بزرگنمايي:

بازار آریا - علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در شرایطی روز گذشته به باکو سفر کرد که مناسبات پرفراز و نشیب ایران و جمهوری آذربایجان بار دیگر در هفته‌های اخیر روی ریل تنش قرار گرفته است.
ماجرا با توهین یک مداح اردبیلی در مراسمی به روسای جمهور ترکیه و آذربایجان شروع شد. در مراسمی که برای بزرگداشت شهدای جنگ چالدران و شهدای مقاومت در اردبیل برگزار شد، یک مداح جوان اردبیلی با اشاره به اینکه اردبیلی‌ها از نوادگان خاندان شاه اسماعیل صفوی هستند، به الهام علی‌اف و رجب طیب اردوغان اهانت کرد و واژه‌هایی را به کار برد که تکرار آنها درست نیست. این در حالی است که این برنامه به صورت مستقیم از شبکه خبر پخش می‌شد و همین مساله باعث شد این سخنرانی با انتقادات زیادی روبه‌رو شود.
احضار سفیر ایران
اما واکنش‌ها زمانی جدی‌تر شد که باکو، سفیر ایران در آن کشور را احضار کرد و اعتراض خود را نسبت به این مساله نشان داد. خبرگزاری آپا در این رابطه به نقل از وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان نوشت: «دلیل فراخواندن کاردار ایران بیان اظهاراتی توهین‌آمیز علیه جمهوری ‌آذربایجان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور این کشور، در 29دسامبر در مراسمی در اردبیل بوده است.»
وزارت امور خارجه آذربایجان با مطرح کردن ادعای برانگیخته شدن احساسات «ضد آذربایجانی» در ایران گفت: «طرف آذربایجانی اعتراض شدید خود را به ایران درباره این رخداد اعلام کرد. افزون بر این، نارضایتی درباره برانگیخته شدن احساسات ضد آذربایجانی، اخیرا در میان ملت ایران نیز ابراز داشته شد.» آپا مدعی شد که وزارت امور خارجه آذربایجان به کاردار ایران گفته است تبلیغات ضد آذربایجانی با روحیه روابط دوجانبه و اهداف پیش روی آنها مغایرت دارد.
انتقاد امام جمعه اردبیل از مداح جوان
این در حالی است که آیت‌الله حسن عاملی، امام جمعه اردبیل، بعد از این ماجرا طی یادداشتی از مداحی جنجالی مداح مذکور انتقاد و تاکید کرد که «ادبیات نامناسب که در یکی از مجالس توسط یک فرد عادی و غیررسمی به کار گرفته شد، نمی‌تواند ادبیات رسمی، دینی و اعتقادی ما و موضع رسمی جمهوری اسلامی باشد.» آیت‌الله عاملی گفت که چنین نسبتی در عالم دیپلماسی کاملا غیرمتعارف و سوال‌برانگیز است. همه می‌دانند اظهارات شخصی اشخاص به‌هیچ‌وجه موضع رسمی هیچ حکومتی در دنیا نیست.
با وجود اینکه امام جمعه اردبیل در این مداحی هیچ نقشی نداشته و حتی در توضیح تکمیلی توهین مداح را موضع شخصی یک فرد عنوان کرده، اما رئیس‌جمهور آذربایجان در اظهارات تامل‌برانگیز، خواستار برکناری آیت‌الله عاملی شده است. به گزارش عصر ایران، علی‌اف در بخش‌هایی از مصاحبه‌اش می‌گوید: «امام جمعه اردبیل باید مجازات شود و از وظیفه‌اش برکنار گردد و از آذربایجان عذرخواهی کند.» این رویکرد رئیس‌جمهور آذربایجان جای تعجب دارد و نوعی مداخله در امور داخلی ایران محسوب می‌شود که با روح روابط دوجانبه سازگار نیست.
اختلافات دو همسایه
با نگاهی به پیشینه روابط ایران و جمهوری آذربایجان درمی‌یابیم که مناسبات بین دو کشور همسایه هرچند تلاش شده به دلایلی دچار خصومت و تنش نشود، اما هرازچندگاهی با بحران مواجه بوده است. درواقع اغلب مواقع پای یک اختلاف و سوءتفاهم بین تهران و باکو در میان است. مهم‌ترین اختلاف بین ایران و جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر نیز به مساله کریدور ادعایی زنگزور بازمی‌گردد. جمهوری آذربایجان می‌خواهد با احداث کریدور زنگزور بدون مانع به نخجوان و سپس ترکیه وصل شود.
دالان زنگزور، مفهومی در توصیف یک دالان ترابری است که در صورت اجرا به آذربایجان دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان بدون پست‌های بازرسی این کشور را می‌دهد. این کار باعث قطع دائم مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود. به معنای وسیع، دالانی ژئوپلیتیکی است که استان آذربایجان شرقی در ایران را از مسیر ترانزیت ترکیه به باکو حذف می‌کند. این مفهوم از زمان پایان جنگ قره‌باغ کوهستانی در سال 2020 به‌طور فزاینده‌ای توسط باکو و آنکارا ترویج شده است. ارمنستان مخالفت خود را با ایجاد چنین کریدوری اعلام کرده اما این نگرانی وجود دارد که تحت تاثیر کشورهای اروپایی با گشایش آن موافقت کند.
جمهوری اسلامی ایران نیز بارها مخالفت خود را با راه‌اندازی کریدور زنگزور در عالی‌ترین سطوح اعلام کرده و دلیل مخالفت خود را ایجاد تغییرات ژئوپلیتیک در مرزهای خود و نیز انسداد (احتمالی) مرز ایران-ارمنستان در صورت عملیاتی شدن این کریدور و انسداد مسیر ایران به اروپا دانسته است.
سفر مقام امنیتی ایران به باکو
در بحبوحه چنین اختلافاتی، روز چهارشنبه علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی، در جریان سفر به باکو، با رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان دیدار کرد. نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در راستای دیپلماسی امنیتی و با هدف تقویت مناسبات سیاسی-امنیتی با کشورهای منطقه قفقاز جنوبی، به دعوت همتایان آذری و ارمنی خود در سفری از‌پیش‌تنظیم‌شده، صبح روز گذشته وارد باکو پایتخت جمهوری آذربایجان شد. احمدیان در بدو ورود در فرودگاه باکو مورد استقبال گرم رامیل اوسوب‌اف، همتای آذری خود، قرار گرفت. تقویت مناسبات دوجانبه در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، دفاعی و اقتصادی و همچنین رایزنی برای افزایش تعاملات در حوزه‌های انرژی، کریدورها و مباحث مربوط به صلح و ثبات در منطقه قفقاز جنوبی ازجمله اهداف این سفر عنوان شده است.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، نیز در دیدار با دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، به خاطر تبریک بابت حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت و آزادی سرزمین‌های آذربایجان از اشغال در جنگ قره‌باغ، از ایران قدردانی کرد. رئیس‌جمهور آذربایجان گفت: «ارمنستان در دوره اشغال، سرزمین‌های آذربایجان را ویران کرد، به آثار فرهنگی و مذهبی ما از جمله مساجد ما توهین کرد و خوک و گاو را در اماکن مذهبی نگهداری کرد.» وی همچنین با بیان اینکه نشست بعدی کمیسیون بین‌دولتی جمهوری آذربایجان و ایران برگزار خواهد شد، ابراز امیدواری کرد که فرصت مساعدی برای بحث در مورد پروژه‌های دقیق مورد اشاره سران کشورها در چارچوب این دیدار فراهم شود.
ایران؛ ترمز تنش‌ها
ایران همواره در تلاش بوده تا با دعوت جمهوری آذربایجان به آرامش و اتخاذ راهکار گفت‌وگوی مستقیم دوجانبه، از تشدید تنش‌ها بین تهران و باکو ممانعت به عمل آورد. هرچند به نظر می‌رسد این رویکرد در مورد آذربایجان دیده نمی‌شود و این کشور ظاهرا به دنبال آن است تا با کوچک‌ترین اتفاقی، آن را تبدیل به یک بحران جدی در روابط کند که بدون شک ارتباطات نزدیک جمهوری آذربایجان با اسرائیل و حتی ترکیه در این خصوص بی‌تاثیر نیست.
سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به باکو و گفت‌وگو درخصوص روابط دوجانبه و همچنین موضوع مهم ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی را باید اقدامی درست در شرایط کنونی دانست که ضرورت مدیریت تنش‌ها را به یک اصل اساسی در شرایط ناپایدار منطقه‌ای تبدیل کرده است.