بازار آریا - دنیای
اقتصاد : شاخص رفاه اجتماعی که نمایانگر الگوی مصرف واقعی مردم محسوب می‌شود، طی سال‌های 1381 تا 1400 روند نزولی داشته است. طی دو دهه گذشته، شاخص رفاه اجتماعی «سن» بهطور متوسط سالانه 1.5درصد برای خانوارهای شهری و 3.7درصد برای خانوارهای روستایی کاهش یافته است. دلایل اصلی این کاهش، تورمهای بالا و مزمن، تحریمهای اقتصادی، نابسامانی
اقتصاد کلان و افزایش نابرابری درآمدی است که منجر به افت قدرت خرید و مصرف واقعی خانوارها شده است.
بررسی‌‌‌های یک پژوهش نشان می‌دهد که وضعیت رفاهی خانوارهای شهری و روستایی
ایران طی سال‌های 1381 تا 1400 روند نزولی داشته است. درآمد اسمی خانوارهای شهری و روستایی در کل دوره صعودی و تقریبا تصاعدی بوده، اما درآمد حقیقی هر دو گروه روند نزولی را تجربه کرده است. در بازه زمانی مذکور، مخارج حقیقی خانوار شهری و روستایی به طور متوسط سالانه کاهش 1.8 و 4درصدی را تجربه کرده است. شاخص رفاه اجتماعی سن خانوارهای شهری و روستایی، براساس مخارج حقیقی نیز در این بازه زمانی به طور متوسط سالانه به ترتیب 1.5 و 3.7درصد کاهش یافته است. این شاخص نشان می‌دهد که الگوی مصرف واقعی مردم، تحت‌تاثیر درآمد،
تورم و ترجیحات
مصرفی چه تغییری کرده است.
کاهش شاخص رفاه اجتماعی سن براساس مخارج حقیقی در
ایران نشان‌‌‌دهنده افت قدرت خرید و مصرف واقعی خانواده‌‌‌هاست. در سال‌های گذشته، عوامل مختلفی مانند تحریمهای اقتصادی، نابسامانی
اقتصاد کلان و تورمهای بالا و مزمن موجب شده‌اند تا قدرت
اقتصادی ایرانیان کاهش و نرخ
فقر افزایش یابد. مرکز پژوهش‌‌‌های توسعه و آینده‌‌‌نگری در گزارش «برآورد بررسی شاخص‌‌‌های رفاهی خانوارهای شهری و روستایی در دو دهه اخیر» ابعاد مختلف این مساله را مورد بررسی قرار داده است.
روند نزولی درآمد و مخارج حقیقی شهرنشینان
بررسی‌‌‌های این گزارش نشان می‌دهد که درآمد کل سالانه اسمی خانوارهای شهری از 4میلیون و 700هزار تومان در سال 1383 به 112میلیون و 400هزار تومان در سال 1400 رسیده است. میزان افزایش متوسط درآمد کل سالانه اسمی خانوارهای شهری در این دوره برابر 2287درصد بوده که به معنای آن است که در بازه زمانی مذکور، سالانه بهطور متوسط 20.5درصد، درآمد اسمی خانوارهای شهری افزایش یافته است. نکته قابل‌توجه آن است که رشد شاخص
قیمت در کل دوره 2289درصد، یعنی بیش از رشد درآمد اسمی بوده است. به همین دلیل می‌‌‌توان به‌راحتی حدس زد که درآمد حقیقی در مناطق شهری، برخلاف درآمد اسمی، روند نزولی را تجربه کرده است. براساس این گزارش، درآمد حقیقی خانوارهای شهری کشور از 32میلیون و 300هزار تومان در سال 1383 به 32میلیون و 100هزار تومان در سال 1400 رسیده است.
همچنین، نگاه جزئی‌‌‌تر به روند درآمد حقیقی خانوارها در مناطق شهری نشان می‌دهد که بیشترین میانگین درآمد حقیقی مربوط به دولت نهم و برابر 33میلیون و 900هزار تومان به
قیمت ثابت سال 1395 است. همچنین، کمترین درآمد حقیقی خانوارهای شهری در دوره 1393-1392، یعنی دولت یازدهم است که درآمدی معادل 29میلیون و 500هزار تومان بوده است. متوسط مخارج کل سالانه حقیقی یک خانوار شهری در سطح کشور از 36میلیون و 700هزار تومان در سال 1383 روند نسبتا نزولی را طی کرده و به 26میلیون و 800هزار تومان در سال 1400 رسیده است. میزان کاهش متوسط مخارج کل سالانه حقیقی خانوار شهری در کل بازه زمانی 26.8درصد و متوسط سالانه آن در این دوره 18ساله، 1.8درصد بوده است.
سقوط رفاه روستایی‌‌‌ها
براساس این گزارش، درآمد اسمی خانوار روستایی در سال‌های 1383 تا 1400 روند صعودی داشته و از 2میلیون و 700هزار تومان در سال 1383 به 63میلیون و 700هزار تومان در سال 1400 رسیده است. با این حال، درآمد حقیقی خانوارهای روستایی روند نزولی داشته و از 22میلیون و 800هزار تومان در سال 1383 به 16میلیون و 900هزار تومان در سال 1400 رسیده است. مخارج کل اسمی خانوار روستایی در بازه زمانی مذکور افزایش یافته و از 3میلیون و 400هزار تومان در سال 1383 به 82میلیون و 900هزار تومان در سال 1400 رسیده است. این در حالی است که مخارج حقیقی روندی نزولی داشته و از 28میلیون و 200هزار تومان در سال 1383 به 14میلیون تومان در سال 1400 رسیده است.
همانند مخارج حقیقی خانوارهای روستایی، رفاه اجتماعی حقیقی سن خانوار روستایی روند نزولی داشته، به گونه‌‌‌ای که به طور متوسط سالانه 3.7درصد کاهش یافته است. در نهایت می‌‌‌توان گفت که بیشترین مقدار شاخص رفاه اجتماعی حقیقی خانوارهای روستایی در سال 1383 و کمترین مقدار آن در سال 1399 بوده است.
پشت پرده رشد اسمی درآمدها
شاخص رفاه اجتماعی سن (Sen Index) معیاری برای سنجش رفاه اجتماعی است که توسط آمارتیا سن، اقتصاددان هندی، ارائه شده است. این شاخص به منظور ارزیابی رفاه اجتماعی در یک جامعه، علاوه بر درآمد، به توزیع درآمد نیز توجه می‌کند. این شاخص نشان می‌دهد که میانگین درآمد واقعی جامعه با در نظر گرفتن میزان نابرابری درآمدی چقدر به رفاه عمومی تبدیل شده است.
این گزارش بیان می‌کند که رفاه اجتماعی سن براساس درآمد حقیقی کل سالانه خانوار شهری به صورت کلی روند نوسانی با روند کلی صعودی داشته؛ به طوری که از 19میلیون و 900هزار تومان در سال 1383 (به قیمت‌های ثابت سال 1395) به 21میلیون و 200هزار تومان در سال 1400 رسیده است. طی دوره مورد بررسی، شاخص رفاه اجتماعی خانوارهای شهری دارای دو نقطه اوج و دو نقطه کف بوده است. نخستین نقطه اوج در سال 1390 و با مقدار 22میلیون و 300هزار تومان رخ داده است. پس از آن، شاخص با یک روند نزولی به پایین‌‌‌ترین سطح خود در سال 1392، یعنی 18میلیون و 900هزار تومان، کاهش یافته که کمترین میزان رفاه اجتماعی در این دوره به شمار می‌‌‌آید. افزایش مستمر در چهارسال بعد، مقدار تابع را به 22میلیون و 300هزار تومان، یعنی نقطه اوج دوم در سال 1396، رسانده است. با این حال، روند نزولی مجددا آغاز شده و این شاخص در سال 1398 به 19میلیون و 300هزار تومان رسیده است. به صورت کلی می‌‌‌توان گفت که روند رفاه اجتماعی حقیقی سن بر مبنای مخارج کل خانوار شهری به طور متوسط سالانه 1.5درصد رشد منفی داشته است.
همچنین می‌‌‌توان گفت که رفاه اجتماعی سن براساس درآمد حقیقی خانوارهای روستایی در ابتدای دوره، یعنی سال‌های 1383 تا 1386، روند صعودی داشته و از 12میلیون و 900هزار تومان در سال 1383 به 15میلیون و 400هزار تومان در سال 1386 رسیده است. سپس از سال 1386 تا سال 1400، روند نزولی آن آغاز شده و از 15میلیون و 400هزار تومان به 10میلیون و 400هزار تومان رسیده است. کاهش شاخص رفاه اجتماعی سن براساس درآمد حقیقی کل سالانه نشان‌‌‌دهنده آن است که درآمد واقعی خانوارها کاهش یا نابرابری درآمدی افزایش یافته است یا هر دو همزمان رخ داده‌‌‌اند. بنابراین، توزیع درآمد در جامعه بدتر شده و سطح کلی رفاه
اقتصادی خانوارها افت کرده است. این کاهش نشان می‌دهد که رشد اسمی درآمدها، به دلیل
تورم بالا یا افزایش نابرابری، نتوانسته است به بهبود واقعی در زندگی مردم منجر شود.
کاهش مصرف خانوارهای ایرانی
براساس محاسبات این گزارش، مقدار رفاه اجتماعی سن براساس مخارج کل حقیقی سالانه خانوار شهری نیز در کل دوره مذکور روند نزولی داشته و از 22میلیون و 500هزار تومان (به قیمت‌های ثابت 1395) در سال 1383 به 17میلیون و 400هزار تومان در سال 1400 کاهش یافته است. همچنین می‌‌‌توان گفت که مقدار رفاه اجتماعی سن بر مبنای مخارج کل حقیقی سالانه خانوار روستایی از 16میلیون و 800هزار تومان در سال 1383 به 8میلیون و 800هزار تومان در سال 1400 رسیده که به طور متوسط سالانه 3.7درصد کاهش را تجربه کرده است. کاهش مقدار شاخص رفاه اجتماعی سن براساس مخارج کل حقیقی سالانه نشان‌‌‌دهنده آن است که مصرف واقعی خانوارها کاهش یافته یا نابرابری در مخارج افزایش یافته است یا هر دو اتفاق بهطور همزمان رخ داده‌‌‌اند. به صورت کلی، این کاهش بیانگر افت سطح زندگی واقعی و کاهش قدرت خرید خانوارها در طول زمان است.