چاپ

بازار آریا - کارشناس انرژی، سازوکارهای حفظ همکاری با پالایشگاه‌های مستقل چینی، نقش چین در صادرات متانول، پلی‌اتیلن و ال‌پی‌جی ایران و تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی بر مناسبات نفتی تهران - پکن را تبیین کرد.

به گزارش شانا به نقل از ایران پترولیوم، با اینکه سیاست حداکثری تحریم‌ها بر صنعت نفت ایران همواره از سوی آمریکا دنبال شده و این بار ترامپ نیز تمام تلاش خود را به‌کار برده است تا صادرات نفت ایران را صفر کند، محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت گفته است که آمریکایی‌ها هرگز به این آرزویشان نخواهند رسید. چین اکنون بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و گمانه‌زنی‌ها درباره آینده فروش نفت ایران به چین رو به افزایش است، اما مجید رئوفی، کارشناس انرژی معتقد است با توجه به امضای سند توافق همکاری جامع 25 ساله میان ایران و چین، این کشور آمریکا را در رسیدن به هدف خود یعنی «صفر کردن صادرات نفت ایران»، همراهی نمی‌کند.
مشروح گفت‌وگوی ایران پترولیوم با مجید رئوفی، کارشناس انرژی به این شرح است:
همکاری‌های اقتصادی ایران و چین چند سالی است که با توافق 25 ساله منعقدشده میان دو کشور به‌صورت جدیدی بازتعریف شده است و چین سال‌هاست که یکی از خریداران عمده نفت ایران محسوب می‌شود، از دیدگاه جنابعالی با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید وضعیت این همکاری مشترک به چه صورتی درخواهد آمد؟
ابتدا اجازه بدهید وضع فعلی را مرور کنیم. مهم‌ترین بازار ایران در بخش نفت خام و محصولات پتروشیمی همچون «متانول» و گریدهای مختلف «پلی‌اتیلن» کشور چین است. بر اساس آمار کپلر، سال 2024 سهم ما در بازار نفت خام چین به‌طور متوسط بیش از 1.5 میلیون بشکه بوده است و حدود 90 درصد صادرات «متانول» ایران هم راهی بازارهای چین می‌شود که سالانه رقمی بالغ بر 8 میلیون تن است. ظرفیت تولید اتیلن ایران حدود 8 میلیون تن در سال است که به‌زودی به این میزان افزوده می‌شود، اما مطابق آماری که سازمان توسعه تجارت ایران منتشر کرده، سهم صادرات گریدهای مختلف «پلی‌اتیلن» ایران در سال 1401 هم رقمی بالغ بر 4 میلیارد دلار بوده که باز هم بخش زیادی از آن به چین صادر شده است و رتبه اول صادرات غیرنفتی ایران است. ما در سال‌های اخیر به روش‌های مختلف توانسته‌ایم روابط‌مان را با چین حفظ کنیم. ما با پالایشگاه‌های مستقل چین که به «تی‌پات»‌ها معروف هستند به‌صورت مستقیم وارد تجارت نفت شده‌ایم تا سه غول بزرگ نفتی این کشور یعنی شرکت ملی نفت چین، شرکت ملی نفت فلات قاره و ساینوپک مشمول اعمال تحریم‌های آمریکا نشوند، چراکه دو شرکت ساینوپک و پتروچاینا به‌عنوان زیرمجموعه شرکت ملی نفت چین در بورس‌های بزرگ دنیا حضور دارند. این شرکت‌ها فعالیت‌های زیادی در اقصی نقاط جهان دارند و از هرگونه فعالیتی که آنها را در معرض تحریم‌های آمریکا قرار دهد و برایشان ریسک‌آفرین باشد، حذر می‌کنند. این در حالی است که فضای همکاری «تی‌پات»ها یا شرکت‌های کوچک‌تر که نگران تحریم‌های آمریکا نیستند، همچنان وجود دارد. برای نمونه در سخت‌ترین و حداکثری‌ترین فشار ایالات متحده در دوره اول ترامپ، شرکت ژوای ژنرونگ که در دوره اوباما هم به دلیل همکاری با ایران تحریم شده بود، از سوی ترامپ نیز با تحریم مواجه شد، اما همکاری با ایران را رها نکرد. از سوی دیگر، دولت چین نیز که با ایران سند توافق همکاری جامع 25 ساله امضا کرده، نمی‌تواند با سیاست صفر شدن فروش نفت ایران همراهی کند. این به نفع پرستیژ و وجهه چین نیست که با تحریم‌های یکجانبه آمریکا همراهی کند. به همین دلیل، مسیرها برای خرید نفت ایران تا حد متوسط باز خواهد ماند تا روند همکاری‌های تهران و پکن همچنان حفظ شود و دو کشور بتوانند فرآیند مناسبات اقتصادی‌شان را حفظ کنند. به‌علاوه، ایران یکسری ذخایر راهبردی اجاره‌ای در چین هم دارد. بخشی از این ذخایر استفاده شده‌اند و بخش دیگری هنوز باقی مانده‌اند، بنابراین تا امروز ایران در بخش صادرات نفت خام به‌دلیل اینکه چین چندان وارد بازی تحریم‌ها علیه ایران نشده است، توانسته‌ صادرات قابل قبولی به پکن داشته باشد.
ایران چه کالاهای دیگری در حوزه نفت و مشتقات آن به چین صادر می‌کند؟
افزون بر نفت خام، ال‌پی‌جی هم به چین صادر می‌کنیم. ال‌پی‌جی خوراک مجتمع‌های PDH چینی است که برای تولید «پروپیلن» از آنها استفاده می‌شود و محصول با ارزشی است. پروپیلن را خاویار محصولات پتروشیمی نیز می‌نامند. شرکت مشاوره FGE اعلام کرده که سال 1402 ایران حدود 11 میلیون تن ال‌پی‌جی صادر کرده که پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای برای ایران بوده است. محصولات پتروشیمی چنان‌که پیش‌تر گفته شد، بخش عمده‌ متانول ایران به چین صادر می‌شود و ایران بزرگ‌ترین صادرکننده متانول به چین است، البته بعد از بسته هشتم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه که متانول و پروپیلن روسیه تحت تحریم اتحادیه اروپا قرار گرفت، حدود 2 میلیون تن متانول روسیه نیز از اروپا تغییر مسیر داده و به چین صادر می‌شود. روس‌ها مقداری از متانول‌شان را هم به هند صادر می‌کنند، اما بخش عمده آن به چین می‌رود. این کار سبب تلاطم بازار این محصول می‌شود، اما با این حال ما تا امروز در فروش متانول ایران به کشورهای دیگر به‌ویژه چین با مشکل خاصی مواجه نشده‌ایم. در رابطه با پلی‌اتیلن سبک و سنگین هم ایران بازار خوبی دارد که عدد قابل‌توجهی از درآمد ارزی کشور را پوشش می‌دهد، بنابراین در بخش نفت خام و محصولات پتروشیمی همکاری خوبی با چینی‌ها داریم. ایران صادرکننده «اوره» هم هست که البته بازارهای اصلی ایران بعد از تضعیف موقعیت هند، کشورهای برزیل، ترکیه و آفریقای جنوبی هستند. این محصولات بخش عمده صادرات ارزی ما را پوشش می‌دهند. به نظر می‌رسد محصولات پتروشیمی چندان تحریم‌پذیر نیستند و این مسیر برای کسب درآمدهای ارزی کشور باز خواهد بود.
جالب است بدانید که بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی چین، در سال 2024 برای نخس بار طی دو دهه گذشته میزان واردات نفت خام چین کاهش یافته است. جز سال گسترش کرونا، طی دو دهه گذشته شاهد افزایش هرساله مقدار واردات نفت خام چین از کشورهای دیگر بودیم. مهم‌ترین عاملی که بازار نفت خام جهان را زنده نگه داشته بود، همین تقاضای رو به تزاید نفت خام چین بود. سال 2023 مقدار واردات نفت خام چین روزانه حدود 11 میلیون و 280 هزار بشکه بود که این رقم در سال 2024 به 11 میلیون و 40 هزار بشکه رسید. این آمار، ارزیابی بسیاری از شرکت‌های تحلیلگر این حوزه را دگرگون کرده است و به نظر می‌رسد روندی است که سال 2025 نیز ادامه خواهد یافت.
دلیل آن چه بوده است؟
دلایل مختلفی برای آن وجود دارد. ابتدا اینکه چینی‌ها ظاهراً بیشتر سراغ تولید خودروهای برقی رفته‌اند که آمار منتشرشده نشان می‌دهد در سال 2024 تعداد خودروهای برقی تولیدی چین به عدد بسیار بالای 13 میلیون دستگاه رسیده است. البته هنوز تعداد خودروهای با سوخت فسیلی در چین رقم قابل‌توجهی است اما مقدار رشد تولید خودروهای برقی در این کشور بسیار افزایش یافته است. سرعت رشد ظرفیت و تولید برق تجدیدپذیر نیز در چین شگفت‌انگیز است و سال 2024 چین 277 گیگاوات به ظرفیت برق خورشیدی خود افزوده است. عامل بعدی هم این است که بخش‌های مختلف اقتصادی چین به‌ویژه بخش ساخت‌وساز با رکود مواجه بوده که در رشد اقتصادی چین تأثیر منفی داشته است. افزایش میزان ذخایر راهبردی نفت خام چین نیز در این موضوع مؤثر بوده است.
با توجه به جنگ تعرفه‌ای میان چین و اروپا با آمریکا، آیا می‌توان از این شرایط به نفع ایران استفاده کرد؟
همیشه در این شکل از روابط اگر تنش‌ها از آستانه‌ای که مورد پذیرش کشورهاست، عبور کند ممکن است شرایط دستخوش تغییراتی شود، اما بعید می‌دانم در مورد پکن و واشنگتن به آن وضعیت برسد. یعنی نوع روابط چین و آمریکا به شرایط حادی برسد. هرچند در این مورد عدم قطعیت‌ها زیاد است. مثلاً رئیس‌جمهوری چین در پیام سال نو راجع به پیوستن مجدد تایوان به سرزمین اصلی‌اش یعنی چین صحبت کرد که زمینه مهم تنش میان آمریکا و چین است. یعنی هنوز روند پرتنشی در روابط دو کشور مشاهده نشده است. حتی بعد از رونمایی از Deep Seek هوش مصنوعی چینی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا هنوز مواضع تندی را اتخاذ نکرده است که نشان دهد رقابت میان پکن و واشنگتن جدی است. یعنی رئیس‌جمهوری جدید آمریکا رقابت‌های میان آمریکا و چین را به رسمیت شناخته است و بر آن نیست تا با زبان تحقیر با چین صحبت کند، البته از سوی دیگر ترامپ تلاش کرد آنچه را در مورد مکزیک و کانادا و تنش‌های میان این کشورها با آمریکا به وجود آمده است، به چین ارتباط دهد. با این حال آماری که در صادرات و واردات چین و آمریکا وجود دارد نشان می‌دهد این روابط به‌راحتی قابل کنار گذاشتن نیست. یعنی دو کشور نمی‌توانند به سهولت و بدون درنظرگیری گستردگی روابط اقتصادی و تجاری‌شان دست به اقدام‌های پر ریسک و نابهنگام بزنند. بر اساس آمارهای موجود در 11 ماهه سال 2024 صادرات چین به آمریکا بیشتر از 400 میلیارد دلار بوده است و وارداتش از آمریکا هم بیش از 130 میلیارد دلار. با انتشار مقدار تجارت دو کشور در ماه دسامبر مشخص شد روابط کلی اقتصاد دو کشور در طول یک سال گذشته میلادی رقمی بیش از 600 میلیارد دلار بوده است.
با توجه به اینکه آمریکا در رابطه با چین، کسری تجاری قابل‌ملاحظه‌ای دارد؛ احتمالاً چین همکاری خود را با آمریکا بیشتر می‌کند و حتی ممکن است واردات ال‌ان‌جی و ال‌پی‌جی از آمریکا را در دستور کار قرار دهد. یا ممکن است با توجه به اینکه آمریکا مقدار تولید متانول خود را افزایش داده است، بخشی از متانول مورد نیاز خود را هم از آمریکا وارد کند. هرچند قیمت متانول تولیدی آمریکا قابل مقایسه با قیمت این محصول در آسیای غربی و شرقی نیست. مثلاً اگر هر تن متانول در آسیا در حدود 300 دلار باشد در آمریکا بیش از 800 دلار برای آن پرداخت می‌شود. شایان ذکر است که ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی‌اش عنوان کرده بود سهم تولید نفت خام آمریکا در دوره ریاست جمهوری او از 13.5 میلیون بشکه فراتر خواهد رفت و جمله معروف «حفاری می‌کنیم عزیزم، حفاری می‌کنیم» نیز بر همین اساس عنوان شده است. بر همین اساس احتمال اینکه چین به دنبال آن باشد تا بخشی از نفت خام صادراتی آمریکا را خریداری کند، وجود دارد تا تراز تجاری میان دو کشور به مقدار قابل قبولی برسد.
در میان محصولات صادراتی آمریکا به چین، شانس کدام محصول از همه بالاتر است؟
در این میان ال‌ان‌جی محصولی است که به احتمال بسیار زیاد از آمریکا به چین صادر خواهد شد و چینی‌ها تمایل دارند سهم گاز طبیعی را در سبد مصرفی‌شان از 10 تا 11 درصد هم بالاتر ببرند. لازم است که به این موضوع اشاره شود رقابت‌های دو کشور در بحث «سه‌گانه جدید» صادراتی چین بسیار زیاد و قابل‌توجه است که شامل پنل‌های خورشیدی، ماشین‌های برقی و باتری‌های لیتیومی می‌شود. این سه محصول در رشد 5.2 درصدی جی‌دی‌پی چین در سال 2023 بسیار تأثیرگذار بودند و 1.6 تریلیون دلار به اقتصاد پکن کمک کردند. مطابق آمار، رشد تولید ناخالص داخلی چین در سال 2024، 5 درصد بوده است که سهم مهمی از آن به همان سه‌‎گانه جدید اختصاص داشت؛ این همان حوزه‌ای است که آمریکایی‌ها و اتحادیه اروپا، چین را متهم می‌کنند که در حال تولید مازاد ظرفیت است و بر همین اساس هم تعرفه‌های قابل‌توجهی را بر واردات این سه محصول از چین اعمال کرده‌اند. این موضوع می‌تواند یکی از زمینه‌های تنش دو کشور باشد و پکن و واشنگتن را در مقابل هم قرار دهد.
بر این اساس ممکن است آمریکا با وجود امضای فرمان فشار حداکثری بر ایران از سوی دونالد ترامپ، در عمل سختگیری خاصی در روند فروش نفت خام ایران به چین نداشته باشد؟
این موضوع به مذاکرات ایران و آمریکا بستگی دارد. اگر این مذاکرات خوب پیش نرود، احتمال اینکه آمریکا روند صادرات نفت خام ایران به چین را کاهش دهد، بسیار بالاست. در این صورت فشار بیشتری بر ایران و چین وارد می‌شود. با روش‌هایی چون توقیف کشتی‌ها، ردیابی محموله‌ها، تحریم و جریمه کردن بنادر خارجی تلاش خواهند کرد ما نتوانیم نفت‌مان را صادر کنیم و روند واردات فعلی نفت خام ایران به چین را هم کُند خواهند کرد، البته در مورد پتروشیمی امکان تحریم این کالاها چندان میسر نیست، اما در مورد نفت خام ممکن است با سخت‌تر شدن شرایط امکان فروش نفت ایران به چین با مشکلاتی همراه شود. درواقع دینامیسم روابط آمریکا و چین از یک‌سو و روند مواجهه ایران و آمریکا از سوی دیگر در این موضوع بسیار مؤثر است.