهوم مرزهای سیاره‌‌‌ای، مجموعه‌‌‌ای از 9مرز زیست‌‌‌محیطی را ارائه می‌دهد که در چارچوب آنها، بشریت می‌‌‌تواند برای نسل‌‌‌های آینده به توسعه و پیشرفت ادامه دهد. فعالیت اقتصادی بشر روی کره‌زمین محدود به حفاظت از سیاره و حفظ منابع طبیعی برای استفاده نسل‌‌‌های آینده است.
یوهان راکستروم در سال 2009، برای اولین بار مفهوم 9مرز سیاره‌‌‌ای را برای فعالیت انسان مشخص کرد. این مرزها، محدودیت‌هایی مطمئن برای جلوگیری از فشارهای انسانی بر فرآیندهای حیاتی هستند که به‌طور مشترک پایداری توسعه اقتصادی و مقاومت زمین را حفظ می‌کنند. مطابق گزارش مرکز تاب‌‌‌آوری دانشگاه استکهلم، همه این مرزها در سال 2023 کمّی‌‌‌سازی شدند و مشخص شد 6مورد از این 9مرز تاکنون از آستانه حیاتی عبور کرده‌‌‌اند و پایبندی به محدودیت‌های آنها نقض شده است.
عبور از مرزها خطر ایجاد تغییرات ناگهانی یا غیرقابل برگشت زیست‌‌‌محیطی در مقیاس بزرگ را افزایش می‌دهد. این تغییرات ممکن است فورا اتفاق نیفتند، اما مجموع این مرزها آستانه بحرانی از افزایش خطرات برای انسان‌‌‌ها و اکوسیستم‌هایی که ما بخشی از آن هستیم، نشان می‌دهند؛ اتفاقاتی که هزینه‌‌‌های روزمره به زیست انسانی و فعالیت‌‌‌های اقتصادی وارد می‌کنند و حتی فراتر از کره زمین و حیات بشر، پایداری رشد و توسعه اقتصادی را هم که شاید علت‌‌‌العلل باشند مورد تهدید قرار می‌دهند. برای نمونه، آتش‌‌‌سوزی‌‌‌های اخیر در لس‌‌‌آنجلس که از 7 ژانویه 2025 آغاز شده‌اند، خسارات مالی و جانی قابل‌‌‌توجهی به‌‌‌همراه داشته‌اند.
این آتش‌‌‌سوزی‌‌‌ها تاکنون جان 24نفر را گرفته و بین 250 تا 275میلیارد دلار خسارت مالی به‌‌‌بار آورده‌‌‌اند. وزش بادهای شدید و خشک «سانتا آنا» به گسترش سریع‌‌‌تر شعله‌‌‌ها کمک کرده و باعث تخریب بیش از 12‌هزار ساختمان و قطع برق 90‌هزار خانه شده است. این آتش‌‌‌سوزی‌‌‌ها علاوه بر خسارات انسانی و مالی، آسیب‌‌‌های جبران‌‌‌ناپذیری به محیط‌‌‌زیست وارد کرده و هزاران هکتار جنگل را از بین برده‌‌‌اند. شرکت‌های بیمه نیز با ضربه‌‌‌ای سنگین مواجه شده‌‌‌اند و تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند خسارات املاک بیمه‌‌‌شده به‌‌‌طور قابل‌‌‌توجهی افزایش یابد. تلاش‌‌‌ها برای مهار کامل آتش‌‌‌سوزی‌‌‌ها همچنان ادامه دارد و مقامات محلی از ساکنان مناطق در معرض خطر خواسته‌‌‌اند تا به هشدارهای تخلیه توجه کنند. مرزهای سیاره‌‌‌ای به یکدیگر وابسته هستند، به این معنی که عبور از یک مرز می‌‌‌تواند دیگر مرزها را تحت‌تاثیر قرار داده یا حتی آنها را از فضای عملیاتی ایمن خارج کند. این مرزها فرآیندهایی مرتبط در سیستم پیچیده زیست‌‌‌-فیزیکی زمین هستند.
بنابراین، نمی‌‌‌توان مرزهای سیاره‌‌‌ای را در تصمیم‌گیری‌‌‌های مربوط به پایداری به طور جداگانه در نظر گرفت. تنها با احترام به همه 9مرز می‌‌‌توانیم فضای عملیاتی ایمن برای تمدن بشری را حفظ کنیم. مفهوم «Planetary Boundaries» (مرزهای سیاره‌‌‌ای) یک چارچوب علمی است که با هدف شناسایی حدود ایمن برای سیستم‌های زیست‌‌‌محیطی زمین طراحی شده است تا تضمین شود فعالیت‌‌‌های انسانی از ظرفیت‌‌‌های تحمل‌‌‌پذیر کره زمین فراتر نمی‌رود. در چارچوب توسعه پایدار، مرزهای سیاره‌‌‌ای ابزاری کلیدی برای هدایت سیاست‌‌‌ها و اقدامات به سمت حفظ پایداری محیط‌‌‌زیست هستند.

9 مرز سیاره‌‌‌ای و وضعیت آنها
1.تغییرات اقلیمی-نقض‌‌‌شده: تغییرات اقلیمی به تغییرات بلندمدت در الگوهای آب‌‌‌وهوایی زمین اشاره دارد که به‌‌‌طور عمده ناشی از فعالیت‌‌‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌‌‌های فسیلی (نفت، گاز و زغال‌‌‌سنگ)، قطع درختان جنگل‌‌‌ها و تولید گازهای گلخانه‌‌‌ای مانند دی‌‌‌اکسید کربن(CO2) و متان (CH4) است. این پدیده به افزایش میانگین دمای سطح زمین، تغییر الگوهای بارش، ذوب شدن یخ‌‌‌های قطبی و افزایش سطح آب دریاها منجر شده است. از جمله عواقب تغییرات اقلیمی می‌‌‌توان به گرمایش جهانی، پدیده‌‌‌های شدید آب‌‌‌وهوایی، آسیب به اکوسیستم‌ها، اسیدی شدن آب اقیانوس‌‌‌ها، کاهش منابع آب شیرین و تهدید امنیت غذایی اشاره کرد.
2.مواد و ترکیبات جدید- نقض‌‌‌شده: شامل مواد شیمیایی مصنوعی، میکروپلاستیک‌ها، آلاینده‌‌‌های آلی، مواد رادیواکتیو و مداخلات انسانی در فرآیندهای تکاملی (مانند ارگانیسم‌‌‌های اصلاح‌‌‌شده ژنتیکی) می‌شود. میزان ترکیبات مصنوعی آزادشده به محیط‌زیست بالاتر از سطح ایمن است.
3.حفاظت از ضخامت لایه ازن-حفظ‌شده: این لایه، از حیات زمین در برابر اشعه ماورای‌‌‌بنفش محافظت می‌کند. با وجود کاهش ضخامت لایه ازن، این مرز در سطح ایمن باقی مانده است و به گزارش مرکز تاب‌‌‌آوری دانشگاه استکهلم روند بهبود ادامه دارد.
4.ذرات معلق جوی- حفظ‌شده: افزایش ذرات معلق ناشی از فعالیت‌‌‌های انسانی یا منابع طبیعی بر الگوهای دما و بارش تاثیر می‌‌‌گذارد. تفاوت در بارگذاری آئروسل‌‌‌ها بین نیم‌‌‌کره‌‌‌های زمین همچنان در محدوده ایمن است.
5.اسیدی شدن اقیانوس‌‌‌ها- در آستانه نقض: افزایش اسیدیته اقیانوس‌‌‌ها به دلیل جذب CO2به اکوسیستم‌های دریایی آسیب می‌‌‌رساند و ظرفیت اقیانوس به‌‌‌عنوان منبع جذب کربن را کاهش می‌دهد. این مرز نزدیک به سطح بحرانی است.
6.تغییر در چرخه‌‌‌های بیوشیمیایی- نقض شده: اختلال در چرخه عناصر کلیدی مانند نیتروژن و فسفر برای حیات ضروری هستند. جریان فسفر به اقیانوس و تثبیت صنعتی نیتروژن از سطح ایمن فراتر رفته است.
7.تغییرات منابع آب‌شیرین- نقض شده: تغییر در چرخه‌‌‌های آب شیرین شامل رودخانه‌‌‌ها و رطوبت خاک، بر تنوع زیستی و جذب کربن تاثیر می‌‌‌گذارد.
8.تغییر در سیستم‌های زمینی- نقض شده: تبدیل چشم‌‌‌اندازهای طبیعی مانند جنگل‌‌‌زدایی و شهرسازی باعث کاهش جذب کربن، بازیافت رطوبت و زیستگاه‌‌‌ها می‌شود. مناطق جنگلی در سه زیست‌‌‌بوم اصلی زیر سطح ایمن قرار دارند.
9.یکپارچگی زیست‌‌‌کره- نقض شده: کاهش تنوع، گستره و سلامت موجودات زنده و اکوسیستم‌ها توانایی زیست‌‌‌کره را برای تنظیم وضعیت سیاره تضعیف می‌کند.
* دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی