بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد - عباس بیات : نظارت دستوری بر تولید و قیمت خودروسازان، دو اهرم فشار در سال‌های گذشته بر شرکت‌های خودروساز بوده است. این شرایط خصوصا در دو شرکت بزرگ خودروساز داخلی یعنی ایران‌خودرو و سایپا موجب شناسایی زیان انباشته سنگین این دو خودروساز شده است. اخیرا دولت همت کرده است که وضعیت فاجعه‏‏‌بار صنعت خودروی کشور را کمی تسکین دهد. بر این اساس چندی پیش مجوز افزایش نرخ میانگین 30درصد در محصولات دو خودروساز بورسی صادر شد که به‌دنبال آن مدیران عامل این دو شرکت عقیده داشتند در گزارش پاییز و زمستان، این دو خودروساز بزرگ می‌توانند از زیان به سودآوری برسند. از طرفی بار دیگر برای چندمین بار بحث عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شد. هرچند هیچ‏‏‌جای دنیا محصولی مانند خودرو که نمی‌توان نسبت به استاندارد تمامی قطعات آن با قطعیت صحبت کرد و شفافیت آن پایین است، در بورس کالا عرضه نمی‌شود. با این حال، وضعیت خودروسازان در چند سال اخیر فقط در دورانی درخشان بود که محصولاتشان در بورس کالا عرضه شد.
در صورت عرضه محصولات صنعت خودرو در بورس کالا می‌توان انتظار بهبود چشمگیر سودآوری این صنعت را داشت. در 8ماه نخست امسال میزان تولید و فروش خودروسازان در قیاس با مدت مشابه سال قبل به‌‌‌ترتیب کاهش 2 و 12درصدی را تجربه کردند. درآمد فروش این صنعت هم در سال‌جاری با رشد 17درصدی همراه بوده است. با این حال حاشیه سود این صنعت وضعیت چندان مناسبی را تجربه نکرده است. در فصل تابستان امسال حاشیه سود خودرویی‌‌‌ها منفی 3درصد به ثبت رسیده است. امید می‌رود در صورت آزادسازی قیمت خودرو از طریق عرضه در بورس کالا بتوان شاهد بهبود وضعیت متغیرهای مالی این صنعت در فصول آتی بود.
رکود تولیدات
اولین فاکتور بااهمیت به‌‌‌جهت سنجش وضعیت بنیادین هر صنعت، مقادیر تولید آن است. در مقیاس سالانه وضعیت تولیدات خودروسازان به دلیل مشکلات مدیریتی و فشار حداکثری قانون‌گذار برای اعمال قیمت دستوری جالب نبوده است. طی 13سال گذشته به‌طور متوسط هر سال یک‌میلیون و 45هزار دستگاه توسط خودروسازان بورسی تولید شده و بدون افزایش یا کاهش خاصی بوده است. با وجود این در سال 1402 وضعیت تولیدات خودروسازان بسیار بحرانی شده و مجموع تولیدات این صنعت با نزول 10درصدی در قیاس با سال ماقبل همراه شده است. این در حالی است که طی سال 1401 مجموعا 27درصد به تولیدات این صنعت افزوده شده بود که یکی از بیشترین میزان رشدهای تولیدات صنعت خودرو بوده است. در بازه فصلی در تابستان تولیدات صنعت خودرو با افت 5درصد به 245هزار دستگاه کاهش یافت. تجمیع تولیدات 8ماهه شرکت‌های خودروساز بورسی 684هزار دستگاه بوده که در مقایسه با 8ماه آغازین 1402 افت 2درصدی را تجربه کرده است. در سال‌جاری بیشترین میزان رشد مقداری تولید مربوط به شرکت «خدیزل» بوده است که با ثبت تولید 5هزار و 357دستگاه خودرو توانسته است تولیدات خود را 34درصد نسبت به 8ماه ابتدایی 1402 افزایش دهد.
عملکرد درخشان «خدیزل»
در کنار ارزیابی میزان تولیدات، بررسی مقدار فروش این صنعت می‌تواند دید بهتری از وضعیت حقیقی خودروسازان ارائه دهد. در بازه سالانه طی 13سال اخیر مقادیر فروش این صنعت روند نوسانی را پشت سر گذاشته، به ‌طوری که در مجموع رشد مقادیر فروش صفر‌درصد بوده است. در سال 1402 تناژ فروش شرکت‌های خودروساز بورسی با نزول 12درصدی به یک‌میلیون و 67هزار دستگاه کاهش یافته است. در مقیاس فصلی در تابستان امسال مجموع تناژ فروش خودرویی‌‌‌ها 460هزار تن بوده که در مقایسه با تابستان سال گذشته به میزان 4درصد افت داشته است. تجمیع تناژ فروش شرکت‌های خودروساز در 8ماه ابتدایی سال‌جاری به میزان 677هزار تن بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 12درصد نزول را تجربه کرده است. طی 8ماه سال‌جاری بیشترین رشد مقدار فروش به شرکت «خدیزل» تعلق داشته است. این شرکت با ثبت مقدار فروش 4هزار و 612دستگاه موفق شده است مقادیر فروش خود را حدود 27درصد نسبت به 8ماه ابتدایی 1402 افزایش دهد.
از زیان به سود
قیمت‌‌‌گذاری دستوری در کنار تناژ دستوری بزرگ‌ترین ریسک خودروسازان بورسی به‌خصوص ایران خودرو و سایپاست. با این حال در سال‌جاری با دریافت مجوز افزایش متوسط 30درصدی نرخ فروش این دو خودروساز، وضعیت درآمد و سودآوری این دو شرکت به گفته مدیران آن بهبود یافت. بنابراین انتظار می‌رود با این مجوز افزایش نرخ دو خودروساز بزرگ بورسی بتوانند در گزارش پاییز و زمستان از زیان به سود برسند. در 8ماه ابتدایی سال‌جاری میانگین رشد نرخ فروش شرکت‌های خودروساز بورسی 23درصد بوده است. در این مقیاس بیشترین میزان رشد نرخ فروش مربوط به شرکت ایران خودرو بوده است.
فروش ایران خودرو در گروه پژو طی 8ماه امسال بیش از 50درصد نسبت به مدت مشابه رشد یافته است. در مقیاس نقطه به نقطه میانگین رشد نرخ فروش شرکت‌های خودرویی 32درصد افزایش یافته است. طی آبان‌ماه امسال شرکت «خکاوه» توانسته است کامیون سنگین خود را با 85درصد افزایش نسبت به آبان 1402 به فروش برساند و با این اوصاف بیشترین میزان رشد نرخ فروش نقطه به نقطه را از آن خود کند. مقایسه نرخ فروش هشتمین ماه سال‌جاری صنعت خودرو با میانگین 1403 نشان می‌دهد که به‌طور متوسط در این ماه 10درصد به نرخ فروش شرکت‌های خودروساز افزوده شده است. در این مقیاس نیز شرکت «خکاوه» با افزایش 50درصدی نرخ فروش کامیون خود بهترین عملکرد را از آن خود کرده است.
جاماندگی درآمد از تورم
در دو شرکت بزرگ خودروساز داخلی، قیمت‌‌‌گذاری و تناژ دستوری طی سالیان گذشته موجب وضعیت نابسامان در این دو خودروساز بورسی شده است. کیفیت خودروهای تولیدی این دو شرکت به حداقل رسیده و از طرفی با وجود مجوز افزایش نرخ همچنان این دو شرکت زیان سنگینی را تجربه می‌کنند. براین اساس وضعیت درآمدی خودرویی‌‌‌ها طی دوره‌‌‌های اخیر چندان مناسب نیست. طی 13سال گذشته به‌طور متوسط هر سال 37درصد درآمد حاصل از فروش به این صنعت افزوده شده است که باتوجه به متوسط تورم مصرف‌کننده جامعه می‌توان گفت عملکرد درآمدی این صنعت چندان مناسب نیست. در سال 1402 درآمد خودروسازان 448هزار میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با سال ماقبل 33درصد افزایش یافته است. رشد درآمدی سال گذشته این صنعت 4درصد از متوسط سالانه کمتر بوده است. در بازه فصلی طی تابستان امسال درآمد شرکت‌های خودرویی 122هزار میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با تابستان سال گذشته 22درصد افزایش را تجربه کرده است. تجمیع درآمد 8ماهه خودروسازان 317هزار میلیارد تومان بوده که در قیاس با 8ماه آغازین 1402 به‌‌‌میزان 17درصد افزایش را تجربه کرده است. در سال‌جاری بیشترین میزان رشد درآمد مربوط به شرکت «خزامیا» بوده است. این شرکت طی 8ماه آغازین امسال توانسته است 17هزار میلیارد تومان درآمد فروش شناسایی کند که در مقایسه با 8ماه ابتدایی 1402 رشدی معادل 41درصد را تجربه کرده است.
بهبود متغیرهای سودآوری فصلی
سودآوری خودروسازان همواره بحث چالش‌‌‌برانگیز این صنعت در ادوار گذشته بوده است. برخی از خودرویی‌‌‌ها که ماشین‌‌‌های سنگین تولید می‌کنند محصولاتشان در بورس کالا عرضه می‌شود و همین امر موجب می‌شود تا ریسک سودآوری در آنها به حداقل برسد. در مقابل، خودروسازان داخلی به‌خصوص ایران خودرو و سایپا طی سنوات اخیر در هر دوره همواره زیان تجربه کرده‌اند که اصلی‌‌‌ترین عامل این زیان به قیمت دستوری برمی‌‌‌گردد. در یک دوره محصولات دو خودروساز بزرگ کشور در بورس کالا عرضه شد که در همان دوران شکوفایی این شرکت‌ها به حداکثر رسید. بار دیگر ردپای دلالان و ذی‌نفعان وارد شد و جلوی ورود خودرو به بورس کالا را گرفتند. همین امر موجب شد تا بار دیگر وضعیت خودرویی‌‌‌ها فاجعه‌‌‌بار شود. ارزیابی متغیرهای سودآوری خودروسازان نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته همواره این صنعت با زیان مواجه شده است. حاشیه سود 13ساله خودروسازان منفی 4درصد بوده است. در سال 1402 نیز حاشیه سود خودرویی‌‌‌ها همچون میانگین سالانه به میزان منفی 4درصد به ثبت رسیده است. در بازه فصلی متوسط حاشیه سود خودروسازان منفی 9درصد به ثبت رسید. طی بهار و تابستان امسال حاشیه سود این صنعت به‌‌‌ترتیب منفی 2 و منفی 3درصد به ثبت رسید که در مقایسه با متوسط فصلی عملکرد بهتری محسوب می‌شود. از میان هفت شرکت خودروساز بورسی «خدیزل» بیشترین میزان سودآوری را تجربه کرده است. حاشیه سود این شرکت در سال 1402 و تابستان امسال به‌‌‌ترتیب 33 و 15درصد به ثبت رسید.